Studia Waweliana (5.1996)

Studia Waweliana
Tom V, 1996
PL ISSN 1230-3275

DARIUSZ NOWACKI, BIRUTE VITKAUSKIENE

SREBRNA KASETA W SKARBCU KORONNYM NA WAWELU

I JEJ TWÓRCA

W roku 1974 za pośrednictwem dra Andrzeja
Ciechanowieckiego zbiory wawelskie wzbogaciły się

0 okazałą srebrną kasetę na przybory do pisania
(fig. I)1. Zarówno jej kształt - płaskiego prostopadło-
ścianu o gładkim dnie, zdobionych ściankach, lekko
wybrzuszonym wieku zamocowanym na zawiasach

1 zamykanym na klucz, jak i repusowane motywy
splotów bujnego akantu, wzbogaconego o owocowe
girlandy, uskrzydlone główki puttów i antyczne po-
piersia w okrągłych medalionach pozwalały datować
dzieło na ostatnią ćwierć XVII wieku. Potwierdzała
to zwłaszcza dekoracja wieka z dużym, owalnym
kartuszem w wieńcu laurowym, w którym widnieje
dwudzielna tarcza herbowa pod mitrą książęcą, ujęta
skrzyżowanymi gałązkami palmowymi, z herbami
Oginiec i Jasieniecki (Haki). Naroża pokrywy wy-
pełniają personifikacje kolejnych pór roku: pary put-
tów z wieńcem, koszem owoców, winoroślą oraz
grzejące się przy ogniu (fig. 2a—e).

Herby odnoszą się do Szymona Karola Ogiń-
skiego (syna Samuela Lwa stolnika trockiego i Zofii
Billewiczówny), od 1654 podkomorzego witebskiego,
od 1679 miecznika litewskiego, w latach 1685-
1688/9 wojewody mścisławskiego, zmarłego 3 lipca
1694 w Rydze, oraz jego trzeciej żony Teresy
Woynianki Jasieniecki ej, kasztelanki nowogródz-
kiej, poślubionej przed 1674, zmarłej po 1710.
Ogiński był dziedzicem dóbr Strawienniki w wo-
jewództwie trockim, Mikulin, Łoźno i Rudnia w po-

1 Nr inw. 6094. Srebro kute, repusowane i cyzelowane;
wys. 11,8 cm; dł. 39,5 cm; szer. 29 cm; waga 2860 g. Kaseta
z uszkodzeniami profilowanych listew na krawędziach, częściowo
uzupełnianymi; zamek żelazny nowszy, wyrwany zaczep orygi-
nalnego zamka wraz z uszkodzeniem części bocznej ścianki
wieka. Publ.: A. Fischinger, Skarbiec Koronny na Wawelu.
Przewodnik, Kraków 1982 (wyd. 2), s. 29; Kraków 1988 (wyd.
3), s. 21.

2 Dane w: W. D worzaczek, Genealogia. Tablice, Warszawa
1959, tabl. 179; T. W a si 1 e w sk i, Ogiński Szymon Karol, PSB,

wiecie witebskim oraz Krasne w powiecie kowień-
skim, rezydował także w Wilnie, gdzie m. in.
sprawował funkcję starosty prawosławnego Brac-
twa św. Ducha (1672), by po przejściu na katolicyzm
- zapewne około 16802 - stać się dobrodziejem
ufundowanego przez siebie w roku 1695 klasztoru
Karmelitów Bosych i kościoła Św. Teresy na Ry-
bakach w Wilnie3.

Czas powstania kasety należy ograniczyć datami
ślubu i śmierci Ogińskiego (ok. 1674—3 lipca 1694),
inskrypcję zaś rytowaną na odwrociu dna: Gr[zy-
wien]: 14 [skojców]: 153/4 A[nnlo: 1694 Men[sisl.
Sep[tembris] - trzeba odnieść do nie zachowanego
spisu ruchomości pozostałych po zmarłym.

Znak złotniczy złożony ze splecionych liter LWL
w dwuliściu (fig. 3), dwukrotnie wybity obok zacy-
towanego powyżej oznaczenia wagi i daty, był
bardziej enigmatyczny niż postać kresowego mag-
nata, o którego obszarach działalności wiemy sto-
sunkowo dużo. Prowincjonalizm dzieła, którego de-
koracja zdradza biegłość w kopiowaniu modnych
wzorów ornamentalnych, przy widocznych niedo-
statkach w oddaniu mniej kaligraficznych form,
przede wszystkim postaci puttów, wskazuje na
złotnika z peryferyjnego ośrodka, obeznanego
z praktyką warsztatową znaczniejszych centrów
wytwórczości. Świadczy o tym także podwójne oz-
naczenie znakiem warsztatowym, bez cechy miej-
skiej - praktykowane w krajach niemieckiego ob-

23: 1978, s. 638-639, skorygowano z: Urzędnicy centralni i dyg-
nitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-X^rUI wieku. Spisy,
opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994, s. 226.

3 Z zapisu Ogińskich karmelici otrzymali plac i dwór pod
przyszły dom zakonny. Z fundacji ich syna Marcjana Michała
(1672-1750) oraz ich wnuków wystawiono murowany kościół
(1702) i drewniany klasztor (1739) - skasowane w 1832,
a następnie zrujnowane - B. J. Wanat, Zakon karmelitów
bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych
1605-1975, Kraków 1979, s. 548.

45