DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przemiany architektoniczne katedry krakowskiej w pierwszej połowie XV wieku i ich związek z działalnością fundacyjną kardynała Zbigniewa Oleśnickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19899#0021
zupełnie29, trzeba go wiec traktować jako fragment
nie zachowanego zespołu heraldycznego. Wydaje się,
że najodpowiedniejszym miejscem jego rozwinięcia
była galeria nad arkadą kaplicy Św. Mikołaja. Praw-
dopodobnie rząd herbów znajdował się na parapecie
wydzielonym przez kamienny gzyms.
Niestety, datowanie poszczególnych części opisa-
nego zespołu pomieszczeń ma mało podstaw źród-
łowych. Nie ma powodów by kwestionować wysunię-
tą przez Wojciechowskiego tezę o romańskiej metryce
kaplicy Św. Mikołaja30. Od czasów kanonizacji św.
Stanisława pełniła ona bardzo ważną funkcję, służąc
przechowywaniu relikwii jego głowy. W święta ku
czci męczennika ukrywany w jej wnętrzu relikwiarz
ukazywany był uroczyście ludowi zgromadzonemu
w katedrze31. Budowniczowie gotyckiego kościoła
uszanowali miejsce uświęcone kultem patrona i pozo-
stawili romańskie mury nienaruszone32.
Nie wiadomo jednak, jak wyglądało zachodnie
sąsiedztwo kaplicy. Kapituła, przenosząc w pierw-
szym dwudziestoleciu XV w. miejsce swych posiedzeń
z wieży Srebrnych Dzwonów, mogła wykorzystać
istniejące już pomieszczenie, mogła też nakazać, aby
używając romańskich fundamentów wzniesiono zu-
pełnie nowy kapitularz. Bez wątpienia jednak budo-
wa lub rozbudowa istniejącego wnętrza do użytku
przez kanoników była przedsięwzięciem poważnym.
Rozmach planowanego założenia spowodował konie-
czność poszerzenia murów, aż do wprowadzenia ich
w światło nawy bocznej kościoła włącznie. Idąc za
przykładem twórców planu gotyckiej katedry, pozo-
stawiono mury przyległej kaplicy nietknięte, wyko-
rzystując ją jednak do nowych celów33. Romańską
arkadę ujęto z dwóch stron murem z niewielkimi
klatkami schodowymi i zwieńczono kamiennym pa-
rapetem, wzbogacając oprawę liturgicznych uroczy-
stości, którym towarzyszyło ukazywanie relikwii św.
Stanisława. W tym czasie nastąpić musiała wspo-
mniana przerwa w pracach. Odmienność skrajnych,
18. Klatka schodowa prowadząca do kapitularza w katedrze
krakowskiej (fot S. Michta)
wschodnich arkadek w elewacji południowej poz vala
przypuszczać, że nastąpiła ona w momencie, kiedy
znaczna część okładziny była już nałożona34.
Niestety analiza form architektonicznych nie jest
w stanie uściślić datowania. Profile portalów i wnęk,
zewnętrznej oraz na drugiej kondygnacji wewnątrz,
należą do rozpowszechnionej w XV wieku grupy
o niesymetrycznym zestawieniu elementów. Kształ-
towanie węgarów zbliża się najbardziej do portalu
w kościele Św. Krzyża w Krakowie35, a profilowanie
wnęk przypomina ostrołuk portalu głównego koś-
cioła Św. Barbary36. Sposób kształtowania wnęki
wewnątrz przyziemia powraca z kolei w znacznie
spry mity wizowanej formie w płycinach na ścianach
bocznych kruchty w popaulińskim kościele w Piń-
czowie, fundacji Oleśnickiego z lat trzydziestych XV
29 Nie podjęto, jak dotąd, próby uściślenia jego funkcji.
Wojciechowski, o.c, s. 119, domyślał się tylko małopolskiego
Orła z innej strony.
30 Wojciechowski, o.c., s. 126 i nn.
31 Ibidem, s. 94 i nn. Crossley, o.c, s. 31 i nn.
32 Ibidem.
33 Kapitularz, pomieszczenie stojące jakby w pół drogi mię-
dzy budowlą świecką a sakralną, nie miał własnego ołtarza; W.
Braunfels, Abendlandische Klosterbaukunst, Koln 1969, s. 16, 79.
Sąsiednia kaplica pełniła więc w kapitule ważne funkcje; Woj-
ciechowski, o.c, s. 122.
34 Dla datowania zewnętrznej okładziny wieży duże znacze-
nie może mieć fakt jej ścisłego połączenia z okładziną kaplicy Św.
Trójcy, powstałej w latach 1431—1432. Pomysł ozdobienia oby-
dwu budowli zrodzić się mógł w tym samym czasie; Crossley,
o.c, s. 33. Trudno to jednak udowodnić. B. Kwiatkowska,
Okładzina kamienna krakowskich budowli gotyckich w XIV i XV w.,
mpis pracy magisterskiej w Instytucie Historii Sztuki UJ, Kraków
1964, s. 31, zwraca uwagę na powtarzanie się na sąsiednich
okładzinach tych samych znaków kamieniarskich. Praca ta jednak,
ze względu na skromny aparat naukowy oraz częsty brak umiej-
scowienia znaków, budzi wiele wątpliwości; T. Węcławowicz,
Czternastowieczne kościoły bazylikowe Krakowa. Zagadnienie typu,
warsztatów i stylu, Kraków 1987, mpis pracy doktorskiej w Biblio-
tece Jagiellońskiej, przyp. 98. Pełna inwentaryzacja znaków kamie-
niarskich mogłaby przyczynić się do naświetlenia tego problemu.
35 Portal ten datowany jest na lata 1463—1466; J. Paszen-
da, Kościół Św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży
jezuitów; historia i architektura, Kraków 1985, s. 204, fig. 29/4.
36 Datowany ogólnie na początek XV wieku; ibidem, s. 200
i nn. fig. 28/C.
19
nie zachowanego zespołu heraldycznego. Wydaje się,
że najodpowiedniejszym miejscem jego rozwinięcia
była galeria nad arkadą kaplicy Św. Mikołaja. Praw-
dopodobnie rząd herbów znajdował się na parapecie
wydzielonym przez kamienny gzyms.
Niestety, datowanie poszczególnych części opisa-
nego zespołu pomieszczeń ma mało podstaw źród-
łowych. Nie ma powodów by kwestionować wysunię-
tą przez Wojciechowskiego tezę o romańskiej metryce
kaplicy Św. Mikołaja30. Od czasów kanonizacji św.
Stanisława pełniła ona bardzo ważną funkcję, służąc
przechowywaniu relikwii jego głowy. W święta ku
czci męczennika ukrywany w jej wnętrzu relikwiarz
ukazywany był uroczyście ludowi zgromadzonemu
w katedrze31. Budowniczowie gotyckiego kościoła
uszanowali miejsce uświęcone kultem patrona i pozo-
stawili romańskie mury nienaruszone32.
Nie wiadomo jednak, jak wyglądało zachodnie
sąsiedztwo kaplicy. Kapituła, przenosząc w pierw-
szym dwudziestoleciu XV w. miejsce swych posiedzeń
z wieży Srebrnych Dzwonów, mogła wykorzystać
istniejące już pomieszczenie, mogła też nakazać, aby
używając romańskich fundamentów wzniesiono zu-
pełnie nowy kapitularz. Bez wątpienia jednak budo-
wa lub rozbudowa istniejącego wnętrza do użytku
przez kanoników była przedsięwzięciem poważnym.
Rozmach planowanego założenia spowodował konie-
czność poszerzenia murów, aż do wprowadzenia ich
w światło nawy bocznej kościoła włącznie. Idąc za
przykładem twórców planu gotyckiej katedry, pozo-
stawiono mury przyległej kaplicy nietknięte, wyko-
rzystując ją jednak do nowych celów33. Romańską
arkadę ujęto z dwóch stron murem z niewielkimi
klatkami schodowymi i zwieńczono kamiennym pa-
rapetem, wzbogacając oprawę liturgicznych uroczy-
stości, którym towarzyszyło ukazywanie relikwii św.
Stanisława. W tym czasie nastąpić musiała wspo-
mniana przerwa w pracach. Odmienność skrajnych,
18. Klatka schodowa prowadząca do kapitularza w katedrze
krakowskiej (fot S. Michta)
wschodnich arkadek w elewacji południowej poz vala
przypuszczać, że nastąpiła ona w momencie, kiedy
znaczna część okładziny była już nałożona34.
Niestety analiza form architektonicznych nie jest
w stanie uściślić datowania. Profile portalów i wnęk,
zewnętrznej oraz na drugiej kondygnacji wewnątrz,
należą do rozpowszechnionej w XV wieku grupy
o niesymetrycznym zestawieniu elementów. Kształ-
towanie węgarów zbliża się najbardziej do portalu
w kościele Św. Krzyża w Krakowie35, a profilowanie
wnęk przypomina ostrołuk portalu głównego koś-
cioła Św. Barbary36. Sposób kształtowania wnęki
wewnątrz przyziemia powraca z kolei w znacznie
spry mity wizowanej formie w płycinach na ścianach
bocznych kruchty w popaulińskim kościele w Piń-
czowie, fundacji Oleśnickiego z lat trzydziestych XV
29 Nie podjęto, jak dotąd, próby uściślenia jego funkcji.
Wojciechowski, o.c, s. 119, domyślał się tylko małopolskiego
Orła z innej strony.
30 Wojciechowski, o.c., s. 126 i nn.
31 Ibidem, s. 94 i nn. Crossley, o.c, s. 31 i nn.
32 Ibidem.
33 Kapitularz, pomieszczenie stojące jakby w pół drogi mię-
dzy budowlą świecką a sakralną, nie miał własnego ołtarza; W.
Braunfels, Abendlandische Klosterbaukunst, Koln 1969, s. 16, 79.
Sąsiednia kaplica pełniła więc w kapitule ważne funkcje; Woj-
ciechowski, o.c, s. 122.
34 Dla datowania zewnętrznej okładziny wieży duże znacze-
nie może mieć fakt jej ścisłego połączenia z okładziną kaplicy Św.
Trójcy, powstałej w latach 1431—1432. Pomysł ozdobienia oby-
dwu budowli zrodzić się mógł w tym samym czasie; Crossley,
o.c, s. 33. Trudno to jednak udowodnić. B. Kwiatkowska,
Okładzina kamienna krakowskich budowli gotyckich w XIV i XV w.,
mpis pracy magisterskiej w Instytucie Historii Sztuki UJ, Kraków
1964, s. 31, zwraca uwagę na powtarzanie się na sąsiednich
okładzinach tych samych znaków kamieniarskich. Praca ta jednak,
ze względu na skromny aparat naukowy oraz częsty brak umiej-
scowienia znaków, budzi wiele wątpliwości; T. Węcławowicz,
Czternastowieczne kościoły bazylikowe Krakowa. Zagadnienie typu,
warsztatów i stylu, Kraków 1987, mpis pracy doktorskiej w Biblio-
tece Jagiellońskiej, przyp. 98. Pełna inwentaryzacja znaków kamie-
niarskich mogłaby przyczynić się do naświetlenia tego problemu.
35 Portal ten datowany jest na lata 1463—1466; J. Paszen-
da, Kościół Św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży
jezuitów; historia i architektura, Kraków 1985, s. 204, fig. 29/4.
36 Datowany ogólnie na początek XV wieku; ibidem, s. 200
i nn. fig. 28/C.
19