Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

MISCELLANEA

ROMUALD KACZMAREK (Wrocław)

SALE GOTYCKIE W DOMU PRZY UL. BISKUPA NANKERA NR 1 WE WROCŁAWIU.
PIERWOTNI WŁAŚCICIELE - INICJATORZY BUDOWY - DATOWANIE

W pejzażu średniowiecznego Wrocławia zabudo-
wa ul. Nankera (dawniej: Herrengasse, Rittergasse, Rit-
terplatz) była wyjątkowa pod względem architektonicz-
nym oraz pod względem funkcji pełnionych przez sto-
jące tam budowle. Północną stronę tego placu-ulicy,
od ul. Piaskowej po ul. Szewską, zajmowały kościoły
klasztorne. Były to, licząc od wschodu, kościół Św. Ja-
kuba (fr anciszkanów), kościół Św. Klary (klarysek) i
kościół Św. Macieja (krzyżowców z czerwoną gwiazdą).

Choć nie znamy właścicieli wszystkich posesji znaj-
dujących się po południowej stronie tej ulicy, to jednak
wiadomo, że dominowały tam budynki o charakterze
dworów miejskich (curia, der Hof), które należały do
pozawrocławskich klasztorów, śląskich rodzin książę-
cych oraz biskupów. W wieku XIV, kiedy nie była uży-
wana jeszcze żadna z nazw tego placu, położenie po-
szczególnych domów południowej pierzei określano
Względem kościołów i klasztorów po stronie północ-
nej- Naprzeciw kościoła Św. Jakuba (od XVI w. p.w.
Sw. Wincentego) i blisko już bramy miejskiej zwanej
Mariacką, a więc we wschodniej części ulicy, stał dwór
biskupów Lubusza1. Dalej w kierunku zachodnim znaj-
dował się dom cysterek trzebnickich, identyfikowany z
Zachowanymi fragmentarycznie do dziś gotyckimi po-
mieszczeniami na rogu ulic Nankera i Jodłowej. Identy-
fikacja i lokalizacja dworów położonych w zachodniej
C2ęści ul. Nankera, między ulicami Szewską a Łaciar-
ską, jest w pewnym stopniu utrudniona, bo licznie za-
chowane średniowieczne przekazy nie dość precyzyj-
nie określają umiejscowienie wzmiankowanych tam
domów. Przy tym niektóre budynki kilkakrotnie zmie-
niły w drugiej połowie XIV stulecia właściciela-.

Narożnik ulic Nankera i Szewskiej zajmuje poka-
zy budynek zawdzięczający swą obecną formę grun-
townej dziewiętnastowiecznej przebudowie. W jego
Wschodniej części, oddalonej od naroża, zachowały się
na parterze dwie gotyckie sklepione sale, o oknach wy-
chodzących na ul. Nankera, rozdzielone przejazdem,
^d czasu pierwszego traktującego o nich artykułu Ma-
1 tena Morelowskiego utarło się określanie tych sal jako
Pozostałości „dworu Piastów opolskich"3.

Książę opolski jako właściciel domu położonego w
°niawianym rejonie pojawia się stosunkowo późno. Jan
^ugosz w swojej kronice Królestwa Polskiego, pisząc

o śmierci w roku 1421 księcia opolskiego, a zarazem
biskupa kujawskiego, Jana zwanego Kropidło, podaje,
że biskup ten „sub tempore, quo pro Gnesnensi eccle-
sia et eius sede habebat litigium, pro certa pecunia sum-
ma in civitate Wratislaviensi domum insignem mura-
tam, cum aliąuot domunculis collateralibus, prope ecc-
lesiam Sancti Mathaei, pro fratribus et nepotibus suis
Ducibus Opoliensibus ea conditione, ut si ąuando strips
masculina Ducum Opoliensium deficeret, nullus alius
nisi archiepiscopus et ecclesia Gnesnensis succederent
perpetuo in domo eadem"1 („w czasie kiedy miał spór

0 katedrę gnieźnieńską i jej stolicę, kupił za pewną
sumę pieniędzy piękny murowany dom w mieście Wro-
cławiu z kilkoma przyległymi domkami w pobliżu ko-
ścioła św. Mateusza [winno być: Macieja, R.K.] dla braci

1 ich potomków, książąt opolskich, pod tym warun-
kiem, że gdyby kiedyś brakło męskiego potomka ksią-
żąt opolskich, nikt inny, jak arcybiskup i katedra gnie-
źnieńska będą wieczyście następcami w tymże domu"'').

Zakup domu wrocławskiego musiałby zatem na-
stąpić pomiędzy otrzymaniem przez ks. Jana Kropidło
prowizji na arcybiskupstwo gnieźnieńskie 19 marca 1389
a jego rezygnacją z tej godności, którą złożył 26 stycz-
nia 1394 r. Czas transakcji przypadł jednak prawdopo-
dobnie na początek tego niespełna 5-letniego okresu,
a kupno okazałego domu we Wrocławiu widzieć nale-
ży jako element budowania, zresztą bez powodzenia,
reprezentacyjnego wizerunku metropolity7. Od tego
czasu książę biskup, najpierw kamieński, później cheł-
miński, a następnie od 1402 r. kujawski, był stale w
posiadaniu tego dworu, aż do swej śmierci 3 marca
1421 r. Świadczą o tym liczne wzmianki związane z
faktem pojmania biskupa w jego wrocławskiej siedzi-
bie nocą 6 grudnia 1410 r. z polecenia rady miejskiej.
W aktach następujących po tym wydarzeniu procesów
z lat 1411, 1412, 1417 i 1420 wzmiankowany jest rów-
nież dwór biskupa. W nim miała miejsce pierwsza ugo-
da zwaśnionych stron 3 marca 1411 r. Po śmierci wła-
ściciela, zgodnie z jego wolą prawa do posiadania dworu
przechodziły na kolejnych książąt opolskich, aż po rok
1532, kiedy umarł ostatni z nich, książę Jan8.

Pojawiające się w źródłach określenia lokalizacji
domu zakupionego przez biskupa Jana zwanego Kro-
pidło mówią, że znajdował się „w pobliżu" („prope")