Studia Waweliana (5.1996)

1. Plan Wawelu wykonany przez Fórstla, fragment
(wg Tomkowicza)

przestrzeń nakryto płytą. Wynikiem zainteresowa-
nia murem kleszczowym był artykuł, w którym
podano historię tej fortyfikacji, zaobserwowane
zmiany wątków muru oraz próbę rekonstrukcji
jego pierwotnego wyglądu2.

Badania architektoniczne elewacji zewnętrznych
murów kleszczowych wykazały istnienie murów
oryginalnych z I fazy budowy oraz ich dwuetapowe
podwyższenie (faza II i III). Układ wątków zabu-
rzony jest mniej lub bardziej przez późniejsze
przemurowania. Stan zachowania poszczególnych
odcinków muru jest różny.

Najstarsze, dolne i środkowe partie muru ze
strzelnicami zachowane są do wysokości około

2160-2180 m npm. W narożach północnym i trze-
cim od północy znajdują się dwie kawaliery. Trzecia
kawaliera, z licem ścian silnie przemurowanym
i konsolami częściowo wtopionymi w późniejszą
licówkę, znajduje się przy narożniku przed basztą
Sandomierską. Skośne korony murów, zgodne
z układem terenu, zakończone są warstwą wozó-
wek. W wątku zastosowano układ naprzemianległy,
warstwa główek, warstwa wozówek, jednak nie
zawsze konsekwentny. Cegła w wątku jest palco-
wana o zróżnicowanych, średnich wymiarach: 65-
70 x 130-150 x 280-300 mm i 50-60 x 125-135
x 245 mm. W następnej fazie nastąpiło podwy-
ższenie i wyrównanie poziomu muru do wysokości
daszków kawalier. W tej nadbudowie wątek muru
jest mieszany, z przewagą główkowego; użyto cegły
mieszanej, palcowanej, o wymiarach 75 x 127 x
266 i 75 x 135 x 270-280 mm oraz cegły maszy-
nowej znakowanej literą K, o wymiarach 75 x 137
x 294 mm (pomiary z odcinków B i F). Ostatnią
nadbudową jest mur o wysokości około 250-300
cm z gzymsem kordonowym powstałym z wysu-
niętej warstwy cegieł, oddzielającym część zesz-
karpowaną od pionowego przedpiersia. Charakte-
ryzuje ją wątek w układzie główkowym z cegły
maszynowej, ciemnoczerwonej, o średnich wymia-
rach 67-73 x 135-145 x 290-300 mm. Po likwidacji
krenelaża, po roku 1920, mur zakończono kamien-
nymi nakrywami osadzonymi na 1-3 warstwach
cegieł maszynowych, w wątku główkowym. Wszy-
stkie spoiny są wtórne, z zaprawy cementowej.

STAN ZACHOWANIA RAMION E-H
PRZED KONSERWACJĄ

Ramię E

Ściana zachowała się w bardzo złym stanie te-
chnicznym, z odspajającym się licem w narożniku
i w dolnej partii środkowej. Liczne łaty zacierają
poziome i ukośne cezury poszczególnych nawar-
stwień. Wątek z I fazy zachowany jest w pełnej
wysokości, bez warstwy wozówek wyznaczających
jego koronę. W dolnej części ściany czytelne są
nadproża trzech strzelnic; jednej szerokiej, usytuo-
wanej bliżej naroża, i dwóch mniejszych. Bliżej kąta
rozwartego, w dolnej partii ściany, występuje duże
przemurowanie lica obejmujące otwór skrajnej,
mniejszej strzelnicy. Pozostałe partie lica z tej fazy
są silnie przecerowane i połatane cegłą ciemnoczer-
woną na zaprawie cementowej. Nad ziemią, blisko
naroża, usytuowany jest kamienny odpływ.

Niska nadbudowa z II fazy, również mocno
przecerowana, łączy się z najstarszym murem nie-

110