DOI article:
Frey-Stecowa, Beata: Znaczenie wzorów graficznych dla identyfikacji wizerunków na fryzie w krużgankach zamku wawelskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0061
fryzie jest skróconą wersją napisu widocznego na drze-
worycie: GALERIA FVNDANA A[uli] VITELLII
IMP[eratoris] VXOR” (fig. 11). Umieszczenie litery E
zamiast F, rozpoczynającej drugie imię, tłumaczyć nale-
ży albo błędem popełnionym przez malarza, albo - co
bardziej prawdopodobne - pomyłką Juliusza Makarewi-
cza, popełnioną przy odczytywaniu śladów oryginału,
a powtarzaną przez kolejnych konserwatorów, którzy nie
posługiwali się przy rekonstrukcji wskazanymi tu wzo-
rami graficznymi.
Następny wizerunek, z podpisem: FLAVIA DO/
MITILIA V I VX (fig. 12), także stanowi skróconą wersję
widocznego na drzeworycie napisu: FLAVIA DOMICIL-
LA VESP[asiani] IMP[eratoris] VXOR'4 (fig. 12), od-
noszącego się do żony cesarza Wespazjana (panującego
w latach 69-79 n.e.), matki cesarzy Tytusa i Domicjana
- Domitilli A Identyfikację taką potwierdzają również
rysy twarzy i uczesanie, będące efektem dokonanej „po
formie” rekonstrukcji, bardzo bliskie graficznemu pier-
wowzorowi.
Niezidentyfikowana była dotąd kobieta podpisana:
PETRONIA/A VITIM M (fig. 13). Porównując podpis,
a także rysy twarzy z rycinami dochodzimy do wniosku,
że wyobrażono tu Petronię, pierwszą żonę cesarza Wite-
liusza i matkę ich syna Aułusa Witeliusza Petroniana; od-
noszący się do niej napis na drzeworycie w dziele Fulvia
brzmi: PETRONIA A[uli] VITELL1I IMPjeratoris]
MATER36 (fig. 13).
Pod ostatnim wizerunkiem kobiecym podpis zacho-
wał się we fragmentach: w górnym wersie litery FAVS,
w dolnym-ANT I (fig. 14). Wśród drzeworytów, który-
mi posługiwał się malarz znajdują się wizerunki dwóch
kobiet, noszących imiona, których początkowe litery to
Faus, podpisane: FAVSTINA AVGYSTA4 oraz FA-
VSTINA AYG[usta] Pil AYGjusti] FIL[ia]'\ a odnoszą
się do Faustyny Starszej i jej córki o tym samym imie-
niu. W obu przypadkach słowo umieszczone po imieniu
różni się więc od tego, jakiego można domyślać się
z widocznych na tablicy liter. Porównanie wyglądu zre-
konstruowanej przez Juliusza Makarewicza twarzy
z podobiznami na obu drzeworytach wskazuje, że na hy-
zie umieszczono wizerunek kobiety podpisanej jako Fau-
stina Augusta (fig. 14), czyli Faustyny Starszej (105-141 n.e.),
” F u 1 v i o, o. c., k. LVII v. Wspomina o niej Swetoniusz,
o. c., s. 291.
34 Ful v i o, o. c., k. LX v.
'"Na temat Domitilli zob. m.in. Krawczuk, Pryncypat,
s. 109.
’6 F u 1 v i o, o. c., k. LVI1. W dziele H u 11 i c h a (Yitae..., k. 19,
wizerunek górny) pominięty został wyraz „mater”. O Petronii wspo-
mina Swetoniusz, o. c., s. 291.
w Fulvio, o. c., k. LXX11I.
38 Ibidem, k. LXX1V.
żony cesarza Antoninusa Piusa1'. Trudno w sposób jed-
noznaczny odpowiedzieć, skąd wzięła się różnica
w brzmieniu podpisu. Być może Juliusz Makarewicz myl-
nie zinterpretował ślady liter dolnego wersu, odczytując
drugą z nich jako N zamiast Y (wówczas literę T trzeba
by traktować jako domalowaną). Jednak bardziej praw-
dopodobne wydaje się, że autor fiyzu utworzył samodziel-
nie podpis, wzorując się na drzeworycie z podobizną
siostry cesarza Antoninusa Piusa - Julii - objaśnionej
napisem: IVLIA FAYDILLA ANTONINI Pil IMP[era-
toris] SOROR4". W tej sytuacji należałoby przyjąć, że
podpis na fryzie brzmiał: FAYST1NA ANT[onini] Pil
I[mperatoris] V[xor],
*
* J*C
O ile identyfikacja podobizn kobiet z rodzin cesar-
skich przedstawionych na fryzie nie nastręczała wielu
trudności, o tyle rozstrzygnięcie jakich cesarzy wyobra-
żono w górnej strefie malowidła okazało się znacznie
bardziej skomplikowane. Zachowała się wprawdzie więk-
szość podpisów lub ich fragmentów, a ich porównanie
z napisami na otokach medalionów z portretami cesarzy
w dziełach Fulvia i Hutticha doprowadziło do wskazania
ich odpowiedników, ale jedynie w trzech przypadkach
podpisy (IMP[erator] IYST1NIANYS II AVG[ustus],
IMP[erator] THEODOSIVS III AVG[ustus] i IMP-
[erator] OTTHO III AVG[ustus]) zdawały się świadczyć,
że odnoszą się one do cesarzy Justyniana II, Teodozju-
sza III i Ottona III. O wiele trudniejsze było ustalenie
jakich osób dotyczą podpisy, w których poza imionami
występują określenia dodatkowe, nie zaś cyfry rzymskie.
Nie przyniosło rezultatu skonfrontowanie tych podpisów
z napisami na monetach bizantyjskich. Na monetach
emitowanych przez interesujących nas cesarzy, widać imię
napisy objaśniające41; to samo dotyczy monet bitych przez
cesarzy rzymskich narodu niemieckiego42. Nie można też
wśród monet bizantyjskich i niemieckich wskazać takich,
na których widniałyby wizerunki przypominające wyglą-
dem twarze na rycinach w dziełach Fulvia i Hutticha.
Najprawdopodobniej autorzy rycin wykonując podobizny
cesarzy bizantyjskich i niemieckich nie wzorowali się na
monetach, lecz wykonali fantazyjne portrety, a w więk-
y) Na temat Faustyny Starszej zob. m.in. Krawczuk, Piyn-
cypat, s. 191, 193.
40 F u 1 v i o, o. c., k. LXXII v.
41 Porównania przeprowadzono na podstawie: M. Salamon,
Mennictwo bizantyńskie, Kraków 1987 (Zarys Mennictwa Europej-
skiego, 6, pod red. L. M o r a w i e c k i e g o).
4" Porównania przeprowadzono opierając się na: P. E.
S c h r a m m, Die deutschen Kaiser und Kónige in Bildern ihrer Zeit
751-1190, Munchen 1983.
57
worycie: GALERIA FVNDANA A[uli] VITELLII
IMP[eratoris] VXOR” (fig. 11). Umieszczenie litery E
zamiast F, rozpoczynającej drugie imię, tłumaczyć nale-
ży albo błędem popełnionym przez malarza, albo - co
bardziej prawdopodobne - pomyłką Juliusza Makarewi-
cza, popełnioną przy odczytywaniu śladów oryginału,
a powtarzaną przez kolejnych konserwatorów, którzy nie
posługiwali się przy rekonstrukcji wskazanymi tu wzo-
rami graficznymi.
Następny wizerunek, z podpisem: FLAVIA DO/
MITILIA V I VX (fig. 12), także stanowi skróconą wersję
widocznego na drzeworycie napisu: FLAVIA DOMICIL-
LA VESP[asiani] IMP[eratoris] VXOR'4 (fig. 12), od-
noszącego się do żony cesarza Wespazjana (panującego
w latach 69-79 n.e.), matki cesarzy Tytusa i Domicjana
- Domitilli A Identyfikację taką potwierdzają również
rysy twarzy i uczesanie, będące efektem dokonanej „po
formie” rekonstrukcji, bardzo bliskie graficznemu pier-
wowzorowi.
Niezidentyfikowana była dotąd kobieta podpisana:
PETRONIA/A VITIM M (fig. 13). Porównując podpis,
a także rysy twarzy z rycinami dochodzimy do wniosku,
że wyobrażono tu Petronię, pierwszą żonę cesarza Wite-
liusza i matkę ich syna Aułusa Witeliusza Petroniana; od-
noszący się do niej napis na drzeworycie w dziele Fulvia
brzmi: PETRONIA A[uli] VITELL1I IMPjeratoris]
MATER36 (fig. 13).
Pod ostatnim wizerunkiem kobiecym podpis zacho-
wał się we fragmentach: w górnym wersie litery FAVS,
w dolnym-ANT I (fig. 14). Wśród drzeworytów, który-
mi posługiwał się malarz znajdują się wizerunki dwóch
kobiet, noszących imiona, których początkowe litery to
Faus, podpisane: FAVSTINA AVGYSTA4 oraz FA-
VSTINA AYG[usta] Pil AYGjusti] FIL[ia]'\ a odnoszą
się do Faustyny Starszej i jej córki o tym samym imie-
niu. W obu przypadkach słowo umieszczone po imieniu
różni się więc od tego, jakiego można domyślać się
z widocznych na tablicy liter. Porównanie wyglądu zre-
konstruowanej przez Juliusza Makarewicza twarzy
z podobiznami na obu drzeworytach wskazuje, że na hy-
zie umieszczono wizerunek kobiety podpisanej jako Fau-
stina Augusta (fig. 14), czyli Faustyny Starszej (105-141 n.e.),
” F u 1 v i o, o. c., k. LVII v. Wspomina o niej Swetoniusz,
o. c., s. 291.
34 Ful v i o, o. c., k. LX v.
'"Na temat Domitilli zob. m.in. Krawczuk, Pryncypat,
s. 109.
’6 F u 1 v i o, o. c., k. LVI1. W dziele H u 11 i c h a (Yitae..., k. 19,
wizerunek górny) pominięty został wyraz „mater”. O Petronii wspo-
mina Swetoniusz, o. c., s. 291.
w Fulvio, o. c., k. LXX11I.
38 Ibidem, k. LXX1V.
żony cesarza Antoninusa Piusa1'. Trudno w sposób jed-
noznaczny odpowiedzieć, skąd wzięła się różnica
w brzmieniu podpisu. Być może Juliusz Makarewicz myl-
nie zinterpretował ślady liter dolnego wersu, odczytując
drugą z nich jako N zamiast Y (wówczas literę T trzeba
by traktować jako domalowaną). Jednak bardziej praw-
dopodobne wydaje się, że autor fiyzu utworzył samodziel-
nie podpis, wzorując się na drzeworycie z podobizną
siostry cesarza Antoninusa Piusa - Julii - objaśnionej
napisem: IVLIA FAYDILLA ANTONINI Pil IMP[era-
toris] SOROR4". W tej sytuacji należałoby przyjąć, że
podpis na fryzie brzmiał: FAYST1NA ANT[onini] Pil
I[mperatoris] V[xor],
*
* J*C
O ile identyfikacja podobizn kobiet z rodzin cesar-
skich przedstawionych na fryzie nie nastręczała wielu
trudności, o tyle rozstrzygnięcie jakich cesarzy wyobra-
żono w górnej strefie malowidła okazało się znacznie
bardziej skomplikowane. Zachowała się wprawdzie więk-
szość podpisów lub ich fragmentów, a ich porównanie
z napisami na otokach medalionów z portretami cesarzy
w dziełach Fulvia i Hutticha doprowadziło do wskazania
ich odpowiedników, ale jedynie w trzech przypadkach
podpisy (IMP[erator] IYST1NIANYS II AVG[ustus],
IMP[erator] THEODOSIVS III AVG[ustus] i IMP-
[erator] OTTHO III AVG[ustus]) zdawały się świadczyć,
że odnoszą się one do cesarzy Justyniana II, Teodozju-
sza III i Ottona III. O wiele trudniejsze było ustalenie
jakich osób dotyczą podpisy, w których poza imionami
występują określenia dodatkowe, nie zaś cyfry rzymskie.
Nie przyniosło rezultatu skonfrontowanie tych podpisów
z napisami na monetach bizantyjskich. Na monetach
emitowanych przez interesujących nas cesarzy, widać imię
napisy objaśniające41; to samo dotyczy monet bitych przez
cesarzy rzymskich narodu niemieckiego42. Nie można też
wśród monet bizantyjskich i niemieckich wskazać takich,
na których widniałyby wizerunki przypominające wyglą-
dem twarze na rycinach w dziełach Fulvia i Hutticha.
Najprawdopodobniej autorzy rycin wykonując podobizny
cesarzy bizantyjskich i niemieckich nie wzorowali się na
monetach, lecz wykonali fantazyjne portrety, a w więk-
y) Na temat Faustyny Starszej zob. m.in. Krawczuk, Piyn-
cypat, s. 191, 193.
40 F u 1 v i o, o. c., k. LXXII v.
41 Porównania przeprowadzono na podstawie: M. Salamon,
Mennictwo bizantyńskie, Kraków 1987 (Zarys Mennictwa Europej-
skiego, 6, pod red. L. M o r a w i e c k i e g o).
4" Porównania przeprowadzono opierając się na: P. E.
S c h r a m m, Die deutschen Kaiser und Kónige in Bildern ihrer Zeit
751-1190, Munchen 1983.
57