Studia Waweliana (5.1996)

kłymi wizerunkami czterech świętych, usytuowa-
nymi po dwa z każdej strony - jeden nad drugim.
Ich rozmieszczenie koresponduje ze strefowym
układem scen na licu pokrywy. Górną listwę bor-
diury wypełniają dwie rozdzielone pary podwójnych
zwojów wici winorośli, w które wkomponowane są
pięciodzielne liście o zawijających się brzegach.
Pośrodku listwy, pomiędzy parami zwojów, a także
w jej narożach widnieją trzy okrągłe, płaskie me-
daliony ujęte ornamentem falistym8. Średnice me-
dalionów są zbliżone do średnic zwojów wici wi-
norośli, tym samym okręgi i zwoje tworzą ciąg
siedmiu elementów wypełniających całą długość
bordiury. Powierzchnia górnej listwy bordiury po-
między medalionami, wicią i liśćmi pokryta jest
drobnym groszkowaniem (fig. 1). Dolna listwa jest
rekonstruowana malowanym na papierze wzorem
naśladującym ornamenty na listwie górnej.

Lico relikwiarza obiegał w całości ciąg astragalu
wyraźnie widocznego ponad górną listwą bordiury
oraz z zewnętrznej strony lewej listwy. Wewnętrzną
ramę bordiury tworzą trzy pasy ornamentów: re-
pusowany ciąg astragalu, ciąg rytej wici roślinnej
przybierającej formę rytmicznie rozmieszczonych
esownic oraz ciąg ornamentu falistego. Brzegi lica
pokrywy obiega ornament falisty, który dodatkowo
w połowie wysokości rozdziela poziomo jej powie-
rzchnię na górną i dolną strefę oraz wyodrębnia
ćwierćkoliście jej górne naroża. Nimby wokół głów
ukazanych postaci utworzone są z dwóch ciągów
ornamentu falistego, pomiędzy którymi uwypukla
się szerszy, również wypukły pas pokryty rytym
ornamentem wici roślinnej, przybierającej kształt
esownicy. Na górnej ściance relikwiarza ornament
utworzony jest z rytmicznie przeplatającej się wstę-
gi. Wnętrza utworzonych przez nią okręgów wy-
pełnia delikatne groszkowanie wraz z ornamental-
ną wicią roślinną.

Wnętrze relikwiarza, widoczne po całkowitym
wysunięciu pokrywy, obite jest gładką blachą sre-
brną (fig. 2). Ma ono liczne, cięte na głębokość
ok. 1,5 cm wgłębienia: główne o kształcie krzyża
ze zdwojonymi ramionami - tzw. lotaryńskiego -
oraz szesnaście pozostałych - o formie sześcianów
- rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach
krzyża (dwanaście poniżej ramion i cztery powyżej).
Pod niektórymi sześcianami bardzo delikatnie wy-
ryto igłą cyryliczne inskrypcje. Są one jednak
w znacznej mierze nieczytelne z powodu licznych

zgięć, zarysowań i zabrudzeń blachy; możliwe jest
rozpoznanie jedynie pojedynczych liter9.

Wewnętrzną stronę pokrywy chroni blacha sre-
brna, w której techniką repusowania i rytu przed-
stawiono ujęty gładką bordiurą, stojący na czterech
stopniach krzyż o ramionach potrójnie rozgałęzio-
nych i zakończonych „pawimi okami" (fig. 3). Po-
wierzchnię wokół niego szczelnie wypełnia repu-
sowany i ryty ornament roślinny ujęty w sześć
pasów biegnących pionowo po obu jego stronach.
W dwóch pasach, bezpośrednio przy krzyżu, wi-
norośl cechuje naturalność ujęcia, można bowiem
odróżnić łodygę i trójdzielne, usychające liście,
ukazane na tle delikatnego groszkowania. W po-
zostałych czterech pasach ma ona charakter mocno
przestylizowany i przybiera kształt rytmicznie po-
wtarzających się roślinno-geometrycznych esownic,
szczelnie wypełniających całą powierzchnię.

Na odwrociu relikwiarza widnieje przybity frag-
ment czarnej bądź ciemnogranatowej, jedwabnej
tkaniny brokatowej, z tkanym złotą nicią profilo-
wym wyobrażeniem sylwetki ptaka wśród gęstej
wici roślinnej, wykonanej nicią barwy seledynowej
(fig. 4). Głowę ptaka zakrywa przybita srebrna
tabliczka z głęboko rytą inskrypcją: Carów Mo-
skiewskich Wziętych Przez Żółkiewskiego.

Stan zachowania relikwiarza jest zły, co po-
średnio wynika tak z delikatności i podatności na
zniszczenia zastosowanych do jego wykonania ma-
teriałów, jak i zabiegów konserwatorskich - za-
pewne jeszcze XIX-wiecznych. Blacha okładu, zna-
cznie pogięta i popękana, z licznymi ubytkami,
w wielu miejscach nie przylega ściśle do drewna
relikwiarza, co naraża je na dalsze uszkodzenia.
Równie liczne są zadrapania i wytarcia warstwy
złoceń. Zniszczony całkowicie okład lewego i pra-
wego boku oraz dołu lica relikwiarza został za-
stąpiony złoconym papierem, a pierwotne - nie
istniejące obecnie - malowidła imitują wizerunki
malowane gwaszem na papierze; jedyną pozosta-
łością oryginalnej warstwy malarskiej jest całko-
wicie poczerniały wizerunek postaci w lewym do-
lnym narożu; odpryśnięcie fragmentu tego malo-
widła pozwala stwierdzić, że nie było ono położone
bezpośrednio na zaprawie, lecz na złotej folii.
Srebrne blachy wewnątrz relikwiarza i na odwrociu
pokrywy są znacznie pogięte, a w miejscach wie-
lokrotnych zgięć popękane; powierzchnia odsłonię-
tego drewna wewnątrz relikwiarza pokryta jest

Jest to znacznie uproszczony, klasyczny kimation; orna-
ment ten często stosowano w metaloplastyce bizantyńskiej
X-XII w., zob. The Treasury of San Marco Yenice, Milan 1984,
s. 148-151, nr 13.

Odczytanie inskiypcji możliwe będzie dopiero przy zasto-
sowaniu specjalistycznego sprzętu i programu komputerowego,
za pomocą którego litery zostaną „wyodrębnione" z tla.

6