DOI article:
Sieradzka, Ojcumiła: Portrety Wielopolskich z wieku XVIII w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0117
Studia Waweliana
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
OJCUMIŁA SIERADZKA
PORTRETY WIELOPOLSKICH Z WIEKU XVIII W ZBIORACH
ZAMKU KRÓLEWSKIEGO NA WAWELU
Zamek Królewski na Wawelu posiada sześć portre-
tów męskich przedstawicieli rodziny Wielopolskich.
Wśród nich można wyróżnić dwie grupy. Pierwsza, o cha-
rakterze barokowym obejmuje wizerunki: Karola (1699-
1774), Hieronima (1712-1779) i Jana Józefa (ok. 1738-
1774), druga, utrzymana w konwencji klasycystyczno-
-sentymentalnej - podobizny Ignacego Rocha (1770-
1833), Jana Kantego (1773-1860) i Wincentego (1772-
1855). Stanowiąc własność rodziny Potockich płótna te
znajdowały się w ich pałacu usytuowanym na rogu Rynku
i ul. Brackiej w Krakowie, o czym informują napisy na
kartkach nalepionych na odwrociach portretów: „Wła-
sność / Franciszków Potockich / Kraków, Bracka 2” oraz
numery inwentarza Potockich z roku 1939 1. Obrazy te
trafiły na Wawel w roku 1956, zakupione bezpośrednio
' Numery inwentarza z r. 1939: 61 [Karol], 58 [Hieronim], 110
[Jan Kanty] - według informacji Pelagii Potockiej inwentarz ten nie
zachował się.
2 Dzisiaj - Sucha Beskidzka, określenie dodane w r. 1964. W
artykule posługuję się tylko historyczną nazwą. Zob. A. S i e m i o-
n o w, Ziemia wadowicka. Monografia turystyczno-krajoznawcza,
Wadowice 1984, s. 164.
’ Ród Wielopolskich nie ma monograficznego opracowania. In-
formacje na temat rodziny znajdują się w pracach o charakterze’ he-
raldyczno-genealogicznym i historyczno-geograficznym, takich jak:
K. N i e s i e c k i, Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowic z, 9, s. 299-
301; 10, s. 474—475; Encyklopedia powszechna S. Orgelbranda, 26,
Warszawa 1867, s. 932-934; Przewodnik heraldyczny. Monografie
kilkudziesięciu znakomitszych rodzin, spis rodzin senatorskich
i tytuły honorowe posiadających, Kraków 1 877 (wyd. II), s. 629-
634; T. Ży c h 1 i ń s k i, Złota księga szlachty polskiej, 4, s. 315; 9,
s. 176-210; S. Heumann, Wiadomość o parafii i kościele para-
fialnym w Suchy, Kraków 1901, s. 70-96; J. Ptaśnik, Studia naci
patrycjatem krakowskim wieków średnich (Rocz. Krak., 15:1913,
s. 70, 16:1914, s. 7); A. M. Skałkowski, Aleksander Wielopol-
ski w świetle archiwów rodzinnych (1803-77), 1-3, Poznań 1947;
S. Cynarski, Początki kariery Wielopolskich [w:] Społeczeństwo
staropolskie. Studia i szkice, 2, red. A. Wyczański, Warszawa
1979, s. 125-157 - pozycja ta stanowi szczegółowe i szerokie opra-
cowanie, obejmuje jednak tylko lata 1400-1688, doprowadzona do
Jana kanclerza wielkiego koronnego; Chronografia albo dziejopis
żywiecki [...] przez Andrzeja Komonieckiego, wyd. S. Grodziski,
I. Dwornicka, Żywiec 1987. Dane biograficzne Wielopolskich
opieram na powyższej literaturze.
od Marii Małgorzaty Potockiej w liczbie pięciu, jeden
(portret Jana Józefa Wielopolskiego) został nabyty od
Stanisława Augustynowicza-Ciecierskiego.
Niestety, brak bezpośrednich danych na temat wcze-
śniejszych losów tych obrazów. Można jednak przypu-
szczać, że pierwotnie ozdabiały one zamek w Suchej2.
Wielopolscy2 byli rodem możnym i wpływowym. Jego
przedstawiciele w ciągu kilku wieków zrobili ogromną
karierę, zajmując stopniowo coraz wyższe urzędy i god-
ności w państwie. Cieszyli się znacznym zaufaniem
monarchów, z którymi łączyły ich nawet więzy rodzin-
ne4. Szczycili się także arystokratycznymi tytułami: hra-
biów Państwa Rzymskiego na Pieskowej Skale2 oraz
margrabiów na Mirowie Gonzagów-Myszkowskichf
Równocześnie ze znaczeniem politycznym i społecznym
4 Jako przykłady mogą służyć następujące fakty: Jan Wielopol-
ski (zm.1688), kanclerz wielki koronny, po raz trzeci ożenił się
z siostrą Marii Kazimiery - Marią Anną de la Grange d’Arquien; król
August II w r. 1697 trzymał do chrztu córkę Franciszka Wielopol-
skiego (zm. 1732) - Mariannę.
" Tytuł ten otrzymał Jan (zm.1668), wojewoda krakowski, od ce-
sarza Ferdynanda III w r. 1656, prowadząc w imieniu króla Jana
Kazimierza rokowania sojusznicze w związku z najazdem szwedzkim
na Polskę. Ży c h 1 i ń ski (o. c., 9, s. 216-218) przytacza oryginalne
teksty dyplomów wystawionych przez cesarza; zob. też: A. M aj e w-
s k i, Zamek w Pieskowej Skale (Teka Konserwatorska, 2:1953, s. 10);
Cynarski, o. c., s. 144.
(l Po śmierci w r. 1727 ostatniego po mieczu dziedzica ordynacji
Myszkowskich Józefa Władysława prawo jej dziedziczenia przeszło
na linię po kądzieli, na kobiety pochodzące w prostej linii od zało-
życiela ordynacji - Zygmunta Myszkowskiego. Wielopolscy stali się
spadkobiercami Myszkowskich dzięki małżeństwu Jana Wielopolskie-
go (zm.1688) z Konstancją Krystyną z Komorowskich, wnuczką
Anny Komorowskiej - córki Zygmunta Myszkowskiego. Pierwszym
ordynatem z rodu Wielopolskich, na mocy wyroku trybunału koron-
nego lubelskiego z r. 1727, został Franciszek (zm. 1732), trzeci syn
Jana Wielopolskigo i Konstancji Krystyny z Komorowskich. Wraz z
ordynacją przeszły na Wielopolskich związane z nią tytuły. Zygmunt
Myszkowski przebywając na dworze w Mantui został adoptowany
przez księcia Wincentego Gonzagę w r. 1597 do jego rodu. Tytuł mar-
grabiego na Mirowie uzyskał Zygmunt Myszkowski od papieża
Klemensa VIII - U. Augustyniak, Myszkowski Zygmunt (ok.
1562-1615), PSB, 22: 1977, s. 404; Chronografia..., s. 563-565,
572; Przewodnik heraldyczny..., s. 630-632; Z. Rączka, Żywiec-
113
Tom IV, 1995
PL ISSN 1230-3275
OJCUMIŁA SIERADZKA
PORTRETY WIELOPOLSKICH Z WIEKU XVIII W ZBIORACH
ZAMKU KRÓLEWSKIEGO NA WAWELU
Zamek Królewski na Wawelu posiada sześć portre-
tów męskich przedstawicieli rodziny Wielopolskich.
Wśród nich można wyróżnić dwie grupy. Pierwsza, o cha-
rakterze barokowym obejmuje wizerunki: Karola (1699-
1774), Hieronima (1712-1779) i Jana Józefa (ok. 1738-
1774), druga, utrzymana w konwencji klasycystyczno-
-sentymentalnej - podobizny Ignacego Rocha (1770-
1833), Jana Kantego (1773-1860) i Wincentego (1772-
1855). Stanowiąc własność rodziny Potockich płótna te
znajdowały się w ich pałacu usytuowanym na rogu Rynku
i ul. Brackiej w Krakowie, o czym informują napisy na
kartkach nalepionych na odwrociach portretów: „Wła-
sność / Franciszków Potockich / Kraków, Bracka 2” oraz
numery inwentarza Potockich z roku 1939 1. Obrazy te
trafiły na Wawel w roku 1956, zakupione bezpośrednio
' Numery inwentarza z r. 1939: 61 [Karol], 58 [Hieronim], 110
[Jan Kanty] - według informacji Pelagii Potockiej inwentarz ten nie
zachował się.
2 Dzisiaj - Sucha Beskidzka, określenie dodane w r. 1964. W
artykule posługuję się tylko historyczną nazwą. Zob. A. S i e m i o-
n o w, Ziemia wadowicka. Monografia turystyczno-krajoznawcza,
Wadowice 1984, s. 164.
’ Ród Wielopolskich nie ma monograficznego opracowania. In-
formacje na temat rodziny znajdują się w pracach o charakterze’ he-
raldyczno-genealogicznym i historyczno-geograficznym, takich jak:
K. N i e s i e c k i, Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowic z, 9, s. 299-
301; 10, s. 474—475; Encyklopedia powszechna S. Orgelbranda, 26,
Warszawa 1867, s. 932-934; Przewodnik heraldyczny. Monografie
kilkudziesięciu znakomitszych rodzin, spis rodzin senatorskich
i tytuły honorowe posiadających, Kraków 1 877 (wyd. II), s. 629-
634; T. Ży c h 1 i ń s k i, Złota księga szlachty polskiej, 4, s. 315; 9,
s. 176-210; S. Heumann, Wiadomość o parafii i kościele para-
fialnym w Suchy, Kraków 1901, s. 70-96; J. Ptaśnik, Studia naci
patrycjatem krakowskim wieków średnich (Rocz. Krak., 15:1913,
s. 70, 16:1914, s. 7); A. M. Skałkowski, Aleksander Wielopol-
ski w świetle archiwów rodzinnych (1803-77), 1-3, Poznań 1947;
S. Cynarski, Początki kariery Wielopolskich [w:] Społeczeństwo
staropolskie. Studia i szkice, 2, red. A. Wyczański, Warszawa
1979, s. 125-157 - pozycja ta stanowi szczegółowe i szerokie opra-
cowanie, obejmuje jednak tylko lata 1400-1688, doprowadzona do
Jana kanclerza wielkiego koronnego; Chronografia albo dziejopis
żywiecki [...] przez Andrzeja Komonieckiego, wyd. S. Grodziski,
I. Dwornicka, Żywiec 1987. Dane biograficzne Wielopolskich
opieram na powyższej literaturze.
od Marii Małgorzaty Potockiej w liczbie pięciu, jeden
(portret Jana Józefa Wielopolskiego) został nabyty od
Stanisława Augustynowicza-Ciecierskiego.
Niestety, brak bezpośrednich danych na temat wcze-
śniejszych losów tych obrazów. Można jednak przypu-
szczać, że pierwotnie ozdabiały one zamek w Suchej2.
Wielopolscy2 byli rodem możnym i wpływowym. Jego
przedstawiciele w ciągu kilku wieków zrobili ogromną
karierę, zajmując stopniowo coraz wyższe urzędy i god-
ności w państwie. Cieszyli się znacznym zaufaniem
monarchów, z którymi łączyły ich nawet więzy rodzin-
ne4. Szczycili się także arystokratycznymi tytułami: hra-
biów Państwa Rzymskiego na Pieskowej Skale2 oraz
margrabiów na Mirowie Gonzagów-Myszkowskichf
Równocześnie ze znaczeniem politycznym i społecznym
4 Jako przykłady mogą służyć następujące fakty: Jan Wielopol-
ski (zm.1688), kanclerz wielki koronny, po raz trzeci ożenił się
z siostrą Marii Kazimiery - Marią Anną de la Grange d’Arquien; król
August II w r. 1697 trzymał do chrztu córkę Franciszka Wielopol-
skiego (zm. 1732) - Mariannę.
" Tytuł ten otrzymał Jan (zm.1668), wojewoda krakowski, od ce-
sarza Ferdynanda III w r. 1656, prowadząc w imieniu króla Jana
Kazimierza rokowania sojusznicze w związku z najazdem szwedzkim
na Polskę. Ży c h 1 i ń ski (o. c., 9, s. 216-218) przytacza oryginalne
teksty dyplomów wystawionych przez cesarza; zob. też: A. M aj e w-
s k i, Zamek w Pieskowej Skale (Teka Konserwatorska, 2:1953, s. 10);
Cynarski, o. c., s. 144.
(l Po śmierci w r. 1727 ostatniego po mieczu dziedzica ordynacji
Myszkowskich Józefa Władysława prawo jej dziedziczenia przeszło
na linię po kądzieli, na kobiety pochodzące w prostej linii od zało-
życiela ordynacji - Zygmunta Myszkowskiego. Wielopolscy stali się
spadkobiercami Myszkowskich dzięki małżeństwu Jana Wielopolskie-
go (zm.1688) z Konstancją Krystyną z Komorowskich, wnuczką
Anny Komorowskiej - córki Zygmunta Myszkowskiego. Pierwszym
ordynatem z rodu Wielopolskich, na mocy wyroku trybunału koron-
nego lubelskiego z r. 1727, został Franciszek (zm. 1732), trzeci syn
Jana Wielopolskigo i Konstancji Krystyny z Komorowskich. Wraz z
ordynacją przeszły na Wielopolskich związane z nią tytuły. Zygmunt
Myszkowski przebywając na dworze w Mantui został adoptowany
przez księcia Wincentego Gonzagę w r. 1597 do jego rodu. Tytuł mar-
grabiego na Mirowie uzyskał Zygmunt Myszkowski od papieża
Klemensa VIII - U. Augustyniak, Myszkowski Zygmunt (ok.
1562-1615), PSB, 22: 1977, s. 404; Chronografia..., s. 563-565,
572; Przewodnik heraldyczny..., s. 630-632; Z. Rączka, Żywiec-
113