DOI Artikel:
Hennel-Bernasikowa, Maria: Czarno-białe tkaniny Zugmunta Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0039
Wzmianka o nich pojawia się raz jeszcze.
W księdze rachunkowej Zaleski w roku 1569 wpi-
sał: „Za płótno. Dnia 14 novembra zapłaciłem 130
łokci płótna na podszywanie opon Króla Jego Mości
niderlandzkich czarnych a białych każdy po 8 gro-
szy litewskich per groszy 30 czyni 5 złotych /12/9"15.
W chwili śmierci Zygmunta Augusta (7 lipca
1572) cały jego majątek ruchomy, obejmujący nie-
przebrane bogactwo, złożony i zapieczętowany
w Tykocinie, stał się przedmiotem sporów i prze-
targów między Anną Jagiellonką, zabiegającą
0 spadek po bracie zarówno w imieniu własnym,
jak i swych sióstr, a panami Rady Koronnej ro-
szczącymi prawo Rzeczypospolitej do tak zwanego
skarbu tykocińskiego. W niecałe trzy miesiące po
śmierci króla Anna Jagiellonka odebrała od Sta-
nisława Fogelwedera „spiski, regestra abo inwe-
ntarze rzeczy Króla Jego Mości". Pokwitowanie
odbioru, datowane w Płocku 29 września 1572
roku, wymienia około 40 fascykułów16. Wśród nich
znajdował się oprawiony w czarną skórę inwentarz
„obicia", a więc obejmujący zarówno tapiserie, jak
1 wszystkie inne tkaniny służące do dekoracji
wnętrz17. We wspomnianym kwicie wymienione są
tytuły rozdziałów „capita", z których składał się
ten inwentarz. I tak jedną z grup opisanych tkanin
stanowiły „Opony czarne a białe z herby Króla
Jego Mości".
Nieco więcej dowiadujemy się ze spisu, dato-
wanego 9 września 1573, rzeczy wydanych z Ty-
kocina za zgodą Anny Jagiellonki dla uświetnienia
pogrzebu Zygmunta Augusta i koronacji Henryka
Walezego, które to uroczystości odbyły się w lutym
następnego roku. Wypożyczono wówczas wielkie
ilości mierzonych na łokcie żałobnych jedwabi,
atłasów, aksamitów, altembasów. W jednej z po-
zycji w dziale opon (tak zazwyczaj nazywane są
arrasy) zanotowano: „Opony czarne z białem z her-
bem Króla JegoMci AS sztuk 84"18.
Następna wzmianka o jednej z tych tkanin jest
już o wiele późniejsza. Znajduje się ona w testa-
mencie Zygmunta III Wazy sporządzonym 19 maja
1598, przed wyjazdem króla do Szwecji19. Zapisuje
on „Serenissimae principi Mariae, archiduci Au-
striae etc, matri nostrae charissimae damus et
legamus" relikwiarze, kandelabry kryszałowe,
a także: „Eidem aulea sive tapetia de holoserico
nigro cum marginibus albi holoserici et in medio
complicatas duabus litteris SA elaborata omnia"20.
Zapis ten nie został zrealizowany. Arcyksiężna
Maria Bawarska, matka obu żon Zygmunta III,
zmarła w roku 1607 i, oczywiście, następny testa-
ment króla, spisany 5 maja 1623 roku nie, wy-
mienia już tego legatu21.
To, że Zygmunt III posiadał i dysponował czar-
no-białymi oponami Zygmunta Augusta poświadcza
następny przekaz źródłowy. Jest nim opis nabo-
żeństwa żałobnego za Karola Ferdynanda Wazę,
biskupa wrocławskiego i płockiego, syna Zygmunta
III zmarłego w roku 1655. Theatrum funebre,
według projektu Giovanniego Battisty Gisleniego,
wystawione było w warszawskim kościele Jezui-
tów22. Stanisław Temberski, opisując je szczegóło-
wo, podaje: „aulea funebria appensa erant Sigis-
mundi Augusti quae Jesuitis olim sunt donata"23.
Można przypuszczać, że jezuici tkaniny te otrzymali
od Zygmunta III, który nie raz świadczył na rzecz
szczególnie bliskiego mu zakonu24. Zawieszenie ich
AGAD, ASK, dz. 1, Rachunki królewskie, ikps 192, k. 195v.
16 Dokument ten występuje w wielu odpisach: Bibl.Cz.,
T.N. 80, s. 383-397; Bibl. PAU Kraków, rkps 466(S): O
ubiorach, k. 191-195v (odpis J.W. Smoniewskiego, około pol.
w. XIX); AP Kraków, zespół akt Sądu Wyższego Prawa Miej-
skiego, 1-14, s. 249-255, 1-33, s. 270-277, zob. A. Franaszek,
W. Urban, Obiaty dokumentów dokonane przez księdza Sta-
nisłwa Fogelwedera (Studia Waw., 1: 1992, s. 31-34 - tu
błędnie określony we wstępie jako „spis rzeczy po królu", gdyż
nie jest to spis rzeczy, lecz inwentarzy ruchomości Zygmunta
Augusta); poza tym w literaturze znajdują się wzmianki o je-
szcze innych kopiach: Biblioteka Poturzycka hr. Dzieduszyckich
we Lwowie, Teki Gołębiowskiego III, 30 (fragment drukowany:
Gębarowicz, Mańkowski, o.c, s. 26) oraz Biblioteka Pe-
tersburska - kopię przedstawił na posiedzeniu Komisji Historii
Sztuki 7 lipca 1892 Marian Sokołowski (nie drukowana); Spraw.
KHS, 5: 1893, szp. LX; posługiwał się nią: F. Kopera, Dzieje
skarbca koronnego czyli insygniów i klejnotów koronnych Polski,
Kraków 1904, s. 78, przyp. 2.
11 Franaszek, Urban, o.c, s. 32; Gębarowicz, Mań-
kowski, o.c, s. 26.
18
AP Kraków, Zbiór Zygmunta Glogera 572 (źródło to
wskazał autorce S. Cynarski), częściowo drukowane: Gębaro-
wicz, Mańkowski, o.c, s. 26, 189.
19 Publikowany w: Spraw. KHS, 5: 1893, szp. CXX-CXXTV.
20 Ibidem, szp. CXXII; zob. również: Kopera, o.c, s. 139.
J. U. Niemcewicz, Dzieje panowania Zygmunta III
króla polskiego, 3, Warszawa 1819, s. 621-633.
22 N. Mix-Rudko wska, Theatrum in exequiis Karola
Ferdynanda Wazy. Z badań nad twórczością G. B. Gisleniego
(Biuletyn HS, 30: 1968, s. 419-435); J. A. Chrościcki, Pompa
funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974.
W. Kret, Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy na
tle twórczości Giouanniego Battisty Gisleniego (Rocznik War-
szawski, 13: 1975, s. 41-66).
23 Mix-Rudko wska, o.c, s. 432-433; Gębarowicz,
Mańkowski, o.c, s. 26, przyp. 3; zob. też A. Grabowski,
Ojczyste spominki w pismach do dziejów d.awnej Polski, 1,
Kraków 1845, 238.
24 J. Bartoszewicz, Kościoły warszawskie rzymsko-kato-
lickie opisane pod. względem historycznym, Warszawa 1855,
s. 129: „Do ołtarza św. Ignacego patryjarchy zakonu obraz
sprowadzono z Rzymu a król Zygmunt do niego podarował
bogate obicie" - może były to omawiane opony?
37
W księdze rachunkowej Zaleski w roku 1569 wpi-
sał: „Za płótno. Dnia 14 novembra zapłaciłem 130
łokci płótna na podszywanie opon Króla Jego Mości
niderlandzkich czarnych a białych każdy po 8 gro-
szy litewskich per groszy 30 czyni 5 złotych /12/9"15.
W chwili śmierci Zygmunta Augusta (7 lipca
1572) cały jego majątek ruchomy, obejmujący nie-
przebrane bogactwo, złożony i zapieczętowany
w Tykocinie, stał się przedmiotem sporów i prze-
targów między Anną Jagiellonką, zabiegającą
0 spadek po bracie zarówno w imieniu własnym,
jak i swych sióstr, a panami Rady Koronnej ro-
szczącymi prawo Rzeczypospolitej do tak zwanego
skarbu tykocińskiego. W niecałe trzy miesiące po
śmierci króla Anna Jagiellonka odebrała od Sta-
nisława Fogelwedera „spiski, regestra abo inwe-
ntarze rzeczy Króla Jego Mości". Pokwitowanie
odbioru, datowane w Płocku 29 września 1572
roku, wymienia około 40 fascykułów16. Wśród nich
znajdował się oprawiony w czarną skórę inwentarz
„obicia", a więc obejmujący zarówno tapiserie, jak
1 wszystkie inne tkaniny służące do dekoracji
wnętrz17. We wspomnianym kwicie wymienione są
tytuły rozdziałów „capita", z których składał się
ten inwentarz. I tak jedną z grup opisanych tkanin
stanowiły „Opony czarne a białe z herby Króla
Jego Mości".
Nieco więcej dowiadujemy się ze spisu, dato-
wanego 9 września 1573, rzeczy wydanych z Ty-
kocina za zgodą Anny Jagiellonki dla uświetnienia
pogrzebu Zygmunta Augusta i koronacji Henryka
Walezego, które to uroczystości odbyły się w lutym
następnego roku. Wypożyczono wówczas wielkie
ilości mierzonych na łokcie żałobnych jedwabi,
atłasów, aksamitów, altembasów. W jednej z po-
zycji w dziale opon (tak zazwyczaj nazywane są
arrasy) zanotowano: „Opony czarne z białem z her-
bem Króla JegoMci AS sztuk 84"18.
Następna wzmianka o jednej z tych tkanin jest
już o wiele późniejsza. Znajduje się ona w testa-
mencie Zygmunta III Wazy sporządzonym 19 maja
1598, przed wyjazdem króla do Szwecji19. Zapisuje
on „Serenissimae principi Mariae, archiduci Au-
striae etc, matri nostrae charissimae damus et
legamus" relikwiarze, kandelabry kryszałowe,
a także: „Eidem aulea sive tapetia de holoserico
nigro cum marginibus albi holoserici et in medio
complicatas duabus litteris SA elaborata omnia"20.
Zapis ten nie został zrealizowany. Arcyksiężna
Maria Bawarska, matka obu żon Zygmunta III,
zmarła w roku 1607 i, oczywiście, następny testa-
ment króla, spisany 5 maja 1623 roku nie, wy-
mienia już tego legatu21.
To, że Zygmunt III posiadał i dysponował czar-
no-białymi oponami Zygmunta Augusta poświadcza
następny przekaz źródłowy. Jest nim opis nabo-
żeństwa żałobnego za Karola Ferdynanda Wazę,
biskupa wrocławskiego i płockiego, syna Zygmunta
III zmarłego w roku 1655. Theatrum funebre,
według projektu Giovanniego Battisty Gisleniego,
wystawione było w warszawskim kościele Jezui-
tów22. Stanisław Temberski, opisując je szczegóło-
wo, podaje: „aulea funebria appensa erant Sigis-
mundi Augusti quae Jesuitis olim sunt donata"23.
Można przypuszczać, że jezuici tkaniny te otrzymali
od Zygmunta III, który nie raz świadczył na rzecz
szczególnie bliskiego mu zakonu24. Zawieszenie ich
AGAD, ASK, dz. 1, Rachunki królewskie, ikps 192, k. 195v.
16 Dokument ten występuje w wielu odpisach: Bibl.Cz.,
T.N. 80, s. 383-397; Bibl. PAU Kraków, rkps 466(S): O
ubiorach, k. 191-195v (odpis J.W. Smoniewskiego, około pol.
w. XIX); AP Kraków, zespół akt Sądu Wyższego Prawa Miej-
skiego, 1-14, s. 249-255, 1-33, s. 270-277, zob. A. Franaszek,
W. Urban, Obiaty dokumentów dokonane przez księdza Sta-
nisłwa Fogelwedera (Studia Waw., 1: 1992, s. 31-34 - tu
błędnie określony we wstępie jako „spis rzeczy po królu", gdyż
nie jest to spis rzeczy, lecz inwentarzy ruchomości Zygmunta
Augusta); poza tym w literaturze znajdują się wzmianki o je-
szcze innych kopiach: Biblioteka Poturzycka hr. Dzieduszyckich
we Lwowie, Teki Gołębiowskiego III, 30 (fragment drukowany:
Gębarowicz, Mańkowski, o.c, s. 26) oraz Biblioteka Pe-
tersburska - kopię przedstawił na posiedzeniu Komisji Historii
Sztuki 7 lipca 1892 Marian Sokołowski (nie drukowana); Spraw.
KHS, 5: 1893, szp. LX; posługiwał się nią: F. Kopera, Dzieje
skarbca koronnego czyli insygniów i klejnotów koronnych Polski,
Kraków 1904, s. 78, przyp. 2.
11 Franaszek, Urban, o.c, s. 32; Gębarowicz, Mań-
kowski, o.c, s. 26.
18
AP Kraków, Zbiór Zygmunta Glogera 572 (źródło to
wskazał autorce S. Cynarski), częściowo drukowane: Gębaro-
wicz, Mańkowski, o.c, s. 26, 189.
19 Publikowany w: Spraw. KHS, 5: 1893, szp. CXX-CXXTV.
20 Ibidem, szp. CXXII; zob. również: Kopera, o.c, s. 139.
J. U. Niemcewicz, Dzieje panowania Zygmunta III
króla polskiego, 3, Warszawa 1819, s. 621-633.
22 N. Mix-Rudko wska, Theatrum in exequiis Karola
Ferdynanda Wazy. Z badań nad twórczością G. B. Gisleniego
(Biuletyn HS, 30: 1968, s. 419-435); J. A. Chrościcki, Pompa
funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974.
W. Kret, Theatrum in exequiis Karola Ferdynanda Wazy na
tle twórczości Giouanniego Battisty Gisleniego (Rocznik War-
szawski, 13: 1975, s. 41-66).
23 Mix-Rudko wska, o.c, s. 432-433; Gębarowicz,
Mańkowski, o.c, s. 26, przyp. 3; zob. też A. Grabowski,
Ojczyste spominki w pismach do dziejów d.awnej Polski, 1,
Kraków 1845, 238.
24 J. Bartoszewicz, Kościoły warszawskie rzymsko-kato-
lickie opisane pod. względem historycznym, Warszawa 1855,
s. 129: „Do ołtarza św. Ignacego patryjarchy zakonu obraz
sprowadzono z Rzymu a król Zygmunt do niego podarował
bogate obicie" - może były to omawiane opony?
37