DOI article:
Miscellanea
DOI article:Ilkosz, Jerzy: "Schlesischer Bund für Heimatschutz" i Wystawa Sztuki Cmentarnej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13593#0178
174
Jerzy Ilkosz
Bund fur Heimatschutz» i jego pierwszym przewodni-
czącym był architekt i teoretyk architektury Paul Schul-
tze-Naumburg, który w swoich szeroko wówczas zna-
nych pracach polecał artystom i architektom korzysta-
nie z motywów rodzimej sztuki ludowej oraz przysto-
sowywanie własnej twórczości do istniejącego w da-
nym regionie krajobrazu8.
Śląski oddział ogólnoniemieckiego ruchu »Heimat-
schutzu» powstał w 1910 r. jako «Schlesischer Bund fur
Heimatschutz». W jego pierwszym zarządzie znaleźli
się ludzie skłaniający się ku reformom, m.in. Max Berg
i Theo Effenberger oraz pisarz Hugo Kretschmer9. «Schle-
sischer Bund fur Heimatschutz» wyraźnie wspierał ten-
dencje propagowane również przez «Deutscher Werk-
bund» czy «Gartenstadtgesellschaft», co uwidoczniło się
na wrocławskiej Wystawie Sztuki Cmentarnej.
Pomysł zorganizowania takiej wystawy narodził się
na początku roku 191210. Dyskutowano o jej progra-
mie i kształcie już w czerwcu i lipcu tego roku podczas
posiedzeń Komisji Głównej Wystawy Stulecia". W lip-
cu powołano również osobną Komisję Sztuki Cmen-
tarnej, w której główną rolę odgrywali przyszli twórcy
ekspozycji: Theo Effenberger, Fritz Behrendt, Johan-
nes Erbe oraz Hugo Kretschmer. W odezwie informa-
cyjnej, jaka została przekazana w lipcu 1912 r. do pra-
sy, napisano, że „wygląd cmentarzy w miastach i na
wsi nie ma nic wspólnego z myślą artystyczną. Zauwa-
ża się w nich brak smaku, dysonans z otoczeniem, nie-
ciekawe formy i ostre kolory, które działają rozprasza-
jąco, podczas gdy miejsca te wymagają spokoju i har-
monijnej urody"12.
Już te stwierdzenia stanowią oddźwięk dyskusji
estetycznych z końca XIX i przełomu XIX i XX w., któ-
re odnosiły się do sformułowań Ryszarda Wagnera i
cio koncepcji Gottfriecla Sempera o jedności sztuk, pro-
pagowanych głównie przez twórcę «Durerbundu», Ave-
nariusa, a także przez -Deutscher Bund fur Heimat-
schutz». Dobitniej idee te odzwierciedlają dalsze słowa
odezwy: „Wystawa powinna pokazać, w jaki sposób
planowanie sztuki ogrodowej tworzy ramy, w których
harmonijnie uzupełniają się architektura i rzeźba. Na-
leży pokazać, że wartość leży nie w wystawności po-
mnika, kosztowności kamienia, lecz w delikatnym wy-
ważeniu całości i jej części, w dopasowaniu do otocze-
nia i materiału oraz w dobrym wykonaniu"13. W je-
szcze innym miejscu odezwy sięgnięto do głównego
hasła «Werkbundu», określając jednocześnie propagan-
dowy aspekt wystawy. Dzięki niej, sądzono, „wzrosło-
by zrozumienie dla ruchu, który ma na celu dokona-
nie zmian w relacji pomiędzy przemysłem a sztuką
Bauackeinea p-^"/.^
!Ui4L Eiipolktlnmltni /„ ^
Ou^bcui der- .Ptancljjine* fichrdtfco^Fdi^ze aufdem.QśanAe
j.n.
>7-" * "ipr
t"1 V -&_J>ŁJ
]. Projekt ustawienia kościółka z Kędzierzyna na Wystawie Sztuki Cmentarnej zatwierdzony przez Policję Budowlaną 8 marca 1913, podpić'
ny przez L. Burgemeistra i Th. Effenbergera. Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia, sygn. H71
Jerzy Ilkosz
Bund fur Heimatschutz» i jego pierwszym przewodni-
czącym był architekt i teoretyk architektury Paul Schul-
tze-Naumburg, który w swoich szeroko wówczas zna-
nych pracach polecał artystom i architektom korzysta-
nie z motywów rodzimej sztuki ludowej oraz przysto-
sowywanie własnej twórczości do istniejącego w da-
nym regionie krajobrazu8.
Śląski oddział ogólnoniemieckiego ruchu »Heimat-
schutzu» powstał w 1910 r. jako «Schlesischer Bund fur
Heimatschutz». W jego pierwszym zarządzie znaleźli
się ludzie skłaniający się ku reformom, m.in. Max Berg
i Theo Effenberger oraz pisarz Hugo Kretschmer9. «Schle-
sischer Bund fur Heimatschutz» wyraźnie wspierał ten-
dencje propagowane również przez «Deutscher Werk-
bund» czy «Gartenstadtgesellschaft», co uwidoczniło się
na wrocławskiej Wystawie Sztuki Cmentarnej.
Pomysł zorganizowania takiej wystawy narodził się
na początku roku 191210. Dyskutowano o jej progra-
mie i kształcie już w czerwcu i lipcu tego roku podczas
posiedzeń Komisji Głównej Wystawy Stulecia". W lip-
cu powołano również osobną Komisję Sztuki Cmen-
tarnej, w której główną rolę odgrywali przyszli twórcy
ekspozycji: Theo Effenberger, Fritz Behrendt, Johan-
nes Erbe oraz Hugo Kretschmer. W odezwie informa-
cyjnej, jaka została przekazana w lipcu 1912 r. do pra-
sy, napisano, że „wygląd cmentarzy w miastach i na
wsi nie ma nic wspólnego z myślą artystyczną. Zauwa-
ża się w nich brak smaku, dysonans z otoczeniem, nie-
ciekawe formy i ostre kolory, które działają rozprasza-
jąco, podczas gdy miejsca te wymagają spokoju i har-
monijnej urody"12.
Już te stwierdzenia stanowią oddźwięk dyskusji
estetycznych z końca XIX i przełomu XIX i XX w., któ-
re odnosiły się do sformułowań Ryszarda Wagnera i
cio koncepcji Gottfriecla Sempera o jedności sztuk, pro-
pagowanych głównie przez twórcę «Durerbundu», Ave-
nariusa, a także przez -Deutscher Bund fur Heimat-
schutz». Dobitniej idee te odzwierciedlają dalsze słowa
odezwy: „Wystawa powinna pokazać, w jaki sposób
planowanie sztuki ogrodowej tworzy ramy, w których
harmonijnie uzupełniają się architektura i rzeźba. Na-
leży pokazać, że wartość leży nie w wystawności po-
mnika, kosztowności kamienia, lecz w delikatnym wy-
ważeniu całości i jej części, w dopasowaniu do otocze-
nia i materiału oraz w dobrym wykonaniu"13. W je-
szcze innym miejscu odezwy sięgnięto do głównego
hasła «Werkbundu», określając jednocześnie propagan-
dowy aspekt wystawy. Dzięki niej, sądzono, „wzrosło-
by zrozumienie dla ruchu, który ma na celu dokona-
nie zmian w relacji pomiędzy przemysłem a sztuką
Bauackeinea p-^"/.^
!Ui4L Eiipolktlnmltni /„ ^
Ou^bcui der- .Ptancljjine* fichrdtfco^Fdi^ze aufdem.QśanAe
j.n.
>7-" * "ipr
t"1 V -&_J>ŁJ
]. Projekt ustawienia kościółka z Kędzierzyna na Wystawie Sztuki Cmentarnej zatwierdzony przez Policję Budowlaną 8 marca 1913, podpić'
ny przez L. Burgemeistra i Th. Effenbergera. Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia, sygn. H71