Studia Waweliana (5.1996)

4000 zaś zł, które ja jako ciążące fabrykantów,
w rachunkach moich podać chciałem, lecz za
ostrzeżeniem buchalterii i kasy, iż już są zreasu-
mowanymi (chociaż one z innego źródła do kasy
wpłynęły, a przez mylne zreasumowanie z ciężarów
wymazanymi zostały), wykreśliłem, nie na fabry-
kantów, ale na mnie włożyła z powodów, iż fa-
brykanci takowego ciężaru na powrót przyznać nie
chcieli. Na udowodnienie rzetelności rachunku mo-
jego, sporządziwszy ostatnią tabelę wykazującą
wszystkie szczegółowo wykazane fabrykantom pie-
niądze, przedstawiłem ją Komisji z dołączeniem
Conto-Buchu upraszając, aby Komisja dozwoliła
mi zaprzysiąc rzetelność mojego podania lub na-
kłoniła fabrykantów do zaprzysiężenia zaprzeczo-
nego przez nich ciężaru, lecz Komisja zawiścią
sukienników Bogumiła Sanftleben, Krystiana Mo-
dro i Wielmożnego Stummera podniecona, nie tylko
z mojego podania żadnego użytku nie zrobiła, ale

nadto wsteczną opinię Senatowi Rządzącemu wzglę-
dem tej sprawy przedstawiła.

Ośmielam się jeszcze przedstawić Wielmożnemu
Prezesowi, iż nie tylko kwestionowane 4000 złp
przez Komisję na mnie niesłusznie i z uszczerbkiem
mojej sławy narzucone, a od fabrykantów Senatowi
Rządzącemu istotnie należące się, które oni za-
przeczają, ale i 6000 złp przez nich przyznane,
nie mają dla Rządu żadnego zapewnienia, ponieważ
Komisja delegowana usamowolniła tychże fabry-
kantów na nowo od wszelkiego dozoru czuwającego
nad bezpieczeństwem należytości Rządu.

Składając niniejszy obraz rzeczy, mam honor
jak najpokorniej upraszać J. W. Prezesa, aby tę
okoliczność światłą swą rozwagą zgłębić i takową
sądownie dochodzić zalecił lub wskazał takowe
środki, za pomocą by których prawda wyjaśniona
a niewinnie na mnie rzucona kalumnia zdjętą być
mogła.

WAWEL WOOLLEN-CLOTH MANUFACTORY IN THE PERIOD OF THE FREE CITY OF CRACOW

Summary

The Free City of Cracow, created as a result of the treaty
of 3rd May 1815 signed by representatives of Austiia, Prassia,
and Russia, offered favourable conditions for the economic
development of the city and its region. Trade privileges granted
to the Republic of Cracow p7-ovided one of the causes of the
infiux to the city in the years 1817-1818 of foreign weavers.
The Senate of the Free City of Cracow resolved to help the
newcomers by setting up a cotton and a woollen manufactory.
Owing to the location of the latter establishment, its fate was
linked with Wawel.

From 1818 to 1819 clothiers from Bielsko and Opawa
settled in Cracow; these were August Baum, Karol Gebhard,
Ferdinand Hausler, Johann Heller, Franz Holler, Klęczyński,
Antoni Knizek, Józef Lang, Mateusz Mik, Jan Miller, Krystian
Modro, Antoni Negel, Peppert, Gotlieb Sanftleben, Antoni
Schaudern, Franciszek Schorsch, Paweł Smoleński, Jan Śliwka,
Jan Dazy, and Michał Zwikel. The Senate organized work
for them, gave them some financial assistance for the purchase
of wool, granted tax-exemption, and ensured a free place.
They were all accommodated on Wawel, in the building of
the former Seminary. Ths was a two-storeyed structure -
which still exists - raised at the northem edge of the hill,
comprising 30 well-lit rooms. The production was carried out
on the ground and first floors. Thus the Senate became the
organizer of a wool manufactory, which started production
in December 1818. In 1819 it received a statute consisting
of two documents: Urządzenie fabryki sukiennej w gmachu
zamkowym utrzymywanej (Organization of a Cloth Factory in
a Castle Building) and Urządzenie dodatkowe dalszego popędu
fabryki sukiennej (Additional Organization of a Further
Development of the Cloth Factory). The manufactory was
under the control of the Senate, while Kazimierz Kratzer,
burgrave of the governmental buildings, was its direct su-

pervisor. The establishment was provided with fairly modern
technical eąuipment, as may be gathered from the 1819 list
of the clothiers' belongings. About 12-14 looms were set up.
The clothiers had five cards, ten spinning jennies or mules,
a set of cauldrons and dyeing vats, two tables, and clippers,
a frame for woollen cloth, and a press. They repaired at
their own expense one of the Cracow fulling-mills for their
own use, built a dye works, and also received a shop near
the Cloth Hall (Market Sąuare no. 4).

The authors are familiar with the manufactory1s output
for the settling year 1821/1822. Its production amounted to
16,500 ells of woollen cloth worth 166,250 Polish zloty, thus
the yield per year would rangę from 520 to 550 lengths of
cloth, whereas according to Urządzenie dodatkowe... the quota
provided for 340 lengths. There is here an evident divergence
between the technical production capacity of the manufactory
and the actual production of cloth.

From the beginning of the manufactory's operation there
was a conflict between the Bielsko clothiers and those from
Opawa, as well as between the clothiers and the supervisor
Kratzer. The inspections carried out by the Senate in 1819
revealed a number of irregularities in the functioning of the
establishment, owing to the failure to realize the provisions
of the statute. During each inspection the burgrave Kratzer
was accused of neglecting his duties, especially with regard
to book-keeping. In conseąuence of the misappropriation of
funds, in 1825 the Senate dismissed Kratzer from the post of
supervisor of the manufactoiy and probably ceased to advance
funds for the purchase of wool for the whole manufactoiy.
Nevertheless, woollen cloth continued to be produced on Wawel
until the early 1840s, the clothiers leaving the hill c. 1843,
prior to the commencement of repairs in the Seminary building
in the years 1843-1845.

ioł

145