Studia Waweliana (5.1996)

Studia Waweliana
Tom V, 1996
PL ISSN 1230-3275

MICHAŁ MYŚLIŃSKI

STAUROTEKA BIZANTYŃSKA ZE SKARBCA KORONNEGO NA WAWELU*

W pomieszczeniach dawnego Skarbca Koronnego
Zamku Królewskiego na Wawelu eksponowany jest
niewielki relikwiarz, który był dotychczas jedynie
wzmiankowany w opracowaniach i monografiach
Zbiorów Puławskich oraz zabytków wawelskich. La-
koniczność tak opisu, jak i analizy relikwiarza wy-
nikała z faktu, że opracowania dotyczyły całości wspo-
mnianych zbiorów i ich dziejów, a nie poszczególnych,
wchodzących w ich skład zabytków. Pierwszą w li-
teraturze naukowej informację o relikwiarzu zamie-
ścił Zdzisław Żygulski w artykule poświęconym pa-
miątkom wawelskim w Zbiorach Puławskich, groma-
dzonych przez Izabelę Czartoryską1. Zdaniem Żygul-
skiego relikwiarz ten, będący XV-wiecznym dziełem
warsztatu moskiewskiego, przechowywano od co naj-
mniej 1510 roku w Skarbcu Koronnym, o czym świad-
czyć mają liczne zapisy archiwalne w kolejnych in-
wentarzach Skarbca2. Po całkowitym rozproszeniu
Skarbca w latach 1795-1796 relikwiarz znalazł się
w zbiorach Świątyni Sybilli, wspominają go bowiem
wśród innych zgromadzonych zabytków inwentarze
Zbiorów Puławskich3. Żygulski, przyjmując, że reli-

kwiarz znajdował się w Skarbcu już w 1510 roku,
odrzucił jednocześnie tezę, której autorstwo przypisał
Tadeuszowi Czackiemu, jakoby relikwiarz był wojen-
nym trofeum hetmana Stefana Żółkiewskiego zdoby-
tym na carach Szujskich4. Datowanie i proweniencję
relikwiarza Żygulski5 powtórzył w następnym, szer-
szym opracowaniu historii Zbiorów Puławskich, a je-
go ustalenia podtrzymywane są do dziśG.

Relikwiarz ten, zapewne z drewna cedrowego7,
ma formę płaskiej, prostokątnej skrzyneczki o wy-
miarach 17,5 x 13,5 x 2,7 cm (fig. 1). Jego wnętrze
jest chronione wysuwaną ku dołowi pokrywą o wy-
miarach 15,0 x 8,9 x 0,6 cm. Lico relikwiarza
zdobią malowidła figuralne oraz wykonany ze zło-
conej srebrnej blachy okład, pokryty repusowanymi
ornamentami roślinnymi i geometrycznymi. Środek
lica relikwiarza, będącego równocześnie licem po-
krywy, zajmują przedstawienia malowane w ukła-
dzie dwustrefowym, z których górne ukazuje Ukrzy-
żowanie, dolne - grupę siedmiu świętych. Oba
wyobrażenia otacza szeroka bordiura, której boczne,
gładkie listwy zdobione są pełnopostaciowymi, smu-

* Praca ta powstała w Zakładzie Historii Sztuki Bizantyń-
skiej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego
w Krakowie pod kiemnkiem Profesor Anny Różyckiej Bryzek.
Pragnę wyrazić wdzięczność Pani Profesor oraz Profesorowi
Lechowi Kalinowskiemu za okazaną życzliwość, poświęcony mi
czas i pomoc udzieloną w przygotowaniu niniejszego artykułu
do draku.

1 Z. Żygulski (jun.), Pamiątki wawelskie w zbiorach
puławskich (Studia DW, 2: 1961, s. 377-^13).

2 Żygulski cytując zapisy z inwentarzy powołuje się na
pracę F. Kopery, Dzieje Skarbca Koronnego, Kraków 1904,
s. 52 (inwentarz 1510): „Tablica czy obraz grecki (tabula)
złotem oprawny z relikwiami, które są także w krzyżu w niej
będącym"; s. 203 (inwentarz 1676): „Tabula graeca srebrem
obwiedziona, z której krzyżyk wziął ś.p. Król Michał"; s. 219
(inwentarz 1733 - data 1730 błędnie podana przez Niemcewicza):
„Relikwiarz grecki z blaszką srebrną pozłacaną ad instar piany

morskiej, który cały od wilgoci zepsowany"; s. 231 (inwentarz
1792): „Relikwiarz ruski z wysówką".

3 Żygulski oparł się na jednym wyłącznie zapisie: „ołtarzyk
do nabożeństwa drewniany pozłacany po Carach Szuyskich,
złożony przez Żółkiewskiego w Zamku Krakowskim; W czasie
Rewolucyi po objęciu Krakowa przez Prusaków wyjęty został
z tego Ołtarzyka Krzyż wysadzany drogimi kamieniami"
(Bibl.Cz, rkps 3032 III, z ok. 1861 r.).

4 Żygulski, o.c, s. 388-392.

5 Z. Żygulski (jun.), Dzieje Zbiorów Puławskich (Świątynia
Sybilli i Dom Gotycki), (Rozprawy i Sprawozdania Muzeum
Narodowego w Krakowie, 1962, s. 5-265).

6 Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, red. J. Szab-
łowski, Kraków 1990 (wyd. 1), s. 28.

7 Przeprowadzenie badań dendrologicznych pozwoli stwier-
dzić, jakiego drewna użyto do wykonania relikwiarza.

5