DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Kaczmarek, Romuald: Sale gotyckie w domu przy ul. Biskupa nankera nr 1 we Wrocławiu: pierwotni właściciele, inicjatorzy budowy, datowanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13593#0052
48
Romuald Kaczmarek
1. Fragment planu Wrocławia B. Weihnera z 1562 r. z widokiem zachod-
niego odcinka obecnej ul. Biskupa Nankera. Fot. R. Kaczmarek
kościoła Św. Macieja. Bywał też określany jako położo-
ny „auf der Schuhbriicke" (czyli przy obecnej ul. Szew-
skiej). W roku 1472 wzmiankuje się „erbe uff der schuh-
brucken dy schewne genant czunest herzoge Niclas hoff'
(„spadek na Szewskiej, zwany stodołą, tuż obok dworu
księcia Mikołaja")9. August Mosbach określił położenie
2. Plan pomieszczeń parteru dawnego dworu gotyckiego przy ul.
Biskupa Nankera nr 1 (wg Małachowicz, Stare Miasto...). Rozmie-
szczenie dekoracji rzeźbiarskiej. I: Sala zachodnia, a - wspornik w
formie głowy męskiej z wystawionym językiem; b - głowica filara
z fryzem liściastym; zworniki: 1 - tarcza herbowa ze skrzyżowa-
nymi kluczami i pękiem pawich piór; 2 - trzy głowy splecione
włosami; 3 - tarcza herbowa z krzyżem; 4 - 6. S - rozety kwiato-
we (nr 5 i 8 kopie); 7 - rozeta liściasta. II: Sala wschodnia, wspor-
niki: a - siedząca postać w kapturze; b - głowa ludzka z wyrasta-
jącymi z niej liśćmi; c - głowa mężczyzny w czapce; d - liściasty;
e - uśmiechnięta twarz ludzka; f- popiersie kobiety w kruzelerze;
g - liściasty. Zworniki: 1 - zwinięty lew; 2 - głowa Chrystusa w
nimbie krzyżowym; 3 - rozeta kwiatowa; 4 - maska liściasta
domu, w którym pojmano biskupa, w sposób następu-
jący: „an dem Ende der Schuhbriicke, gerade Ober dem
damaligen Mathiaskloster'"". Na planie Wrocławia Bar-
thela Weihnera z 1562 r. obecna ul. Szewska („Schu-
brijck") kończyła się właśnie na skrzyżowaniu z dzi-
siejszym placem Nankera („die Herrengasse"), a dalszy
jej odcinek w kierunku Odry nosił nazwę „Moehlgas-
se". Wskazywałoby to, że wśród domów stojących w 2
poł. XIV w. po południowej stronie obecnej ul. Nanke-
ra w jej zachodnim odcinku dwór Piastów opolskich
zajmował narożnik przy ul. Szewskiej. Budynek ukaza-
ny w tym miejscu przez Weihnera ustawiony jest kale-
nicowo w stosunku do ul. Nankera, a jego dach wyróż-
nia się szachownicowym wzorem dwubarwnych da-
chówek. Od strony wschodniej przylega doń inna bu-
dowla, która stoi także „naprzeciwko" kościoła krzy-
żowców p.w. Św. Macieja. Odpowiada ona mniej wię-
cej usytuowaniu zachowanych do dziś dwóch sal go-
tyckich na parterze oznaczonego obecnie nr 1 wielkie-
go budynku przy rogu ulic Nankera i Szewskiej.
Według Długosza Jan Kropidło zakupił wraz z głów-
nym budynkiem kilka przyległych „domków". Czy jed-
nak murowane i sklepione dwory, których niewątpliwą
pozostałością są owe gotyckie sklepione sale, można
było określić jako „domunculis"? Wydaje się, że nie;
wspomniane „domki" stały najpewniej w głębi zaku-
pionej narożnej parceli i wzdłuż ul. Szewskiej, jak owa
„stodoła" wymieniona w 1472 r.
Potwierdzeniem takiego rozbioru informacji zaczerp-
niętych ze źródeł pisanych i kartograficznych są wyniki
badań architektonicznych piwnic pod obecnie stojącym
narożnym budynkiem, przeprowadzonych przez dr. Cze-
sława Lasotę". Pokrótce je tu zrelacjonuję.
W piwnicach zachowały się mury oraz po części
sklepienia dwóch różnych budowli gotyckich, określo-
nych jako budynek narożny „A" i sąsiadujący z nim
„B". Oba już na poziomie piwnic noszą ślady stopnio-
wości powstawania i rozbudowy w średniowieczu. Dom
„A" był starszy - zachowany jest fragment ściany o wątku
wenclyjskim. Dom „B", w średniowieczu oddzielony być
może od domu „A" wąskim nie zabudowanym pasem12,
posiadałby cztery pomieszczenia od frontu oraz kolej-
ne, o mniej regularnym układzie, w głębi parceli, po jej
stronie wschodniej. Trzy zachowane sklepione piwni-
ce oraz pomieszczenia nad nimi powstawały etapami,
przy czym, jak świadczą pozostawione w trakcie budo-
wy strzępia murów, najwcześniej wzniesiono część środ-
kową, dobudowując do niej od wschodu i zachodu
nowe piwnice i sale. Ta część środkowa to zachowane
do dziś pomieszczenie przekryte czterema polami skle-
pienia krzyżowo-żebrowego wspartego na centralnie
umieszczonej podporze. Pod nim, w piwnicy, central-
ny granitowy filar o przekroju kwadratu, ze sfazowa-
niem naroży zakończonym śmigą, wspiera sklepienie
kolebkowe. Piwnica położona na zachód ma proste skle-
pienie kolebkowe, zaś znajdująca się od strony wscho-
dniej - kolebkowe wsparte na dwóch prostokątnych w
przekroju filarach murowanych z cegieł. Ponad tą ostat-
nią znajduje się dziś przejazd do oficyn (w średniowie-
czu była w tym miejscu zapewne dodatkowa sala) oraz
Romuald Kaczmarek
1. Fragment planu Wrocławia B. Weihnera z 1562 r. z widokiem zachod-
niego odcinka obecnej ul. Biskupa Nankera. Fot. R. Kaczmarek
kościoła Św. Macieja. Bywał też określany jako położo-
ny „auf der Schuhbriicke" (czyli przy obecnej ul. Szew-
skiej). W roku 1472 wzmiankuje się „erbe uff der schuh-
brucken dy schewne genant czunest herzoge Niclas hoff'
(„spadek na Szewskiej, zwany stodołą, tuż obok dworu
księcia Mikołaja")9. August Mosbach określił położenie
2. Plan pomieszczeń parteru dawnego dworu gotyckiego przy ul.
Biskupa Nankera nr 1 (wg Małachowicz, Stare Miasto...). Rozmie-
szczenie dekoracji rzeźbiarskiej. I: Sala zachodnia, a - wspornik w
formie głowy męskiej z wystawionym językiem; b - głowica filara
z fryzem liściastym; zworniki: 1 - tarcza herbowa ze skrzyżowa-
nymi kluczami i pękiem pawich piór; 2 - trzy głowy splecione
włosami; 3 - tarcza herbowa z krzyżem; 4 - 6. S - rozety kwiato-
we (nr 5 i 8 kopie); 7 - rozeta liściasta. II: Sala wschodnia, wspor-
niki: a - siedząca postać w kapturze; b - głowa ludzka z wyrasta-
jącymi z niej liśćmi; c - głowa mężczyzny w czapce; d - liściasty;
e - uśmiechnięta twarz ludzka; f- popiersie kobiety w kruzelerze;
g - liściasty. Zworniki: 1 - zwinięty lew; 2 - głowa Chrystusa w
nimbie krzyżowym; 3 - rozeta kwiatowa; 4 - maska liściasta
domu, w którym pojmano biskupa, w sposób następu-
jący: „an dem Ende der Schuhbriicke, gerade Ober dem
damaligen Mathiaskloster'"". Na planie Wrocławia Bar-
thela Weihnera z 1562 r. obecna ul. Szewska („Schu-
brijck") kończyła się właśnie na skrzyżowaniu z dzi-
siejszym placem Nankera („die Herrengasse"), a dalszy
jej odcinek w kierunku Odry nosił nazwę „Moehlgas-
se". Wskazywałoby to, że wśród domów stojących w 2
poł. XIV w. po południowej stronie obecnej ul. Nanke-
ra w jej zachodnim odcinku dwór Piastów opolskich
zajmował narożnik przy ul. Szewskiej. Budynek ukaza-
ny w tym miejscu przez Weihnera ustawiony jest kale-
nicowo w stosunku do ul. Nankera, a jego dach wyróż-
nia się szachownicowym wzorem dwubarwnych da-
chówek. Od strony wschodniej przylega doń inna bu-
dowla, która stoi także „naprzeciwko" kościoła krzy-
żowców p.w. Św. Macieja. Odpowiada ona mniej wię-
cej usytuowaniu zachowanych do dziś dwóch sal go-
tyckich na parterze oznaczonego obecnie nr 1 wielkie-
go budynku przy rogu ulic Nankera i Szewskiej.
Według Długosza Jan Kropidło zakupił wraz z głów-
nym budynkiem kilka przyległych „domków". Czy jed-
nak murowane i sklepione dwory, których niewątpliwą
pozostałością są owe gotyckie sklepione sale, można
było określić jako „domunculis"? Wydaje się, że nie;
wspomniane „domki" stały najpewniej w głębi zaku-
pionej narożnej parceli i wzdłuż ul. Szewskiej, jak owa
„stodoła" wymieniona w 1472 r.
Potwierdzeniem takiego rozbioru informacji zaczerp-
niętych ze źródeł pisanych i kartograficznych są wyniki
badań architektonicznych piwnic pod obecnie stojącym
narożnym budynkiem, przeprowadzonych przez dr. Cze-
sława Lasotę". Pokrótce je tu zrelacjonuję.
W piwnicach zachowały się mury oraz po części
sklepienia dwóch różnych budowli gotyckich, określo-
nych jako budynek narożny „A" i sąsiadujący z nim
„B". Oba już na poziomie piwnic noszą ślady stopnio-
wości powstawania i rozbudowy w średniowieczu. Dom
„A" był starszy - zachowany jest fragment ściany o wątku
wenclyjskim. Dom „B", w średniowieczu oddzielony być
może od domu „A" wąskim nie zabudowanym pasem12,
posiadałby cztery pomieszczenia od frontu oraz kolej-
ne, o mniej regularnym układzie, w głębi parceli, po jej
stronie wschodniej. Trzy zachowane sklepione piwni-
ce oraz pomieszczenia nad nimi powstawały etapami,
przy czym, jak świadczą pozostawione w trakcie budo-
wy strzępia murów, najwcześniej wzniesiono część środ-
kową, dobudowując do niej od wschodu i zachodu
nowe piwnice i sale. Ta część środkowa to zachowane
do dziś pomieszczenie przekryte czterema polami skle-
pienia krzyżowo-żebrowego wspartego na centralnie
umieszczonej podporze. Pod nim, w piwnicy, central-
ny granitowy filar o przekroju kwadratu, ze sfazowa-
niem naroży zakończonym śmigą, wspiera sklepienie
kolebkowe. Piwnica położona na zachód ma proste skle-
pienie kolebkowe, zaś znajdująca się od strony wscho-
dniej - kolebkowe wsparte na dwóch prostokątnych w
przekroju filarach murowanych z cegieł. Ponad tą ostat-
nią znajduje się dziś przejazd do oficyn (w średniowie-
czu była w tym miejscu zapewne dodatkowa sala) oraz