DOI Artikel:
Skowron, Ryszard: Apartament królewski w zamku krakowskim w XVII wieku: Analiza wstępna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0079
Studia Waweliana
Tom V, 1996
PL ISSN 1230-3275
RYSZARD SKOWRON
APARTAMENT KRÓLEWSKI W ZAMKU KRAKOWSKIM W XVII WIEKU.
ANALIZA WSTĘPNA
Prowadzone obecnie prace konserwatorskie we
wczesnobarokowych wnętrzach północno-wschodnie-
go narożnika zamku na Wawelu przywołują ponow-
nie pytanie dotyczące funkcji poszczególnych komnat
tej części budowli odnowionej przez Zygmunta III
po pożarze w roku 1595. Odpowiedź przynajmniej
częściowo powinna wpłynąć na kolejną aranżację
tych wnętrz, a w szczególności sali Pod Ptakami.
Do roku 1992, kiedy ustawiono w niej łoże, muzealne
wyposażenie wnętrza nie określało jednoznacznie jej
dawnej funkcji. W ten sposób nawiązano do częstej
i utrwalonej w literaturze identyfikacji sali Pod
Ptakami z sypialnią królewską. Przypomnieć należy,
że od początku lat sześćdziesiątych XX wieku sy-
pialnia była urządzona na drugim piętrze Pawilonu
Gotyckiego w komnacie usytuowanej przy altanie.
Zaaranżowanie najpierw w jednym, potem w drugim
z tych wnętrz sypialni królewskiej jest odbiciem
różnych stanowisk badaczy zajmujących się dziejami
zamku po pożarze w roku 1595. Klemens Bąkowski,
Stanisław Tomkowicz i Antoni Franaszek utożsa-
miają sypialnię z salą Pod Ptakami1, natomiast To-
masz Pryliński, Karol Estreicher, Tadeusz Mańko-
wski i Jerzy Szabłowski lokalizują ją w sali Pawilonu
Gotyckiego2. Istotne znaczenie ma również stanowi-
sko takich historyków sztuki jak: Andrzej Fischinger,
Kazimierz Kuczman i Adam Miłobędzki, którzy bez-
pośrednio lub pośrednio negują pełnienie przez salę
Pod Ptakami funkcji sypialni królewskiej3.
Głównym powodem zróżnicowania stanowisk jest
fragmentaryczność zachowanych przekazów
źródłowych dotyczących funkcji komnat apartamen-
tu królewskiego, nie pozwalających na jednoznaczną
lokalizację łożnicy Zygmunta III. Ani Bąkowski, ani
Tomkowicz identyfikując sypialnię z salą Pod Pta-
kami nie podali źródła. Dopiero Franaszek wskazał
na zapis w rewizji wielkorządów z roku 1615 mó-
wiący o zrobieniu przejścia z pokoju w nowej wieży
do łożnicy4. Natomiast badacze lokalizujący ją w Pa-
wilonie Gotyckim opierali się na informacji zawartej
w inwentarzu zamku spisanym na przełomie lat
1709/1710, która podaje, że w tej komnacie mieściła
się sypialnia. Translokują oni tę funkcję aż na po-
czątek XVII wieku. Klasycznym przykładem takiej
interpretacji może tu być stanowisko Mańkowskie-
go, który pisał: „Sypialnia Zygmunta III znajdowała
się wówczas w pokoju na wprost od sieni wielkiej.
Okno sypialni wychodzące do kaplicy pozwalało kró-
lowi słuchać nabożeństwa bez opuszczania pokoju5".
Celem niniejszego szkicu jest określenie zasięgu
apartamentu królewskiego i funkcji pomieszczeń
wchodzących w jego skład poprzez ponowną analizę
źródeł pisanych i architektonicznych przeprowa-
dzoną na szerszym tle, którego istotnymi skład-
nikami są ceremoniał i etykieta dworska. W od-
niesieniu do problematyki zamku dobrym przykła-
dem takiego opracowania jest artykuł Fischingera
poświęcony Kurzej Nodze.
1 K. Bąkowski, Zamek krakowski, Kraków 1913, s. 38-39;
S. Tomkowicz, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje
(Teka GKGZ, 4: 1908, s. 340-342); A. Franaszek, Budowle
gotyckie zaniku królewskiego na Wawelu, Kraków 1982, s. 50-51
(Bibl. Waw. 6).
R. Skowron, Tomasza Prylińskiego „Zdanie sprawy ze
studiów i poszukiwań do planów zamku królewskiego na Wawelu"
(Studia Waw., 4: 1995, fig. 8); K. Estreicher, Kraków.
Przewodnik dla zwiedzających miasto i jego okolice, Kraków
1938, s. 242; T. Mańkowski, Dzieje wnętrz wawelskich,
Warszawa 1957, s. 31-36; KZSP, 4: Miasto Kraków, 1: Wawel,
pod red. J. Szabłowskiego, Warszawa 1965, s. 47-48.
3' A. Fischinger, Czym była Kurza Noga na Wawelu
(Rocz. Krak., 55: 1989, s. 83-84); K Kuczman, Przełom
wawelski [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce, Warszawa 1994,
s. 166; A. Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku,
Warszawa 1980, s. 116-117.
4 Franaszek, o.c, s. 50-51.
5 Mańkowski, o.c, s. 32.
77
Tom V, 1996
PL ISSN 1230-3275
RYSZARD SKOWRON
APARTAMENT KRÓLEWSKI W ZAMKU KRAKOWSKIM W XVII WIEKU.
ANALIZA WSTĘPNA
Prowadzone obecnie prace konserwatorskie we
wczesnobarokowych wnętrzach północno-wschodnie-
go narożnika zamku na Wawelu przywołują ponow-
nie pytanie dotyczące funkcji poszczególnych komnat
tej części budowli odnowionej przez Zygmunta III
po pożarze w roku 1595. Odpowiedź przynajmniej
częściowo powinna wpłynąć na kolejną aranżację
tych wnętrz, a w szczególności sali Pod Ptakami.
Do roku 1992, kiedy ustawiono w niej łoże, muzealne
wyposażenie wnętrza nie określało jednoznacznie jej
dawnej funkcji. W ten sposób nawiązano do częstej
i utrwalonej w literaturze identyfikacji sali Pod
Ptakami z sypialnią królewską. Przypomnieć należy,
że od początku lat sześćdziesiątych XX wieku sy-
pialnia była urządzona na drugim piętrze Pawilonu
Gotyckiego w komnacie usytuowanej przy altanie.
Zaaranżowanie najpierw w jednym, potem w drugim
z tych wnętrz sypialni królewskiej jest odbiciem
różnych stanowisk badaczy zajmujących się dziejami
zamku po pożarze w roku 1595. Klemens Bąkowski,
Stanisław Tomkowicz i Antoni Franaszek utożsa-
miają sypialnię z salą Pod Ptakami1, natomiast To-
masz Pryliński, Karol Estreicher, Tadeusz Mańko-
wski i Jerzy Szabłowski lokalizują ją w sali Pawilonu
Gotyckiego2. Istotne znaczenie ma również stanowi-
sko takich historyków sztuki jak: Andrzej Fischinger,
Kazimierz Kuczman i Adam Miłobędzki, którzy bez-
pośrednio lub pośrednio negują pełnienie przez salę
Pod Ptakami funkcji sypialni królewskiej3.
Głównym powodem zróżnicowania stanowisk jest
fragmentaryczność zachowanych przekazów
źródłowych dotyczących funkcji komnat apartamen-
tu królewskiego, nie pozwalających na jednoznaczną
lokalizację łożnicy Zygmunta III. Ani Bąkowski, ani
Tomkowicz identyfikując sypialnię z salą Pod Pta-
kami nie podali źródła. Dopiero Franaszek wskazał
na zapis w rewizji wielkorządów z roku 1615 mó-
wiący o zrobieniu przejścia z pokoju w nowej wieży
do łożnicy4. Natomiast badacze lokalizujący ją w Pa-
wilonie Gotyckim opierali się na informacji zawartej
w inwentarzu zamku spisanym na przełomie lat
1709/1710, która podaje, że w tej komnacie mieściła
się sypialnia. Translokują oni tę funkcję aż na po-
czątek XVII wieku. Klasycznym przykładem takiej
interpretacji może tu być stanowisko Mańkowskie-
go, który pisał: „Sypialnia Zygmunta III znajdowała
się wówczas w pokoju na wprost od sieni wielkiej.
Okno sypialni wychodzące do kaplicy pozwalało kró-
lowi słuchać nabożeństwa bez opuszczania pokoju5".
Celem niniejszego szkicu jest określenie zasięgu
apartamentu królewskiego i funkcji pomieszczeń
wchodzących w jego skład poprzez ponowną analizę
źródeł pisanych i architektonicznych przeprowa-
dzoną na szerszym tle, którego istotnymi skład-
nikami są ceremoniał i etykieta dworska. W od-
niesieniu do problematyki zamku dobrym przykła-
dem takiego opracowania jest artykuł Fischingera
poświęcony Kurzej Nodze.
1 K. Bąkowski, Zamek krakowski, Kraków 1913, s. 38-39;
S. Tomkowicz, Wawel, 1: Zabudowania Wawelu i ich dzieje
(Teka GKGZ, 4: 1908, s. 340-342); A. Franaszek, Budowle
gotyckie zaniku królewskiego na Wawelu, Kraków 1982, s. 50-51
(Bibl. Waw. 6).
R. Skowron, Tomasza Prylińskiego „Zdanie sprawy ze
studiów i poszukiwań do planów zamku królewskiego na Wawelu"
(Studia Waw., 4: 1995, fig. 8); K. Estreicher, Kraków.
Przewodnik dla zwiedzających miasto i jego okolice, Kraków
1938, s. 242; T. Mańkowski, Dzieje wnętrz wawelskich,
Warszawa 1957, s. 31-36; KZSP, 4: Miasto Kraków, 1: Wawel,
pod red. J. Szabłowskiego, Warszawa 1965, s. 47-48.
3' A. Fischinger, Czym była Kurza Noga na Wawelu
(Rocz. Krak., 55: 1989, s. 83-84); K Kuczman, Przełom
wawelski [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce, Warszawa 1994,
s. 166; A. Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku,
Warszawa 1980, s. 116-117.
4 Franaszek, o.c, s. 50-51.
5 Mańkowski, o.c, s. 32.
77