Studia do Dziejów Wawelu (2.1961)

HELENA ZOLL Ó \ VNA

WCZESNOŚREDNIOWIECZNA BRANSOLETA ZNALEZIONA NA WAWELU

W ROKU 1955

Południowe stoki wzgórza wawelskiego
(rejon archeologiczny X) ujawniły w trak-
cie prac wykopaliskowych wielkie bogactwo
zabytków nieruchomych i ruchomych
z okresu wczesnośredniowiecznego1. Spo-
śród tych ostatnich na wyróżnienie zasłu-
guje niżej opisana bransoleta, znaleziona
w zimie r. 1955. Pochodzi ona z tej części
dawnego Wawelu, która wedle ostatnich
spostrzeżeń spełniała we wczesnym śred-
niowieczu rolę podgrodzia. Eksploracja
przeprowadzona w latach 1953—57 objęła
drobny wycinek tego podgrodzia, za-
mknięty z jednej strony wzniesionymi tu
później gotyckimi murami obronnymi i ba-
sztami: Szlachecką i Panieńską, z dru-
giej zaś wałem wczesnośredniowiecznym.
Przestrzeń ta w początkach istnienia Pań-
stwa Polskiego zabudowana była pomiesz-
czeniami o charakterze mieszkalno-gospo-
darczym, których reszty występują dziś
w kilku poziomach lepiej lub gorzej za-
chowanych podłóg, wieńców zrębowych
itp. Zalegające poniżej tych poziomów
dolne partie VI (wczesnośredniowiecznego)
kompleksu nawarstwień nie wykazują już
wyraźniejszych śladów konstrukcji drew-
nianych, nasycenie ich jednak szczątkami
roślinnymi, zwierzęcymi (przede wszyst-
kim mierzwą) oraz wytworami ręki ludz-
kiej świadczy o istnieniu zabudowań gdzieś
w bezpośrednim sąsiedztwie. W tym więc
najniższym, a zatem najstarszym kom-
pleksie warstw osadniczych (sygnatura
szczegółowa: ar L, odcinek 13, głębokość
600 cm, warstwa VIg — brunatna z dużą
ilością nawozu) znaleziony został interesu-
jący nas zabytek (fig. 1 i 2). Wespół z nim
występowały fragmenty kamieni żarnowych
i ułamki ceramiki wczesnośredniowiecznej
obtaczanej, zdobionej ornamentem w po-
staci linii poziomych, rzadkich linii falistych

i odcisków czterozębnego grzebienia garn-
carskiego (fig. 3).

Opisywana bransoleta (nr inwentarza
Działu Archeologicznego Państwowych
Zbiorów Sztuki na Wawelu 3728/55) wy-
konana została z drutu brązowego gru-
bości około 1 mm, złożonego trzykrotnie
i skręconego na sposób sznura dokoła
własnej osi. W ten sposób na nie schodzących
się ze sobą końcach utworzyły się dwie pę-
tle. W każdą pętlę wchodził jeszcze trzeci
człon drutu, w jednym wypadku zwinięty w
ślimacznicę, w drugim zakończony wolno
(ślimacznica być może została tu odłamana).
Średnica całego okazu wynosi 60 x 90 mm,
grubość 2—2,5 mm. Ze względu na sposób
zakończenia nazywam ten rodzaj bransolety
typem pętlicowym, w odróżnieniu od
innych, także plecionych z drutu okazów,
które zamykane są przy pomocy uszka
i haczyka, węzła itp. Stan zachowania
zabytku jest stosunkowo dobry: spomiędzy
ciemnobrunatnego osadu patyny przebija
miejscami złocisty połysk, właściwy dla
niespatynowanego brązu, upodabniający
zabytek do wyrobów ze złota. Przypusz-
czać należy, że specyficzne warunki war-
stwy, w której bransoletę znaleziono (obec-
ność kwasów humusowych), oraz skład
chemiczny surowca2 wpłynęły na brak
typowej dla przedmiotów brązowych zie-
lonkawej patyny 3.

Dla właściwego określenia omawianego
zabytku pod względem chronologicznym
i kulturowym musimy zwrócić uwagę na
jego formę, surowiec, warunki znalezienia,
zespół zabytków towarzyszących, rozmiesz-
czenie podobnych okazów na terenach
polskich i sąsiednich. Konieczne to będzie
dla wyjaśnienia głównego problemu, jakim
jest pochodzenie bransolety. Odpowiedź
na pytanie: czy zabytek jest produktem

1 Żaki A., Sprawozdanie z prac archeologicz-
nych na Wawelu w r. ig§4 (Spraw. Archeologiczne
II, Kraków 1956, s. 96—107). — Tenże, Spra-
wozdanie z prac archeologicznych na Wawelu w r. ig§§
(tamże III, Kraków 1957, s. 153.

2 Za wykonanie szczegółowej analizy chemicz-
nej i spektralnej surowca dziękuję uprzejmie

mgrowi M. Gralikowskiemu i J. Sendorowi.

3 Podobny stan zachowania (przy identycz-
nym składzie chemicznym) wykazuje brązowe
okucie z w. XIV—XV, znalezione w r. 1956
na Wawelu (rejon V), także w warstwie prze-
syconej nawozem.

441

»