Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

194

Recenzje i omówieniu

wzory P. Kleego i W. Kandynsky'ego. Nie rozwija jednak szerzej tego
tematu, poświęcając więcej uwagi drugiemu aspektowi działalności
pedagogicznej Henniga — projektowaniu form, zwłaszcza w porcela-
nie. Przedstawione na licznych reprodukcjach mało znane projekty
uczniów Henniga z lat dwudziestych ukazują nowy rodzaj kształtów
naczyń, daleki od tak ulubionego w ceramice neorokoka. Formy te,
trochę ciężkie, łączą różne bryły stereometryczne w jednym obiekcie
lub specjalnie uwypuklają niektóre jego elementy. Natomiast we wła-
snych projektach I lenniga (dla fabryk Kaestnera i Lehmanna), ale już

z 1932 r., widać dalsze przemiany kształtu: formy są prostsze, owo-
idalne lub cylindryczne, o proporcjach wyraźnie związanych z funk-
cjonalizmem. Autorka podkreśla, że zarówno profesor jak i jego
uczniowie opierali się w swych pracach na trzech zasadach: funkcjo-
nalność, dobre wykonanie techniczne i estetyka wyglądu. Są to zasa-
dy wyraźne w architekturze końca lat dwudziestych, których świa-
dectwem była wystawa Wohnung und Werkraum (tzw. WUWA) zor-
ganizowana w 1929 r. we Wrocławiu. Prace Henninga na tej wysta-
wie znalazły duże uznanie.

MARIA STARZEWSKA (Wrocław)

Heidi Muller, Ekkehard und Inge Lippert unter Mitarbeit von Reginę Falkenberg, Bunzlauer Geschirr. Gebrauchs-
ware zwischen Handwerk und Industrie, Berlin 1986, «Schriften des Museums fur Deutsche Volkskunde» 14

Wśród licznej, lecz niekompletnie opracowanej literatury doty-
czącej kamionki bolesławieckiej publikacja Bunzlauer Geschirrjest
pierwszym pełnym ujęciem różnorodnych zagadnień związanych z
rozwojem tego najbardziej dla Śląska charakterystycznego rodzaju
ceramiki. Książka ta sianowi podsumowanie dotychczasowych wia-
domości, a także przedstawia nie poruszane dotąd problemy, takie
jak np. stosunki socjalne panujące w warsztatach, rozwój techniczny
wraz z postępującą industrializacją, porównanie z innymi wyrobami
kamionkowymi, czy wreszcie ukazanie wyrobów bolesławieckich
jako przykładów kultury materialnej, których użytkowość, przezna-
czenie, stanowi zasadniczy walor. Teksty poszczególnych artykułów,
opracowanych przez wybitnych znawców ceramiki, stanowią ca-
łość z katalogiem wystawy, która odbyła się w Berlinie w 1986, w
Dusseldorfie w 1987 i w Hamburgu w 1988 r. Ekkehard i Inga Lipper-
towie oprócz problemów społecznych przedstawili szczegółowo tech-
nikę i rozwój produkcji. Specjalnie interesujące są rozdziały dotyczą-
ce szkliw, wśród których zwłaszcza szkliwa skaleniowe uzyskały na
początku XTX w. duże znaczenie zarówno techniczne, jak i artystycz-
ne. Analizując warunki ekonomiczne garncarzy, autorzy stwierdzili
powolność przemian w warsztatach cechowych, a następnie także i
w większości zakładów. Powodem konserwatyzmu były, ich zda-
niem, skromne warunki, w jakich przeważnie działali garncarze. Mistrz
miał zwykle tylko jednen piec i najwyżej pięciu uczniów, brak także
było różnego rodzaju maszyn, których powszechniej zaczęto uży-
wać dopiero z początkiem XX w. Ale nawet i wtedy nie wszyscy
garncarze chcieli je mieć. Ten konserwatyzm potwierdza w swoich
wspomnieniach polski ceramik, inż. Piątkowski (mpis w Muzeum
Ceramiki w Bolesławcu), któiy w latach 1909-1911 byl uczniem Szkoły
bolesławieckiej, a następnie przez pewien czas pracował w zakła-
dzie J. Paula. Przytacza on wypowiedź jednego z garncarzy, któiy
uważał, że ziemia udeptywana nogami nadaje się lepiej do formowa-
nia niż mechanicznie mieszana i że lepsze są własne recepty mistrza
na szkliwa niż gotowe składniki sprowadzane z fabiyk.

1 leidi Muller przedstawiła szczegółową analizę rozwoju form
naczyniowych, ukazując uzależnienie ich przemian od zmieniających
się warunków, także politycznych. Do zagadnienia rozwoju form
wróciła w późniejszym swoim artykule zamieszczonym w katalogu
wystawy Deutsche Kunst aus dem Osten, Erwerbungen derBunde-
srepublik Deutschland (1989, s. 79-85). Uwzględniła w nim szerzej
okres XIX i XX w. W omawianym tu zespołowym opracowaniu wy-
szczególniła niektóre ważne okresy i fakty w historii kamionki bole-
sławieckiej, m.in. działalność Zawodowej Szkoły Ceramiki w Bole-
sławcu, która nie ma dotąd pełnej monografii. Warto może dodać, że
wprowadzony przez W. Pukalla w Szkole kierunek dydaktyki, opar-
ty na równoczesnym szkoleniu uczniów nie tylko w kierunku arty-

stycznym, ale i technicznym, byl stosowany także - już w pierw-
szych, latach XX w. - w Kunstschule we Wrocławiu przez wybitnego
pedagoga H. Poelziga. Realizowanie takiego nowoczesnego progra-
mu w Bolesławcu określiło znaczenie Szkoły, ustaliło renomę, którą
cieszyła się i poza granicami ówczesnych Prus.

Reginę Falkenberg przedstawiła rozwój i znaczenie dużych fa-
bryk materiałów budowlanych w Bolesławcu i pobliskich miejsco-
wościach. Barwne płytki podłogowe, obramienia i okładziny kamion-
kowe odpowiadały zamiłowaniu, zwłaszcza w okresie secesji, do
bogatej kolorystyki budynków. Autorka omawia m.in. działalność J.
Martensa, architekta i ceramika, profesora Szkoły bolesławieckiej, który
wykorzystywał gliny kamionkowe w swych projektach budowlanych
w Berlinie i Kolonii.

W katalogu wystawy, liczącym 906 pozycji, wprowadzono nowe,
dotąd nie stosowane zestawienia wyrobów kamionkowych naśladu-
jących bolesławieckie lub konkurujących z nimi. Specjalnie bliskie
wydają się wyroby Pawła Jurgela z Górnych Lużyc. Można tu dorzu-
cić jeden z przykładów naśladowania formy także i w innym niż
kamionka surowcu, a równocześnie świadczący o popularności dzban-
ków bolesławieckich: w katalogu porcelany wałbrzyskiej firmy Tiel-
scha z 1856 r. przedstawiono kształt dzbanka do kawy określony
jako forma bolesławiecka.

W poszczególnych pozycjach katalogowych - poczynając od
najwcześniejszych wyrobów z XVII w., tak niedawno uznanych przez
J. Horschika za bolesławieckie - specjalną uwagę poświęcono bar-
dzo ścisłemu zróżnicowaniu występujących odmian wyrobów z ka-
mionki w zależności od wysokości temperatury wypalania i stoso-
wania różnych rodzajów glin kamionkowych (Hochgebrąnnte Irden-
ware, Steinzeug, Feinsteinzeug). Autorzy przyjęli, że wyrób określo-
ny jako Feinsteinzeug (s. 50) jest jakby przejściem pomiędzy ka-
mionką a porcelaną. Jednak określenie wyrobów Altmanna jako
porcelany (s. 249, poz. 76 i 77) jest zaskakujące, a w tekście nie
wyjaśnione.

Wyjątkowo cenną część książki stanowią opracowane przez E. i
I. Lippertów biografie garncarzy i właścicieli zakładów w Bolesławcu
i w jego geograficznym kręgu od końca XVI w. Dołączono do nich
wykaz miejscowości, w których pracują ceramicy związani z Bole-
sławcem przed 1945 r. Ich wyroby są także licznie reprezentowane
w katalogu. Obecna produkcja w Bolesławcu pokazana jest na przy-
kładzie okresu 1978-1986.

Bogato ilustrowane, wydawnictwo to stało się cenną pomocą
przy opracowywaniu katalogu kamionki bolesławieckiej ze zbiorów
Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum Ceramiki w Bole-
sławcu, któiy ukazał się w 1995 r.

MARIA STARZEWSKA (Wrocław)

Eufrozyn Sagan, Marek Bukiet, Terra sigillata. Muzeum Okręgoiue w Wałbrzychu. Katalog zbioru, Wałbrzych 1988

W Okręgowym Muzeum w Wałbrzychu znajduje się rzadka ko-
lekcja 185 krążków pieczętowanych, wykonanych z glin używanych
w ziemiolecznictwie. Na podstawie badań nad ich składem chemicz-

nym i mineralnym, przeprowadzonych przez W. Kowalskiego i A.
Wiewiórę w Muzeum Ziemi w Warszawie w latach siedemdziesią-
tych, na które autorzy katalogu się powołują, można stwierdzić, że