DOI article:
Michalska, Maria; Bicci: Obraz Bicciego di Lorenzo "Pielgrzymi u grobu świętego Mikołaja" w Zbiorach wawelskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.17920#0444
-1 Przykłady przedstawień wcześniejszych od poliptyku Quaratesich i reprezentujących typy
ikonograficzne powtórzone z nieznacznymi tylko zmianami przez Gentilego w omawianej predelli
przytaczają i reprodukują Meisen o. c. passim oraz Kaftal o. c. szp. 755 766.
Por. obraz) : Sano di Piętro (1406 — 1481), scena z predelli z przedstawieniem Trzech kobiel
modlących sir u grobu św. Piotra / Werony. Rzym. Watykan; lul) tegoż artysty scena /. predelli
/. przedstawieniem Kalek i chorych u grobu św. Piotra z Werony. Rzym, Watykan (repr. Kaftal 0. c.
szp. 827 828 fig. 940 i szp. 831—832 fig. 945). Najbliższy scenie waszyngtońskiej jest jednak,
jak się zdaje, fresk Andrea Bonaiuti da Firenze w kaplicy Hiszpańskiej w kościele S. Maria Novella
we Florencji, przedstawiający Pielgrzymów i kaleki u grobu Św. Piotra z Werony (repr. Antal F.,
Florenłine Painting and its Social Background, London 1947, s. 200—203 fig. 6g oraz Kaftal o. c.
szp. 828 fig. 939).
26 Oprócz tych wartości artystycznych obraz waszyngtoński posiada szereg cech «postępo-
wych» wspólnych większości dzieł Gentilego z ostatniego okresu twórczości, które są również cha-
rakterystyczne dla pozostałych scen predelli oraz dla części górnych poliptyku Ojnaratesich — nie
wymagają więc omówienia w niniejszym artykule. Zaliczyć tu można umiejętne wykorzystanie
światła dla oddania trójwymiarowej formy przedmiotów (Schóne W.. Ober das Licht in der Malerei,
Berlin 1954, o świetle w obrazach Gentilego zob. s. 126), koloryt obrazu, który w znacznym stopniu
ożywia scenę u grobu (Longhi o. c), a przede wszystkim zaawansowaną perspektywę intuicyjną
(termin «perspektywa intuicyjna)), używany powszechnie w literaturze o malarstwie w. XV, określa
popiawny sposób oddania przestrzeni przez malarzy, którzy nie znając praw perspektywy naukowej
osiągnęli znaczny stopień sugestii głębi przestrzennej obrazu).
27 Problem przedstawienia wnętrz architektonicznych omawiają ostatnio w odniesieniu do
malarstwa niderlandzkiego Panofsky o. c. zwłaszcza s. 57—59, do malarstwa całej Europy Rohlfs-
von Wittich A., Das Innenraumbild ais Kńteńum fur die Bildwelt (Zeitschrift fur Kunstgeschichte
XVIII 1955, s. 109—135, tamże literatura przedmiotu).
28 Na temat poziomego kierunku akcji, przyjętego w malarstwie średniowiecznym pisze
Panofsky o. c. s. 16.
29 Podobny jak w scenie waszyngtońskiej stopień nowatorstwa i realizmu ujęcia reprezentują
wśród dzieł Gentilego jedynie małe scenki z życia Chrystusa na ornacie św. Mikołaja w górnej części
poliptyku Quaratesich. Na temat ich pisze Grassi, Considerazioni... passim. Na postępowość obrazu
waszyngtońskiego zwrócili uwagę Longhi /. c, Suida o. c. s. 351 i Grassi, Tutta la pittura... s. 40.
Jednakże omawiając obraz ten krótko lub marginesowo, żaden z autorów nie wskazał na sumę
elementów, które decydują o nowatorskim charakterze kompozycji.
30 Charakterystykę «ars nova)) podaje Panofsky o. c. s. 157. — Longhi /. c. i Grassi /. c.
nie są zgodni co do genezy pierwiastków «postępowych)) w sztuce Gentilego. Grassi jest skłonny przy-
pisać je wyłącznie wpływowi artystów florenckich, jak Masolino, Masaccio, Ghiberti. Zdaniem jego,
chociaż w Hołdzie Trzech Króli cechy wynikające z wpływu sztuki florenckiej są jeszcze znikome,
w poliptyku Quaratesich dostrzega się ich znacznie więcej. Longhi natomiast podkreśla związek
twórczości Gentilego z malarstwem niderlandzkim, a nawet przeciwstawia ją w niektórych wypad-
kach - np. w wypadku interesujących nas części predelli poliptyku Quaratesich — sztuce
florenckiej i Masacciowi.
31 Por. przypis 25.
82 Por. przypis 9.
33 Repr. Crowe J., Cavalcaselle G., A History of Painting in Italy II, London 1903.
lig. przy s. 126.
31 Repr. Meiss M., Painting in Florence and Siena a/ter the Black Death, Princeton 1951, s. 28
fig. 32.
35 Wyrazem podobnej, zachowawczej postawy artystycznej jest Traktat o malarstwie Cennino
Cenniniego ukończony w r. 1437, a więc cztery lata po powstaniu poliptyku Bicciego. Cennini
należał do najbardziej konsekwentnych kontynuatorów sztuki Giotta, celem zaś jego książki było
przekazanie potomnym wartości malarskich stworzonych przez największego artystę Trecenta
(por. zwłaszcza s. 4 Traktatu). Zachowawcza postawa artystyczna Cenniniego była, jak się zdaje,
przyczyną jego obojętności w stosunku do powstających nowych osiągnięć w sztuce pierwszej ćwierci
Quattrocenta. Toteż treść Traktatu obraca się jedynie wokół tradycyjnych konwencji sztuki średnio-
wiecza, wzbogaconych o doświadczenia Giotta i jego następców (omawiając książkę Cenniniego
posługuję się wydaniem polskim Cennino Cennini, Rzecz o malarstwie, w tłumaczeniu Samuela
Tyszkiewicza, Wrocław 1955)-
43°
ikonograficzne powtórzone z nieznacznymi tylko zmianami przez Gentilego w omawianej predelli
przytaczają i reprodukują Meisen o. c. passim oraz Kaftal o. c. szp. 755 766.
Por. obraz) : Sano di Piętro (1406 — 1481), scena z predelli z przedstawieniem Trzech kobiel
modlących sir u grobu św. Piotra / Werony. Rzym. Watykan; lul) tegoż artysty scena /. predelli
/. przedstawieniem Kalek i chorych u grobu św. Piotra z Werony. Rzym, Watykan (repr. Kaftal 0. c.
szp. 827 828 fig. 940 i szp. 831—832 fig. 945). Najbliższy scenie waszyngtońskiej jest jednak,
jak się zdaje, fresk Andrea Bonaiuti da Firenze w kaplicy Hiszpańskiej w kościele S. Maria Novella
we Florencji, przedstawiający Pielgrzymów i kaleki u grobu Św. Piotra z Werony (repr. Antal F.,
Florenłine Painting and its Social Background, London 1947, s. 200—203 fig. 6g oraz Kaftal o. c.
szp. 828 fig. 939).
26 Oprócz tych wartości artystycznych obraz waszyngtoński posiada szereg cech «postępo-
wych» wspólnych większości dzieł Gentilego z ostatniego okresu twórczości, które są również cha-
rakterystyczne dla pozostałych scen predelli oraz dla części górnych poliptyku Ojnaratesich — nie
wymagają więc omówienia w niniejszym artykule. Zaliczyć tu można umiejętne wykorzystanie
światła dla oddania trójwymiarowej formy przedmiotów (Schóne W.. Ober das Licht in der Malerei,
Berlin 1954, o świetle w obrazach Gentilego zob. s. 126), koloryt obrazu, który w znacznym stopniu
ożywia scenę u grobu (Longhi o. c), a przede wszystkim zaawansowaną perspektywę intuicyjną
(termin «perspektywa intuicyjna)), używany powszechnie w literaturze o malarstwie w. XV, określa
popiawny sposób oddania przestrzeni przez malarzy, którzy nie znając praw perspektywy naukowej
osiągnęli znaczny stopień sugestii głębi przestrzennej obrazu).
27 Problem przedstawienia wnętrz architektonicznych omawiają ostatnio w odniesieniu do
malarstwa niderlandzkiego Panofsky o. c. zwłaszcza s. 57—59, do malarstwa całej Europy Rohlfs-
von Wittich A., Das Innenraumbild ais Kńteńum fur die Bildwelt (Zeitschrift fur Kunstgeschichte
XVIII 1955, s. 109—135, tamże literatura przedmiotu).
28 Na temat poziomego kierunku akcji, przyjętego w malarstwie średniowiecznym pisze
Panofsky o. c. s. 16.
29 Podobny jak w scenie waszyngtońskiej stopień nowatorstwa i realizmu ujęcia reprezentują
wśród dzieł Gentilego jedynie małe scenki z życia Chrystusa na ornacie św. Mikołaja w górnej części
poliptyku Quaratesich. Na temat ich pisze Grassi, Considerazioni... passim. Na postępowość obrazu
waszyngtońskiego zwrócili uwagę Longhi /. c, Suida o. c. s. 351 i Grassi, Tutta la pittura... s. 40.
Jednakże omawiając obraz ten krótko lub marginesowo, żaden z autorów nie wskazał na sumę
elementów, które decydują o nowatorskim charakterze kompozycji.
30 Charakterystykę «ars nova)) podaje Panofsky o. c. s. 157. — Longhi /. c. i Grassi /. c.
nie są zgodni co do genezy pierwiastków «postępowych)) w sztuce Gentilego. Grassi jest skłonny przy-
pisać je wyłącznie wpływowi artystów florenckich, jak Masolino, Masaccio, Ghiberti. Zdaniem jego,
chociaż w Hołdzie Trzech Króli cechy wynikające z wpływu sztuki florenckiej są jeszcze znikome,
w poliptyku Quaratesich dostrzega się ich znacznie więcej. Longhi natomiast podkreśla związek
twórczości Gentilego z malarstwem niderlandzkim, a nawet przeciwstawia ją w niektórych wypad-
kach - np. w wypadku interesujących nas części predelli poliptyku Quaratesich — sztuce
florenckiej i Masacciowi.
31 Por. przypis 25.
82 Por. przypis 9.
33 Repr. Crowe J., Cavalcaselle G., A History of Painting in Italy II, London 1903.
lig. przy s. 126.
31 Repr. Meiss M., Painting in Florence and Siena a/ter the Black Death, Princeton 1951, s. 28
fig. 32.
35 Wyrazem podobnej, zachowawczej postawy artystycznej jest Traktat o malarstwie Cennino
Cenniniego ukończony w r. 1437, a więc cztery lata po powstaniu poliptyku Bicciego. Cennini
należał do najbardziej konsekwentnych kontynuatorów sztuki Giotta, celem zaś jego książki było
przekazanie potomnym wartości malarskich stworzonych przez największego artystę Trecenta
(por. zwłaszcza s. 4 Traktatu). Zachowawcza postawa artystyczna Cenniniego była, jak się zdaje,
przyczyną jego obojętności w stosunku do powstających nowych osiągnięć w sztuce pierwszej ćwierci
Quattrocenta. Toteż treść Traktatu obraca się jedynie wokół tradycyjnych konwencji sztuki średnio-
wiecza, wzbogaconych o doświadczenia Giotta i jego następców (omawiając książkę Cenniniego
posługuję się wydaniem polskim Cennino Cennini, Rzecz o malarstwie, w tłumaczeniu Samuela
Tyszkiewicza, Wrocław 1955)-
43°