Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

Ceramika śląska 1600-1900

37

ku XVIII pojawiły się szkliwa zabielane, marmurkowe,
charakterystyczne dla okresu klasycyzmu.

Oba rodzaje garncarstwa, o dekoracji malowanej
i plastycznej, nie rozwijały się prawdopodobnie na tych
samych terenach. Tak jak to sugerują niektórzy bada-
cze, malowane naczynia mogły być bardziej związane
z Ziemią Kłodzką, a o dekoracji plastycznej - z okolica-
mi Legnicy czy Głogowa. Oba jednak były charaktery-
styczne dla Śląska i różniły się od ceramiki cechowej
sąsiadujących regionów. Różniły się też od wyrobów
dziewiętnastowiecznego garncarstwa ludowego, dosyć
zresztą nielicznych. Zapotrzebowania bogacącej się wsi
na ozdobniejsze naczynia pokrywały nie warsztaty ce-
chowe, lecz manufaktury fajansu.

Porcelanę zaczęto produkować na Śląsku50 około
połowy wieku XIX, a więc mniej więcej w tym samym
czasie co w krajach z nim sąsiadujących, tam bowiem -
z wyjątkiem trzech wielkich manufaktur osiemnasto-
wiecznych, Miśni, Wiednia i Berlina - większość fa-
bryk porcelany powstała też dopiero w XIX wieku.
25. Patca, wyrób garncarski, Śląsk, 1783. Museum fur Kunst und Ge- Wcześniej, W drugiej połowie XVIII Stulecia, produkcję
werbe w Hamburgu, nr inw. 1964, 251. Fot. Hamburg, Museum porcelany rozpoczęto w nieco odleglejszej Turyngii, a
fur Kunst und Gewerbe w ostatnich latach tego wieku - w Czechach (Sław-

ków, 1792; Klasterec, 1794). W Brandenburgii pierw-
nej, pochodzące z różnych warsztatów i dłuższego okre- sze fabryki zaczęły działać w 1 pol. XIX w. (Magde-
su, wykazują wyraźniejszy wpływ ceramiki żytawskiej burg-Buckau, 1823; Moabit, 1835), w Saksonii - dopie-
ze względu na kompozycję i rodzaj ornamentów kwia- ro po połowie tego stulecia (m.in. Grafenrode, 1860;
towych. Rozetka przeważnie zdobi zwierciadło patery, Freuenreuth, 1866).

a wokół niej wiją się bogate sploty kwiatów i owoców, Pierwszym ośrodkiem produkcji porcelany na Ślą-

sku stał się Wałbrzych, gdzie działalność rozpoczęły
dwa zakłady: Carla Kristera (1835) i Carla Tielscha
(1845)''1. Przemysł, początkowo tekstylny, później me-
talowy, rozwijał się tu już od początku wieku XIX w
oparciu o kopalnictwo węgla, który stanowił surowiec
energetyczny. W pobliżu miasta zaś, w Górach Izer-
skich, znajdowały się złoża skalenia i kwarcu, koniecz-
nych do produkcji porcelany; z niedalekiej Saksonii
sprowadzano kaolin. Założenie kolei żelaznej w latach
czterdziestych ułatwiło transport i przyczyniło się do
rozwoju obu wytwórni wałbrzyskich, największych na
Śląsku. Choć pierwszą z nich założył fachowiec, cera-
mik Carl Krister, a drugą - w Altwasser (dziś w obrębie
miasta) - przemysłowiec Carl Tielsch, to ta druga, o
parę lat późniejsza, szybciej uzyskała znaczące osią-
gnięcia, zarówno z powodu większej różnorodności
wyrobów, jak i wagi, jaką przykładano do ich artystycz-
nego wyglądu. Tielsch dał wyraz tym aspiracjom w
katalogu przemysłowej wystawy we Wrocławiu w 1852
r.5?, stwierdzając w ogłoszeniu reklamującym zakład,
że fabryka porcelany musi produkować nie tylko przed-
mioty użytkowe, ale także takie, które mają rangę i

26 n , wartość dzieła sztuki. Mniej więcej po lata osiemdzie-
1 atera, wyrób garncarski, Slask. XVIII/XIX w. Muzeum Narodo- . . n r -i
*e w warszawie, szc 932. Fot Prac. Fotogr. Muzeum Narodowe- siąte wieku XIX porcelana wałbrzyska stanów, najbar-
go w Warszawie dziej reprezentacyjny ceramiczny produkt Śląska. Wy-
roby obu fabryk prezentowane były na międzynarodo-
wej naturalistyczne niż stylizowane. Odciskane z form wych wystawach, gdzie uzyskiwały medale i wyróż-
takie same ornamenty plastyczne spotyka się na róż- nienia (Londyn 1951, 1862; Paryż 1857, 1867; Wiedeń
nVch paterach, a czasem nawet układ poszczególnych 1873; Melbourne 1880). Wczesne i najciekawsze przy-
motywów jest identyczny1". Wcześniejsze pateiy były kłady porcelany Kristera i Tielscha znajdują się w Mu-
karwne, kryte szkliwem ołowiowym, pod koniec wie- zeum Okręgowym w Wałbrzychu, w którym zachował