DOI Artikel:
Skowron, Ryszard: Apartament królewski w zamku krakowskim w XVII wieku: Analiza wstępna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0080
Zachowana w Haus-, Hof- und Staatsarchiv
w Wiedniu, a opublikowana we fragmentach przez
Waltera Leitscha6 korespondencja dworzan królo-
wej Anny, odnosząca się do pożaru zamku króle-
wskiego w roku 1595, pozwala na określenie funkcji
kilku komnat nie tylko w momencie pożaru, ale
również podczas wesela królewskiego w 1592 roku.
Kamerdyner królowej Georg Schiechel, opisując
w listach do arcyksiężnej Marii zniszczenia zamku
spowodowane pożarem czasami, odwołuje się do
funkcji tych pomieszczeń podczas wesela, w którym
brała udział. Określa on również ówczesne prze-
znaczenie poszczególnych komnat, które strawił
ogień. Kamerdyner wymienia z okresu uroczystości
ślubnych salę, w której stało łoże (kindszimersaal,
darauf das pet zur hochzeit gestandten) i jadalnię
{saal, auf dem man zur hochzeit gessen)1. Rela-
cjonując przebieg pożaru i straty nim wywołane
Schichel wylicza następujące pomieszczenia: piękną
salę {schóne saal), salę pokoju dziecinnego (kind-
szimersaal), pokój ukochanego aniołka (lieben engl
zimmer), ładną altanę (schón altan), ładny pokoik
króla {kónigs schens stiibl) i łożnicę królewską
{stuben, wo der kónigkliche beischlaff gewesen).
Ponadto wymienia jeszcze: komnatę królowej, pra-
cownię krawiecką, sklepione pomieszczenie, dwie
izby króla i pokój niewiast8.
Na podstawie korespondencji Schiechela i opisu
zawartego w Kronice mieszczanina krakowskiego
można stwierdzić, że w czasie wesela za jadalnię
służyła sala Senatorska, Tanecznicą była sala Pod
Głowami9. Kamerdyner podaje informację o sali,
w której podczas tych uroczystości stało łozę, peł-
niącej w roku 1595 funkcję sieni przy pokoju
dziecięcym10. Niewątpliwie chodzi o komnatę, gdzie
nastąpiły pokładziny. Na podstawie relacji o funkcji
komnat w momencie pożaru, o czym dalej, należy
ją identyfikować z sienią przed salą Pod Ptakami,
w skrzydle północnym zamku.
W swoim artykule Leitsch cytuje również listy
spowiednika królowej Anny. Sigismunda Ernhofera.
Opisy w nich zawarte dosyć dokładnie określają
zasięg pożaru, potwierdzają i poszerzają informacje
0 przeznaczeniu kilku komnat: „spalił się cały dach
między dwiema ścianami przegradzającymi, dach
nad wielką altaną, dach nad bawialnią króla, po-
czekalnia przed pokojem królowej, długa sala przed
pokojem dziecięcym wraz z samym pokojem i pod
W. Leitsch, Der Brand im Wawel ani 29. Janner 1595
(Studia DW. 4: 1978, s. 245-260).
' Ibidem, s. 249 i 257 (podaję strony tekstu niemieckiego
1 tłumaczenia polskiego).
8 Ibidem, passim.
9 Kronika mieszczanina krakowskiego z lat. 1575-1595, wyd.
tą salą jeszcze inny pokój. Poza tym nic się nie
spaliło"11. Schiechel zaś opisuje kolejno sale, które
niszczył ogień w skrzydle północnym: „wtedy spaliła
się piękna sala i ogień przerzucił się z niej na salę
pokoju dziecięcego, w której stało łoże w dniu ślubu.
Tam nie tylko spalił się piękny złoty sufit, ale
wszystko razem się zawaliło. Z tej samej sali roz-
przestrzenił się pożar do pokoju ukochanego aniołka
i spalił go zupełnie. W sąsiedztwie tego pokoju jest
sala, w której jedzono w czasie wesela, tam był mur
ogniowy, na którym ogień się oparł"12. Na podstawie
tych relacji można przeprowadzić następującą iden-
tyfikację sal (fig. 2):
1. „Piękna sala" to sala Pod Ptakami. Za taką
interpretacją przemawia kilka okoliczności. Schie-
chel wymienia ją jako pierwszą, z której pożar
rozprzestrzeniał się na skrzydło północne. Ze źródeł
jasno wynika, że wraz z przyległą od strony po-
łudniowej w skrzydle wschodnim sienią jako pier-
wsza padła ona pastwą ognia, palił się bowiem
komin przebiegający w ścianie między tymi po-
mieszczeniami. Przyjmując, zgodnie z ustaleniami
Andrzeja Fischingera przedstawionymi w pracy
o Kurzej Nodze13, reprezentacyjny charakter sali,
jaki posiadała od czasów Zygmunta I, zrozumiałe
staje się dlaczego kamerdyner określił ją schóne.
Niewątpliwie ona spośród pomieszczeń narożnika
południowo-wschodniego na drugim piętrze najbar-
dziej na to zasługiwała. Zagadnienia związane
z funkcją tej sali w latach 1592-1595 przedstawię
w dalszej części pracy.
2. „Sala pokoju dziecięcego" u Schiechela,
a przez Ernhofera nazwana „długą" salą przed
pokojem dziecięcym to sień w skrzydle północnym
przed salą Pod Ptakami.
3. „Pokój ukochanego aniołka" (Schiechel), „pokój
dziecięcy" (Ernhofer) to sala Pod Orłem, którą
wówczas zajmowała półtoraroczna królewna Anna
Maria. Obaj informatorzy zgodnie stwierdzają, że
ogień zatrzymał się na murze przeciwpożarowym
przed salą Senatorską, ale nic nie mówią o sali
między nią a pokojem dziecięcym. Schiechel stwier-
dza ogólnie: „W sąsiedztwie tego pokoju jest sala,
w której jedzono w czasie wesela"H.
4. „Poczekalnia" (wartsal) przed pokojem kró-
lowej to sień, często w źródłach z XVII wieku
zwana „wielką", w skrzydle wschodnim między
salą Pod Ptakami a salą Pod Planetami.
H. Barycz, Kraków 1930 (BflbL Krak. 70), s. 118-119.
10 Leitsch, o.c., s. 249 i 157.
11 Ibidem, s. 257.
12 Ibidem.
13 Fischinger, o.c, s. 83-84.
14 Leitsch, o.c, s. 257.
78
w Wiedniu, a opublikowana we fragmentach przez
Waltera Leitscha6 korespondencja dworzan królo-
wej Anny, odnosząca się do pożaru zamku króle-
wskiego w roku 1595, pozwala na określenie funkcji
kilku komnat nie tylko w momencie pożaru, ale
również podczas wesela królewskiego w 1592 roku.
Kamerdyner królowej Georg Schiechel, opisując
w listach do arcyksiężnej Marii zniszczenia zamku
spowodowane pożarem czasami, odwołuje się do
funkcji tych pomieszczeń podczas wesela, w którym
brała udział. Określa on również ówczesne prze-
znaczenie poszczególnych komnat, które strawił
ogień. Kamerdyner wymienia z okresu uroczystości
ślubnych salę, w której stało łoże (kindszimersaal,
darauf das pet zur hochzeit gestandten) i jadalnię
{saal, auf dem man zur hochzeit gessen)1. Rela-
cjonując przebieg pożaru i straty nim wywołane
Schichel wylicza następujące pomieszczenia: piękną
salę {schóne saal), salę pokoju dziecinnego (kind-
szimersaal), pokój ukochanego aniołka (lieben engl
zimmer), ładną altanę (schón altan), ładny pokoik
króla {kónigs schens stiibl) i łożnicę królewską
{stuben, wo der kónigkliche beischlaff gewesen).
Ponadto wymienia jeszcze: komnatę królowej, pra-
cownię krawiecką, sklepione pomieszczenie, dwie
izby króla i pokój niewiast8.
Na podstawie korespondencji Schiechela i opisu
zawartego w Kronice mieszczanina krakowskiego
można stwierdzić, że w czasie wesela za jadalnię
służyła sala Senatorska, Tanecznicą była sala Pod
Głowami9. Kamerdyner podaje informację o sali,
w której podczas tych uroczystości stało łozę, peł-
niącej w roku 1595 funkcję sieni przy pokoju
dziecięcym10. Niewątpliwie chodzi o komnatę, gdzie
nastąpiły pokładziny. Na podstawie relacji o funkcji
komnat w momencie pożaru, o czym dalej, należy
ją identyfikować z sienią przed salą Pod Ptakami,
w skrzydle północnym zamku.
W swoim artykule Leitsch cytuje również listy
spowiednika królowej Anny. Sigismunda Ernhofera.
Opisy w nich zawarte dosyć dokładnie określają
zasięg pożaru, potwierdzają i poszerzają informacje
0 przeznaczeniu kilku komnat: „spalił się cały dach
między dwiema ścianami przegradzającymi, dach
nad wielką altaną, dach nad bawialnią króla, po-
czekalnia przed pokojem królowej, długa sala przed
pokojem dziecięcym wraz z samym pokojem i pod
W. Leitsch, Der Brand im Wawel ani 29. Janner 1595
(Studia DW. 4: 1978, s. 245-260).
' Ibidem, s. 249 i 257 (podaję strony tekstu niemieckiego
1 tłumaczenia polskiego).
8 Ibidem, passim.
9 Kronika mieszczanina krakowskiego z lat. 1575-1595, wyd.
tą salą jeszcze inny pokój. Poza tym nic się nie
spaliło"11. Schiechel zaś opisuje kolejno sale, które
niszczył ogień w skrzydle północnym: „wtedy spaliła
się piękna sala i ogień przerzucił się z niej na salę
pokoju dziecięcego, w której stało łoże w dniu ślubu.
Tam nie tylko spalił się piękny złoty sufit, ale
wszystko razem się zawaliło. Z tej samej sali roz-
przestrzenił się pożar do pokoju ukochanego aniołka
i spalił go zupełnie. W sąsiedztwie tego pokoju jest
sala, w której jedzono w czasie wesela, tam był mur
ogniowy, na którym ogień się oparł"12. Na podstawie
tych relacji można przeprowadzić następującą iden-
tyfikację sal (fig. 2):
1. „Piękna sala" to sala Pod Ptakami. Za taką
interpretacją przemawia kilka okoliczności. Schie-
chel wymienia ją jako pierwszą, z której pożar
rozprzestrzeniał się na skrzydło północne. Ze źródeł
jasno wynika, że wraz z przyległą od strony po-
łudniowej w skrzydle wschodnim sienią jako pier-
wsza padła ona pastwą ognia, palił się bowiem
komin przebiegający w ścianie między tymi po-
mieszczeniami. Przyjmując, zgodnie z ustaleniami
Andrzeja Fischingera przedstawionymi w pracy
o Kurzej Nodze13, reprezentacyjny charakter sali,
jaki posiadała od czasów Zygmunta I, zrozumiałe
staje się dlaczego kamerdyner określił ją schóne.
Niewątpliwie ona spośród pomieszczeń narożnika
południowo-wschodniego na drugim piętrze najbar-
dziej na to zasługiwała. Zagadnienia związane
z funkcją tej sali w latach 1592-1595 przedstawię
w dalszej części pracy.
2. „Sala pokoju dziecięcego" u Schiechela,
a przez Ernhofera nazwana „długą" salą przed
pokojem dziecięcym to sień w skrzydle północnym
przed salą Pod Ptakami.
3. „Pokój ukochanego aniołka" (Schiechel), „pokój
dziecięcy" (Ernhofer) to sala Pod Orłem, którą
wówczas zajmowała półtoraroczna królewna Anna
Maria. Obaj informatorzy zgodnie stwierdzają, że
ogień zatrzymał się na murze przeciwpożarowym
przed salą Senatorską, ale nic nie mówią o sali
między nią a pokojem dziecięcym. Schiechel stwier-
dza ogólnie: „W sąsiedztwie tego pokoju jest sala,
w której jedzono w czasie wesela"H.
4. „Poczekalnia" (wartsal) przed pokojem kró-
lowej to sień, często w źródłach z XVII wieku
zwana „wielką", w skrzydle wschodnim między
salą Pod Ptakami a salą Pod Planetami.
H. Barycz, Kraków 1930 (BflbL Krak. 70), s. 118-119.
10 Leitsch, o.c., s. 249 i 157.
11 Ibidem, s. 257.
12 Ibidem.
13 Fischinger, o.c, s. 83-84.
14 Leitsch, o.c, s. 257.
78