DOI Artikel:
Adamska, Magdalena: Przedmioty ze zbiorów wawelskich w "Album zamoyskim": Przyczynek do XIX-wiecznej ikografii zabytków sztuki w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19896#0141
nie własność Maksymiliana Habsburga, co podważono
już w spisie tablic na początku Albumu: „Kałamarz
z orłem austriackim / w zbiorze familii Zamoyskich / czyli
by należał do Maksymiliana? niepewna”. Na warszaw-
skich wystawach starożytności eksponowano ją opatru-
jąc różnymi, mniej lub bardziej bałamutnymi określenia-
mi'. W tym okresie szkatuła stanowiła własność Ordy-
j j
nacji Zamojskich w Warszawie. Wcześniejsze oraz
późniejsze jej losy nie są znane. Austriacki znak kontry-
bucyjny, wybity na krawędziach kasety w Krakowie
w latach 1806-1 807, każe zastanowić się nad możliwo-
ścią^ ówczesnego pozostawania jej poza zbiorami Zamoy-
skich usytuowanymi na terenie zaboru rosyjskiego. Bę-
dąc w posiadaniu Ordynacji, najprawdopodobniej do roku
1939 znajdowała się w Pałacu Błękitnym; natomiast
w roku 1962 została zakupiona na Wawel w PP. DESA
w Krakowie (fig. 12)4".
Autopsja pozwala zrewidować dziewiętnastowiecz-
ną tradycję i określić interesujące nas dzieło jako wyrób
gdańskiego warsztatu Nataniela Schlaubitza41. Dwugło-
wego carskiego orła na wewnętrznej przegrodzie szkatu-
ły należy uznać za jeden z przejawów starań Gdańska o
zachowanie swych interesów w konflikcie między Szwe-
cją i Rosją na początku wieku XVIII4-. Wybity znak
miejski4’ oraz pewien konserwatyzm stylistyczny kasety,
o silnych reminiscencjach form z końca wieku XVII,
umożliwiają uznanie jej za wyrób zamówiony przez
brną po Arcy Książęciu / Maxymilianie; ujętym w niewolę / przez Jana
Zamoyskiego - prze/chowana w zbiorze Hr. Zamoyskiego - / NK -
i z tegoż zbioru / mnie do przerysowania użyczona”). Ażurowa prze-
groda na 37 odbitkach w Gabinecie Rycin MCz: R. 10286, R. 26721,
R. 26722/1-33; egz. w Bibl. Jag.: 1 9806 z napisem; „Zewnętrzna
blacha szkatułki pod L. 21 opisanej” oraz w albumie z Uniża („Bla-
cha wewnętrzna znajdująca się / w Szkatułce A: X: Maxymiliana.
NK”).
Katalog wystawy dziel sztuki stosowanej do przemysłu urzą-
dzonej staraniem Komitetu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
w Warszawie w pałacu Briihłowskim otwartej d. 14 czerwca 1881 r..
Warszawa 1881, s. 65, poz. 803 (jako: „kałamarz kanclerza Jana
Zamoyskiego, wyrób gdański”); Album z wystawy dzieł sztuki w 1881 r.
vr Warszawie, [b.m.r.w.], tabl. LVI-LV1I, nr 803 (określona analo-
gicznie); Katalog wystawy starożytnych przedmiotów' urządzonej w
salonach Hotelu Europejskiego w Warszawie ir marcu 1887 roku
na dochód Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Warsza-
wa 1887, s. 16, poz. 144/2 (jako: „Kałamarz Jana Zamoyskiego
z monumentem figury leżącej Zamoyskiego, wyrób norymberski,
w. XVIII”); G. Soubise-Bisier, Katalog wystawy starożytnych
przedmiotów urządzonej w salonach Hotelu Europejskiego w War-
szawie ir marcu 1887 roku na dochód Warszawskiego Towarzystw:a
Dobroczynności, Warszawa 1887, s. 18, nr 2 (jako gdański wyrób
z końca w. XVII).
44 Nr inw. 4673. Srebro; wym.: wys. 27,5 cm; szer. 46 cm; głęb.
j2 cm.
A. Fischinger [recenzja], I. Rembowska, Gdański
cech złotników odXIV do końca XVIII w. (Biuletyn FIS, 33: 1971,
nr 4, s. 397); Kunst des Barock in Polen aus dem Nationalmuseum
Rosjanina około roku 1710. Nieco dziwi nadmiar uwagi
poświęconej w wieku XIX temu okazałemu, choć niezbyt
wybitnemu dziełu, którego najciekawszym składnikiem są
antykizowane wizerunki. Należy ono do serii typowych
wytworów gdańskich warsztatów złotniczych na przeło-
mie wieku XVII i XVIII.
Rysunek Kickiej, powstały około roku 1838-1840,
umożliwia określenie tarczy z herbem Jelita (obecnie
odjętej) za uzupełnienie z pierwszej połowy, a nie jak
dotąd sądzono z końca wieku XIX. Podobnie jak i po-
zostałe prace Kickiej charakteryzuje się dokładnością
w odtworzeniu szczegółów dekoracji, m. in. pewnej nie-
poradności form.
Dwa niemal identyczne rysunki przedstawiają złoco-
ne strzemię o stopie w kształcie zbliżonym do półksię-
życa, z uchem osłoniętym trapezowatą blachą. Rysunek
w Albumie podpisano; „Strzemię należące do siodła
darowa/nego przez Mustafę IIg0 Sta=/ Małachowskiemu
Wd7ic Poznańskiemu/za traktat Karłowicki/1699” (fig.
13)44. Został on powtórzony w zbliżonej technice przez
nieznanego kopistę4" oraz stanowił wzór dla litografii
(fig. 14)46.
W połowie XIX stulecia strzemiona wraz z siodłem,
znanym nam jedynie z opisu, stanowiły własność Marii
Małachowskiej. Całość eksponowano na warszawskiej
wystawie w roku 18 5 647, przy czym w towarzyszącym jej
albumie połączono strzemiona z haftowanym siodłem ze
in Warschau, Braunschweig 1974. s. 36; Polonia: arie e cultura dal
medioewo all' illuminismo. Roma 1975, s. 111; A. Fischinger.
Gdańskie wyroby ze srebra. Warszawa 1981, poz. 7; Idem, Skar-
biec Koronny ..., s. 21.
4: B.T u chołk a-Włodarska, Gdańskie srebra ir skarbcach
europejskich XVII i początku XVIII wieku [w:] Sztuka XVII wieku
w Polsce. Materiały Sesji Stowarzysmnia Histoiyków Sztuki. Kra-
ków. grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 272-273.
4’ Bity w latach 1707-1734 - M. Gradowski, Znaki na sre-
brze. Znaki miejskie i państwowe używane na terenie Polski
w obecnych jej granicach. Warszawa 1994, s. 75, nr 8.
44 Gabinet Rycin MCz: Rr. 2362, u dołu napis: „Grandeur na-
turelle”.
4’ Gabinet Rycin MCz: Rr. 1 887, u dołu napis: „Z Rysunku NK
Wielkość naturalna / Z traktatu Karłowickiego / u Małachowskich”:
papier, ołówek, akwarela i złocenie, wym.: 43x31 cm. Napis wyklu-
cza autorstwo Kickiej, od jej rysunku ten różni się intensywniejszą
kolorystyką i mniejszą dbałościąo szczegóły.
46 Gabinet Rycin MCz: egzemplarz kolorowany akwarelą w Al-
bumie (Rr. 2361), 35 egz. czarno-białych (R. 10301, R. 26707, R.
26708/1-33). Bibl. Jag.: 1 9788, podpis: „Strzemię dane wojew. Ma-
łachowskiemu przez Sułtana przy podpisie traktatu Karłowickiego /
ze zbiorów Małachowskich. Rys. Nat. Kicka”; egz. w albumie z Uniża
(„Strzemię od siodła Tureckiego / danego Wojewodzie Małachow-
skiemu / obok innych darów przez Sułtana / przy podpisaniu traktatu
Karłowickiego / NK”).
47 Katalog wyśiawy starożytności i przedmiotów sztuki 1856
urządzonej w pałacu J. W. hr. Augustowstwa Potockich na Krakow-
skim Przedmieściu, Warszawa 1856, s. 95-96, poz. 353.
już w spisie tablic na początku Albumu: „Kałamarz
z orłem austriackim / w zbiorze familii Zamoyskich / czyli
by należał do Maksymiliana? niepewna”. Na warszaw-
skich wystawach starożytności eksponowano ją opatru-
jąc różnymi, mniej lub bardziej bałamutnymi określenia-
mi'. W tym okresie szkatuła stanowiła własność Ordy-
j j
nacji Zamojskich w Warszawie. Wcześniejsze oraz
późniejsze jej losy nie są znane. Austriacki znak kontry-
bucyjny, wybity na krawędziach kasety w Krakowie
w latach 1806-1 807, każe zastanowić się nad możliwo-
ścią^ ówczesnego pozostawania jej poza zbiorami Zamoy-
skich usytuowanymi na terenie zaboru rosyjskiego. Bę-
dąc w posiadaniu Ordynacji, najprawdopodobniej do roku
1939 znajdowała się w Pałacu Błękitnym; natomiast
w roku 1962 została zakupiona na Wawel w PP. DESA
w Krakowie (fig. 12)4".
Autopsja pozwala zrewidować dziewiętnastowiecz-
ną tradycję i określić interesujące nas dzieło jako wyrób
gdańskiego warsztatu Nataniela Schlaubitza41. Dwugło-
wego carskiego orła na wewnętrznej przegrodzie szkatu-
ły należy uznać za jeden z przejawów starań Gdańska o
zachowanie swych interesów w konflikcie między Szwe-
cją i Rosją na początku wieku XVIII4-. Wybity znak
miejski4’ oraz pewien konserwatyzm stylistyczny kasety,
o silnych reminiscencjach form z końca wieku XVII,
umożliwiają uznanie jej za wyrób zamówiony przez
brną po Arcy Książęciu / Maxymilianie; ujętym w niewolę / przez Jana
Zamoyskiego - prze/chowana w zbiorze Hr. Zamoyskiego - / NK -
i z tegoż zbioru / mnie do przerysowania użyczona”). Ażurowa prze-
groda na 37 odbitkach w Gabinecie Rycin MCz: R. 10286, R. 26721,
R. 26722/1-33; egz. w Bibl. Jag.: 1 9806 z napisem; „Zewnętrzna
blacha szkatułki pod L. 21 opisanej” oraz w albumie z Uniża („Bla-
cha wewnętrzna znajdująca się / w Szkatułce A: X: Maxymiliana.
NK”).
Katalog wystawy dziel sztuki stosowanej do przemysłu urzą-
dzonej staraniem Komitetu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
w Warszawie w pałacu Briihłowskim otwartej d. 14 czerwca 1881 r..
Warszawa 1881, s. 65, poz. 803 (jako: „kałamarz kanclerza Jana
Zamoyskiego, wyrób gdański”); Album z wystawy dzieł sztuki w 1881 r.
vr Warszawie, [b.m.r.w.], tabl. LVI-LV1I, nr 803 (określona analo-
gicznie); Katalog wystawy starożytnych przedmiotów' urządzonej w
salonach Hotelu Europejskiego w Warszawie ir marcu 1887 roku
na dochód Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Warsza-
wa 1887, s. 16, poz. 144/2 (jako: „Kałamarz Jana Zamoyskiego
z monumentem figury leżącej Zamoyskiego, wyrób norymberski,
w. XVIII”); G. Soubise-Bisier, Katalog wystawy starożytnych
przedmiotów urządzonej w salonach Hotelu Europejskiego w War-
szawie ir marcu 1887 roku na dochód Warszawskiego Towarzystw:a
Dobroczynności, Warszawa 1887, s. 18, nr 2 (jako gdański wyrób
z końca w. XVII).
44 Nr inw. 4673. Srebro; wym.: wys. 27,5 cm; szer. 46 cm; głęb.
j2 cm.
A. Fischinger [recenzja], I. Rembowska, Gdański
cech złotników odXIV do końca XVIII w. (Biuletyn FIS, 33: 1971,
nr 4, s. 397); Kunst des Barock in Polen aus dem Nationalmuseum
Rosjanina około roku 1710. Nieco dziwi nadmiar uwagi
poświęconej w wieku XIX temu okazałemu, choć niezbyt
wybitnemu dziełu, którego najciekawszym składnikiem są
antykizowane wizerunki. Należy ono do serii typowych
wytworów gdańskich warsztatów złotniczych na przeło-
mie wieku XVII i XVIII.
Rysunek Kickiej, powstały około roku 1838-1840,
umożliwia określenie tarczy z herbem Jelita (obecnie
odjętej) za uzupełnienie z pierwszej połowy, a nie jak
dotąd sądzono z końca wieku XIX. Podobnie jak i po-
zostałe prace Kickiej charakteryzuje się dokładnością
w odtworzeniu szczegółów dekoracji, m. in. pewnej nie-
poradności form.
Dwa niemal identyczne rysunki przedstawiają złoco-
ne strzemię o stopie w kształcie zbliżonym do półksię-
życa, z uchem osłoniętym trapezowatą blachą. Rysunek
w Albumie podpisano; „Strzemię należące do siodła
darowa/nego przez Mustafę IIg0 Sta=/ Małachowskiemu
Wd7ic Poznańskiemu/za traktat Karłowicki/1699” (fig.
13)44. Został on powtórzony w zbliżonej technice przez
nieznanego kopistę4" oraz stanowił wzór dla litografii
(fig. 14)46.
W połowie XIX stulecia strzemiona wraz z siodłem,
znanym nam jedynie z opisu, stanowiły własność Marii
Małachowskiej. Całość eksponowano na warszawskiej
wystawie w roku 18 5 647, przy czym w towarzyszącym jej
albumie połączono strzemiona z haftowanym siodłem ze
in Warschau, Braunschweig 1974. s. 36; Polonia: arie e cultura dal
medioewo all' illuminismo. Roma 1975, s. 111; A. Fischinger.
Gdańskie wyroby ze srebra. Warszawa 1981, poz. 7; Idem, Skar-
biec Koronny ..., s. 21.
4: B.T u chołk a-Włodarska, Gdańskie srebra ir skarbcach
europejskich XVII i początku XVIII wieku [w:] Sztuka XVII wieku
w Polsce. Materiały Sesji Stowarzysmnia Histoiyków Sztuki. Kra-
ków. grudzień 1993, Warszawa 1994, s. 272-273.
4’ Bity w latach 1707-1734 - M. Gradowski, Znaki na sre-
brze. Znaki miejskie i państwowe używane na terenie Polski
w obecnych jej granicach. Warszawa 1994, s. 75, nr 8.
44 Gabinet Rycin MCz: Rr. 2362, u dołu napis: „Grandeur na-
turelle”.
4’ Gabinet Rycin MCz: Rr. 1 887, u dołu napis: „Z Rysunku NK
Wielkość naturalna / Z traktatu Karłowickiego / u Małachowskich”:
papier, ołówek, akwarela i złocenie, wym.: 43x31 cm. Napis wyklu-
cza autorstwo Kickiej, od jej rysunku ten różni się intensywniejszą
kolorystyką i mniejszą dbałościąo szczegóły.
46 Gabinet Rycin MCz: egzemplarz kolorowany akwarelą w Al-
bumie (Rr. 2361), 35 egz. czarno-białych (R. 10301, R. 26707, R.
26708/1-33). Bibl. Jag.: 1 9788, podpis: „Strzemię dane wojew. Ma-
łachowskiemu przez Sułtana przy podpisie traktatu Karłowickiego /
ze zbiorów Małachowskich. Rys. Nat. Kicka”; egz. w albumie z Uniża
(„Strzemię od siodła Tureckiego / danego Wojewodzie Małachow-
skiemu / obok innych darów przez Sułtana / przy podpisaniu traktatu
Karłowickiego / NK”).
47 Katalog wyśiawy starożytności i przedmiotów sztuki 1856
urządzonej w pałacu J. W. hr. Augustowstwa Potockich na Krakow-
skim Przedmieściu, Warszawa 1856, s. 95-96, poz. 353.