Studia do Dziejów Wawelu (2.1961)

MARIA GRODZICKA

KILKA UWAG O POLICHROMII WAWELSKICH PORTALI Z EPOKI

ZYGMUNTOWSKIEJ

W rachunkach Seweryna Bonera, bur-
grabiego zamku wawelskiego, wśród wielu
innych zapisków dotyczących wyposażenia
i ozdoby wnętrz zamkowych znajduje się
wzmianka o wykończeniu kamiennych rzeź-
bionych portali1. Polegało ono na pomalo-
waniu wykutej w piaskowcu dekoracji.
Wzmianka ta, stwierdzająca z całą pew-
nością istnienie polichromii, nie daje jednak
podstawy do rekonstrukcji jej wyglądu
i oceny jej efektu artystycznego. Zapisując
koszt malowania nie wyliczono bowiem,
jakie farby zostały przy tym użyte. Następne
wzmianki o polichromii portali wawelskich
pochodzą z czasu odnawiania zamku
w w. XX. Przy usuwaniu pobiałki, którą
austriackie władze wojskowe kazały prze-
ciągnąć odrzwia pałacowe, natrafiano nie-
jednokrotnie na resztki polichromii. Pisze
o tym Henryk Jasieński: «Owe surowe,
obecnie jednolicie śmietankowe i białawe
odrzwia pińczowskie były pierwotnie poli-
chromowane całkiem «ordynarnie», na
szorstko, farbami ziemnymi, każdy wałek
innym jaskrawym kolorem, z dodatkiem
prawdopodobnie złoceń na wąskich, płas-
kich krawędziach profilów... Siady tej
polichromii zachowały się gdzieniegdzie
pod licznymi warstwami austriackiej po-
białki 2. Słowa te potwierdzają wiadomość
przekazaną przez rachunki bonerowskie.
Te resztki polichromii zostały jednak w cza-
sie restauracji usunięte. Skąpe natomiast
pozostałości farb, przeważnie ukryte w za-
głębieniach dekoracji, można dzisiaj do-
strzec na czterech fragmentach kamie-
niarki portalowej, przechowanych w lapi-
darium wawelskim. Świadczą jeszcze raz
o istnieniu polichromii, ale i one nie wy-
starczają dla wysnucia konkretnych wnios-
ków o jej systemie.

Pewne światło na sprawę może rzucić
odkrycie w Wiśniczu w latach 1949—55
szeregu fragmentów ornamentowanej ka-
mieniarki, w szczególności odnalezienie
w czasie prac konserwatorskich przy wzmac-
nianiu szkarp zamku wiśnickiego wmuro-

wanych w nie jako materiał budowlany
ciosów piaskowca, ożywionych starannie
odkutą dekoracją późnogotycką i renesan-
sową. Fragmenty te, znajdujące się w miej-
scowym lapidarium, zwracają od razu
uwagę podobieństwem do gotycko-renesan-
sowej kamieniarki wawelskiej.

Z ogólnej ilości pięciu interesujących
nas fragmentów pierwszy należy, sądząc
po kształcie, do gzymsu górnego. Zdobią
go trzy rodzaje motywów ornamental-
nych: ząbki, wole oczy i perły3. Wszystkie
te motywy występują w dekoracji portali
wawelskich w identycznym ujęciu. Frag-
ment drugi, o łukowatym wygięciu, bardzo
uszkodzony, dekorują perły dość duże,
podłużne i drobne spłaszczone, oraz orygi-
nalny ornament, składający się z pięciu
wałeczków ułożonych obok siebie, przery-
wanych w parucentymetrowych odstępach
małymi wgłębieniami. Ten ostatni motyw
zbliża się charakterem i sposobem wykona-
nia dowachlarzowato skomponowanej deko-
racji paru nadproży portali I piętra pałacu
wawelskiego. — Bardzo interesujący i wiele
mówiący jest fragment trzeci. Krzyżują się
na nim laski okrągłe lub czworoboczne,
tworzące narożnik. Takie właśnie laski
i takie narożniki występują we wszystkich
prawie portalach wawelskich jako jeden
z głównych motywów zaczerpniętych ze
zdobnictwa gotyckiego. Wykończają one
górną partię nadproża pod gzymsem wień-
czącym. — Następne dwa fragmenty to
wysmukła kręcona kolumienka na niskiej
stopie wielobocznej, wtopiona częściowo
w dno głębokiego żłobka, oraz bardzo
uszkodzony blok piaskowca, wykończony na
krańcu szeregiem dużych kostek. Podo-
bieństwo ich do węgarów i górnego gzymsu
portali wawelskich jest bezsporne.

Zaznaczyć należy, iż porównanie wy-
miarów poszczególnych motywów w Wiśni-
czu i na Wawelu wykazało, że są one takie
same lub bardzo zbliżone.

Daleko posunięte podobieństwo form
i identyczne wymiary motywów zdobni-

1 Tomkowicz S., Wawel I, ^budowania wschodniego skrzydła zamku na Wawelu (Architekt
Wawelu i ich dzieje (Teka Gr. Kons. GZ IV, XXIII, z. 5—6, Kraków 1930).

Kraków 1908, s. 313). 3 Majewski A., garnek w Wiśniczu (Teka

2 Jasieński H., O restaurowanych wnętrzach konserwatorska 3, Warszawa 1956, s. 27, fig. 49).

Studia do dziejów Wawelu — 29

449