Studia do Dziejów Wawelu (2.1961)

ZDZISŁAW ŻYGULSKI (JUN.)

PAMIĄTKI WAWELSKIE
W ZBIORACH PUŁAWSKICH

WSTĘP

Tuż przed ostateczną katastrofą polityczną Rzeczypospolitej szlacheckiej
zaobserwować można gwałtowne wysiłki grupy ludzi zmierzające do ocalenia
narodowych skarbów sztuki i pamiątek historycznych. Postulaty zorganizo-
wania Muzeum Narodowego, wyrażane coraz częściej już od lat siedemdzie-
siątych w. XVIII1 , nie doczekały się realizacji w poczynaniach króla Stani-
sława Augusta, którego pasja kolekcjonerska i środki materialne wyładowywały
się głównie w tworzeniu znakomitej galerii obrazów. Dopiero po upadku
państwa inicjatywa Izabeli Czartoryskiej, najbliższa idei Muzeum Narodowego,
doprowadziła do ufundowania zbiorów muzealnych w Puławach, które stały
się schronieniem dla wielu zagrożonych unicestwieniem polskich skarbów
kulturalnych. Puławy skupiły wówczas uwagę wszystkich patriotów, którym
na sercu leżało uratowanie przedmiotów będących widomym znakiem dawnej
potęgi państwa i mających wzbudzić wiarę w lepszą przyszłość Polski. Wielka
liczba osób uczestniczących w organizowaniu zbiorów puławskich, i to osób
pochodzących z rozmaitych warstw społeczeństwa, pozwala uznać tę akcję
za wyraz istotnych i aktualnych dążeń i potrzeb narodu. Zbiory puławskie,
założone na samym przełomie w. XVIII i XIX, powstawały w okresie zetknięcia
się dwóch ideologii: był to bowiem czas, kiedy zmierzch oświecenia roz-
praszały już blaski budzącego się romantyzmu, kiedy narastająca uczuciowość
walczyła o lepsze z chłodnym rozumowaniem, a wymogi prawdy historycznej
ulegały już nieraz «w imię wyższych celów» historiozofii, a nawet legendzie
sentymentalnej. Motywem przewodnim ekspozycji zbiorów puławskich była
apoteoza przeszłości monarchiczno-feudalnej i gloryfikacja rycerskości ideali-
zowanej w stylu średniowiecznym, ale z biegiem lat coraz to silniej dochodził
do głosu nurt żywy i aktualny, nurt walki o narodowe wyzwolenie w oparciu
o masy ludowe. Poszczególne etapy tej przemiany wyznaczają nabytki pamią-
tek i kult Legionów Dąbrowskiego, ks. Józefa Poniatowskiego, a przede wszyst-
kim Kościuszki. Otwarta w r. 1801 Świątynia Pamięci, zwana też Świątynią
Sybilli, była jednak pomyślana jako Panteon chwały królów i wielkich wodzów
polskich. Zorganizowany w dziewięć lat później Dom Gotycki obok świetnych
zbiorów zagranicznych miał zawierać również całe zespoły pamiątek polskich,
związanych o ile możności z okresem najwspanialszego rozkwitu państwa

377