Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

156

Ewa Janiszewska

wy, sięgającemu na zachód aż do fosy, nazwę placu
Lessinga (Lessingplatz) ku czci wybitnego poety, kryty-
ka i filozofa niemieckiego wieku Oświecenia, Gotthol-
da Ephraima Lessinga, który w latach 1760-1765 prze-
bywa! we Wrocławiu19.

Od roku 1802 Zarząd Królewski (Kónigliche Regie-
rung) we Wrocławiu i Królewskie Naczelne Prezydium
Prowincji Śląskiej (Kónigliche Ober-Prasidium der Pro-
vinz Schlesien) miały swą siedzibę w dawnym pałacu
Hatzfeldów, przebudowanym przez Carla Gotharda
Langhansa w XVIII w. Budynek ten ze względu na swą
pierwotną funkcję nie był przystosowany do celów
administracyjnych, co znacznie utrudniało funkcjono-
wanie tutaj urzędów20, toteż władze Zarządu prowincji
wykupiły od miasta w marcu 1882 r. odpowiedni teren
w północnej części placu Lessinga, aby wznieść tam
nowy budynek Zarządu21. Wykonanie planów budowli
powierzono Karlowi Friedrichowi Endllowi, któiy przed-
stawił je już w październiku 1882 r.22 Po zatwierdzeniu
ich przez sejm krajowy niezwłocznie - w maju 1883 r.
- rozpoczęto prace budowlane23.

Karl Friedrich Endell24 (7 IV 1843 - 8 III 189D uro-
dził się w Szczecinie jako syn konsula. W latach 1864 -
1871 był uczniem Berlińskiej Akademii Budowlanej
(Berliner Bauakademie). W późniejszych latach objął
stanowisko redaktora pisma „Zeitschrift fur Bauwesen".
Szybko piął się po szczeblach kariery zawodowej i mając
46 lat został dyrektorem budowlanym w randze radcy
pierwszej klasy (Ober-Baudirecktor mit dem Rangę
Rathe erster Klasse ).

Pierwotny projekt budynku Zarządu Prowincji Ślą-
skiej we Wrocławiu z 1882 r. został przez samego ar-
chitekta nieznacznie zmieniony. Korekty dotyczyły za-
równo dyspozycji wnętrza, jak też stylistyki gmachu (il.
1, 5, 6, 7). Likwidacji uległy planowane pierwotnie bra-
my przejazdowe w skrzydle północnym. W zamian za
to, symetrycznie do skrzydła zachodniego, również
skrzydło wschodnie otrzymało bramę przejazdową.
Wydłużono o jedno przęsło wewnętrzny przeszklony
dziedziniec (Lichthof). Częściowo też zmieniona zosta-
ła projektowana siatka sklepień: pomieszczenia na par-
terze w większości zamiast kolebek z gurtami otrzyma-
ły kolebki z lunetami, korytarze nakryto głównie skle-
pieniami żaglastymi, a nie, jak pierwotnie projektowa-
no, krzyżowymi. Zmiany w wyglądzie fasady ograni-
czyły się zasadniczo do detalu. Ogólna kompozycja,
ilość osi, kondygnacji i forma przykrycia pozostały ta-
kie jak w projekcie pierwotnym. Wprowadzone korek-
ty wpłynęły jednak na zmianę stylistyki fasady, która -
pierwotnie utrzymana w duchu francuskim - nabrała
ostatecznie cech niemieckiego renesansu.

Prace budowlane rozpoczęto w maju 1883 r. Do 1
sierpnia 1883 kierownictwo budowy spoczywało w rę-
kach ówczesnego budowniczego rządowego (Regie-
rungs-Baumeister) i zarazem miejskiego radcy budow-
lanego (Stadtbaurath) Wrocławia - Richarda Pluddeman-
na. Następnie przejął je budowniczy rządowy Behr25.
W pierwszym roku budowy prowadzono roboty fun-
damentowe, które ze względu na trudne warunki (ila-
sta, miękka gleba z powodu bliskości Odiy) trwały dłu-

żej niż przewidywano. Aby umocnić grunt pod całym
budynkiem, utworzono głęboki na cztery metry wy-
kop i wypełniono go najpierw dwumetrową warstwą
żwiru rzecznego wydobytego z Odry. Ubity żwir oto-
czono betonowym murkiem w celu zapobieżenia bocz-
nym rozmiękczeniom i skutkom naporu wysokich wód
pobliskiej rzeki. Od góiy warstwę sprasowanego pia-
sku zabezpieczono granitową płytą, na której ustawio-
no kamienny murek będący bezpośrednią podstawą
ścian budynku26. Do końca roku 1884 gmach był skoń-
czony w stanie surowym, dociągnięty do dachu i po-
kryty tymczasowo papą. W roku 1885 nastąpiła realiza-
cja robót kamieniarskich, wież, wykuszy, ostateczne
pokrycie dachów, pokiycie wież i okienek dachowych.
Wykonano też z grubsza prace wykończeniowe wnętrz,
założono urządzenia grzewcze. W końcu września 1886
r. oddano do użytku mieszkanie prezydenta i dwa miesz-
kania niższych urzędników. Budynek nie był wtedy
jeszcze całkowicie ukończony, pomimo iż przewidy-
wany termin odbioru całości przypadał na październik.
W samym końcu listopada przeniesiona tu została kasa
główna Zarządu, co umożliwiło działalność instytucji
w jej nowej siedzibie27.

Przy wyposażaniu budynku pracowały renomowa-
ne firmy, na co zwracała uwagę ówczesna prasa wro-
cławska podkreślając jednocześnie ich solidność. Fir-
ma „Ottorica" z Frankfurtu nad Menem wykonała wszy-
stkie prace marmoryzacyjne w poszczególnych repre-
zentacyjnych pomieszczeniach; włoska firma - posadzkę
westybulu i korytarzy; miejscowy zakład szklarski G.
Reintsch - oszklenie. Również z miejscowego warszta-
tu ślusarskiego von Guhr pochodziły żelazne wyroby
ażurowe, ozdoby miedziane w formie ornamentu ro-
ślinnego, balustrada schodów, zewnętrzne okratowa-
nie okien elewacji północnej, okien suteren, ogrodze-
nie od strony elewacji północnej. Drezdeńska firma
„Pietsch und Frietsch" dostarczyła świeczniki, żyrando-
le, lampy wiszące i pozostałe elementy oświetlenia zro-
bione z żelaza z domieszką brązu. Renomowana firma
Hauer z Drezna wykonała marmoryzację w sali posie-
dzeń na II piętrze. Liteiy napisu SUUM QUIQUE, umie
szczonego w architrawie portalu głównego, były dzie-
łem miejscowego mosiężnika, Hugona Forstera29. Wy-
konawcą jednego z posągów (cesarza Wilhelma I) za-
projektowanego do niszy w wieży flankującej ryzalit
środkowy fasady był Robert Hartel30. Posąg ten, po-
dobnie jak drugi - Fryderyka Wielkiego, pojawił się w
niszy nie wcześniej niż po 1890 r.31

Koszty całej budowy wyniosły 1 865 019,09 marek,
z tego 400 000 marek - nabycie nieruchomości, 62
651,09 - roboty fundamentowe, zaś 96 416,59 - kupno
wyposażenia.

Budynek funkcjonował zgodnie ze swoim przezna-
czeniem do czasów II wojny światowej. Zasadniczo nie
wprowadzano żadnych zmian. 23 marca 1945 r. gmach
został trafiony bombą lotniczą, która przebiła wszyst-
kie kondygnacje aż do piwnic32, zupełnie burząc skrzy'
dło północne, a południowe od strony wschodniej. ^
znacznym stopniu został zniszczony narożnik południ"'
wo-wschodni, szczyty wykuszy w elewacjach wsch"'