DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Raz jeszcze o slépych maswerkach gotyckich w katedrze krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19894#0198
wianiu szczegółów"2. Rzeczywiście, jak słusznie zauważył
Recenzent, wspornik na południowym filarze transeptu
katedralnego istnieje i został przedstawiony przez Za-
leskiego zgodnie z rzeczywistością. Natomiast kraty
w konfesji św. Stanisława nie założono dopiero w roku
1848, jak twierdzi Recenzent. Została ona ufundowana
w r. 1776 przez biskupa Franciszka Potkańskiego. Roze-
brano ją w roku 18823.
T. Węcławowicz pisze, ze uznaliśmy „poziome szczeb-
liny" pod dyskutowanymi maswerkami na obrazie Za-
leskiego za element architektoniczny, nie zauważając,
że są to drewniane listwy służące do zawieszania go-
belinów. Otóż, w taki sposób opisane elementy zinter-
pretował Marcin Zaleski (domniemane listwy nie są
nałożone na podziały maswerkowe, lecz stanowią ich
integralną część). Malarz dokonał w istocie przekształ-
cenia drewnianej listwy biegnącej przez całą szerokość
ściany (przecinającej także okno środkowe) w element
architektom czny4.
Dowodem szczególnej dokładności omawianego wido-
ku, jest według Recenzenta: „pozornie zaskakujące niskie
okno środkowe wschodniej ściany transeptu, dzisiaj nie
istniejące", które miałoby być pozostałością planowanego
i częściowo zrealizowanego niskiego transeptu z lat około
1340—1346. Taka interpretacja jest, według nas, bezpod-
stawna. Przeczy temu inny obraz Zaleskiego pochodzący
również z r. 1844 (sic!), na którym omawiane okno ma
tę samą co dzisiaj wysokość5. Późniejsze źródła potwier-
dzają, że w XIX wieku nie nastąpiła żadna zmiana
wysokości rzeczonego okna6.
Tak więc szczegóły mające świadczyć o dokładności
Zaleskiego, dowodzą według nas czegoś zupełnie prze-
ciwnego. Nierzetelność tego malarza widoczna jest także
w innych jego dziełach, co zauważono juz zresztą w li-
teraturze przedmiotu7.
Recenzent uważa także, iż: „zastrzeżenia Autorów
[dotyczące analizowanego obrazu - K.C., M.W.] okazują
się zupełnie zresztą niepotrzebne, gdyz istniejący obecnie
w tym miejscu maswerk (tj. w płycinie północnej ściany
wschodniej południowego ramienia transeptu) przypomi-
na swą dyspozycją maswerki przedstawione przez Zale-
skiego, jednakże, jak się wydaje już w neogotyckiej
redakcji detalu"8. Recenzent sugeruje tym samym, ze
obecny maswerk jest przekształconym zapewne w duchu
neogotyckim maswerkiem przedstawionym przez Zale-
skiego. Tymczasem naszym zdaniem to Zaleski dokonał
przekształcenia oryginalnego, gotyckiego detalu, zacho-
wanego do dziś bez zmian. Poza tym malarz powtórzył
formę maswerku z płyciny północnej także w przypadku
płyciny południowej, gdzie zachował się niedokończony
prawdopodobnie maswerk złożony z trzech spiętrzonych
arkadek wypełnionych noskami. Jego istnienie zostało
zadokumentowane około roku 1850 na ł-ysunku Jana
Strozeckiego (którego prawdziwości recenzent nie kwe-
stionuje)9 oraz w roku 1855 na rysunku Maksymiliana
Cerchy10 (w obu przypadkach niezgodnie z rzeczywisto-
ścią obrys maswerku został dopełniony do formy ostro-
łuku).
Recenzent zarzuca nam także, ze bez szerszego uza-
sadnienia uznajemy podział prezbiterium na dwie fazy
za nieistotny „chociaż różnice są widoczne na przywo-
łanych w tekście ilustracjach". W recenzowanym artykule
zajęliśmy się zwartym pod względem stylowym zespołem
maswerków w zachodnim przęśle prezbiterium oraz na
wschodnich ścianach ramion transeptu. Wydaje nam się,
że wszystkie te maswerki przynależą do jednej fazy
budowlanej, wobec czego rozważania o kolejnych fazach
wznoszenia prezbiterium byłyby w tym przypadku nie-
celowe. Zupełnie świadomie pominęliśmy też dekoracje
płycin w ścianie wschodniej prezbiterium, w postaci
nosków. Prostota tego rozwiązania powoduje, iż jakie-
kolwiek rozważania stylistyczne na ich temat są bez-
użyteczne. Co do różnic w rozwiązaniu kompozycji ściany
wschodniej oraz ścian południowej i północnej prezbite-
rium to wynikają one - według nas — nie z przynależności
do innych faz budowlanych, lecz z dwudzielnego rozpla-
nowania ściany wschodniej i wiążącego się z tym braku
miejsca na wprowadzenie płycin przyokiennych w pełnej
szerokości (jak na ścianach bocznych).
Istotny jest wysunięty przez Recenzenta zarzut, ze:
„umknął Autorom wniosek o kapitalnym znaczeniu, mia-
nowicie o zależności warsztatu koj-pusu katedralnego od
warsztatu prezbiterium kościoła Mariackiego". Według Au-
tora, ważnym potwierdzeniem tej zależności jest zastoso-
wanie w obydwu realizacjach maswerków o zwielokrotnio-
nych noskach. Kwestia datowania chóru mariackiego i kor-
pusu katedralnego oraz wzajemnych zależności między
nimi była wielokrotnie podejmowana w literaturze przed-
Opierając siQ na obrazie Zaleskiego T. Węcławowicz
wprowadził promienisty układ maswerków w schemacie triady
okiennej (rekonstrukcji stanu p7-zed regotyzacją z lat 1850-1860)
w recenzji książki: P. Crossley, Got/iic Archilecture in the
Reign. of Casimir the Great. Church Arcliitecture in l^esser
Poland 1320-1380 (Folia HA, 23: 1987, s. 166, il. 2).
3 H K
M. Rożek, Acta Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w
katedrze na Wawelu (Analecta Cracoviensia, 11: 1979, s. 452,
przyp. 107). Warto dodać, iż na późniejszym widoku wnętrza
katedry, malowanym przed lub w roku 1865, Zaleski także
opuścił kratę przy konfesji, co zauważył recenzet w tygodniku
„Kłosy" pisząc: „Pan Zaleski malując kaplicę św. Stanisława
nie odmalował jej wiernie. Opuścił sztaby żelazne okalające ją
z czterech stron grobowca i nigdy nie zdejmowane"; Marcin.
Zaleski (1796-1877). Katalog wystawy w Muzeum Narodowym
w Warszawie, grudzień 1983-marzec 1984, opr. Z. A. Nowak,
Warszawa 1983, s. 97, poz. 77.
4 Prawidłowo przedstawiona listwa do zawieszania gobelinu
widoczna jest na i-ysunku Maksymiliana Cerchy z roku 1855:
Nawa główna, widok sprzed ołtarza barokowego przyHlarze
międzynarodowym północnym w stronę transeptu i południowej
nawy obejścia: J. Banach, Ikonografia Wawelu, 2, Kraków
1977 (Źródła DW, 9), poz. 169.
5 Ibidem, poz. 202: Południowe ramię obejścia, widok ku
zachodowi. Obydwa widoki wnętrza katedry z roku 1844
zestawione są na sąsiednich ilustracjach - Marcin Zaleski...,
il. 20, 21.
6 Banach, o.c, 2, poz. 169, 170 i 171.
7 R. Mączyński, Na marginesie wystawy monograficznej
Marcina Zaleskiego (Biuletyn HS, 46: 1984, 1, s. 78-80).
8 Przywołany rysunek przedstawia maswerk w południowej,
a nie w północnej płycinie wschodniej ściany południowego
ramienia transeptu.
9 Czyżewski, Walczak, o.c, il. 2 (maswerk umieszczony
w prawym, dolnym rogu lysunku).
10 Banach, o.c, 2, poz. 169.
196
Recenzent, wspornik na południowym filarze transeptu
katedralnego istnieje i został przedstawiony przez Za-
leskiego zgodnie z rzeczywistością. Natomiast kraty
w konfesji św. Stanisława nie założono dopiero w roku
1848, jak twierdzi Recenzent. Została ona ufundowana
w r. 1776 przez biskupa Franciszka Potkańskiego. Roze-
brano ją w roku 18823.
T. Węcławowicz pisze, ze uznaliśmy „poziome szczeb-
liny" pod dyskutowanymi maswerkami na obrazie Za-
leskiego za element architektoniczny, nie zauważając,
że są to drewniane listwy służące do zawieszania go-
belinów. Otóż, w taki sposób opisane elementy zinter-
pretował Marcin Zaleski (domniemane listwy nie są
nałożone na podziały maswerkowe, lecz stanowią ich
integralną część). Malarz dokonał w istocie przekształ-
cenia drewnianej listwy biegnącej przez całą szerokość
ściany (przecinającej także okno środkowe) w element
architektom czny4.
Dowodem szczególnej dokładności omawianego wido-
ku, jest według Recenzenta: „pozornie zaskakujące niskie
okno środkowe wschodniej ściany transeptu, dzisiaj nie
istniejące", które miałoby być pozostałością planowanego
i częściowo zrealizowanego niskiego transeptu z lat około
1340—1346. Taka interpretacja jest, według nas, bezpod-
stawna. Przeczy temu inny obraz Zaleskiego pochodzący
również z r. 1844 (sic!), na którym omawiane okno ma
tę samą co dzisiaj wysokość5. Późniejsze źródła potwier-
dzają, że w XIX wieku nie nastąpiła żadna zmiana
wysokości rzeczonego okna6.
Tak więc szczegóły mające świadczyć o dokładności
Zaleskiego, dowodzą według nas czegoś zupełnie prze-
ciwnego. Nierzetelność tego malarza widoczna jest także
w innych jego dziełach, co zauważono juz zresztą w li-
teraturze przedmiotu7.
Recenzent uważa także, iż: „zastrzeżenia Autorów
[dotyczące analizowanego obrazu - K.C., M.W.] okazują
się zupełnie zresztą niepotrzebne, gdyz istniejący obecnie
w tym miejscu maswerk (tj. w płycinie północnej ściany
wschodniej południowego ramienia transeptu) przypomi-
na swą dyspozycją maswerki przedstawione przez Zale-
skiego, jednakże, jak się wydaje już w neogotyckiej
redakcji detalu"8. Recenzent sugeruje tym samym, ze
obecny maswerk jest przekształconym zapewne w duchu
neogotyckim maswerkiem przedstawionym przez Zale-
skiego. Tymczasem naszym zdaniem to Zaleski dokonał
przekształcenia oryginalnego, gotyckiego detalu, zacho-
wanego do dziś bez zmian. Poza tym malarz powtórzył
formę maswerku z płyciny północnej także w przypadku
płyciny południowej, gdzie zachował się niedokończony
prawdopodobnie maswerk złożony z trzech spiętrzonych
arkadek wypełnionych noskami. Jego istnienie zostało
zadokumentowane około roku 1850 na ł-ysunku Jana
Strozeckiego (którego prawdziwości recenzent nie kwe-
stionuje)9 oraz w roku 1855 na rysunku Maksymiliana
Cerchy10 (w obu przypadkach niezgodnie z rzeczywisto-
ścią obrys maswerku został dopełniony do formy ostro-
łuku).
Recenzent zarzuca nam także, ze bez szerszego uza-
sadnienia uznajemy podział prezbiterium na dwie fazy
za nieistotny „chociaż różnice są widoczne na przywo-
łanych w tekście ilustracjach". W recenzowanym artykule
zajęliśmy się zwartym pod względem stylowym zespołem
maswerków w zachodnim przęśle prezbiterium oraz na
wschodnich ścianach ramion transeptu. Wydaje nam się,
że wszystkie te maswerki przynależą do jednej fazy
budowlanej, wobec czego rozważania o kolejnych fazach
wznoszenia prezbiterium byłyby w tym przypadku nie-
celowe. Zupełnie świadomie pominęliśmy też dekoracje
płycin w ścianie wschodniej prezbiterium, w postaci
nosków. Prostota tego rozwiązania powoduje, iż jakie-
kolwiek rozważania stylistyczne na ich temat są bez-
użyteczne. Co do różnic w rozwiązaniu kompozycji ściany
wschodniej oraz ścian południowej i północnej prezbite-
rium to wynikają one - według nas — nie z przynależności
do innych faz budowlanych, lecz z dwudzielnego rozpla-
nowania ściany wschodniej i wiążącego się z tym braku
miejsca na wprowadzenie płycin przyokiennych w pełnej
szerokości (jak na ścianach bocznych).
Istotny jest wysunięty przez Recenzenta zarzut, ze:
„umknął Autorom wniosek o kapitalnym znaczeniu, mia-
nowicie o zależności warsztatu koj-pusu katedralnego od
warsztatu prezbiterium kościoła Mariackiego". Według Au-
tora, ważnym potwierdzeniem tej zależności jest zastoso-
wanie w obydwu realizacjach maswerków o zwielokrotnio-
nych noskach. Kwestia datowania chóru mariackiego i kor-
pusu katedralnego oraz wzajemnych zależności między
nimi była wielokrotnie podejmowana w literaturze przed-
Opierając siQ na obrazie Zaleskiego T. Węcławowicz
wprowadził promienisty układ maswerków w schemacie triady
okiennej (rekonstrukcji stanu p7-zed regotyzacją z lat 1850-1860)
w recenzji książki: P. Crossley, Got/iic Archilecture in the
Reign. of Casimir the Great. Church Arcliitecture in l^esser
Poland 1320-1380 (Folia HA, 23: 1987, s. 166, il. 2).
3 H K
M. Rożek, Acta Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w
katedrze na Wawelu (Analecta Cracoviensia, 11: 1979, s. 452,
przyp. 107). Warto dodać, iż na późniejszym widoku wnętrza
katedry, malowanym przed lub w roku 1865, Zaleski także
opuścił kratę przy konfesji, co zauważył recenzet w tygodniku
„Kłosy" pisząc: „Pan Zaleski malując kaplicę św. Stanisława
nie odmalował jej wiernie. Opuścił sztaby żelazne okalające ją
z czterech stron grobowca i nigdy nie zdejmowane"; Marcin.
Zaleski (1796-1877). Katalog wystawy w Muzeum Narodowym
w Warszawie, grudzień 1983-marzec 1984, opr. Z. A. Nowak,
Warszawa 1983, s. 97, poz. 77.
4 Prawidłowo przedstawiona listwa do zawieszania gobelinu
widoczna jest na i-ysunku Maksymiliana Cerchy z roku 1855:
Nawa główna, widok sprzed ołtarza barokowego przyHlarze
międzynarodowym północnym w stronę transeptu i południowej
nawy obejścia: J. Banach, Ikonografia Wawelu, 2, Kraków
1977 (Źródła DW, 9), poz. 169.
5 Ibidem, poz. 202: Południowe ramię obejścia, widok ku
zachodowi. Obydwa widoki wnętrza katedry z roku 1844
zestawione są na sąsiednich ilustracjach - Marcin Zaleski...,
il. 20, 21.
6 Banach, o.c, 2, poz. 169, 170 i 171.
7 R. Mączyński, Na marginesie wystawy monograficznej
Marcina Zaleskiego (Biuletyn HS, 46: 1984, 1, s. 78-80).
8 Przywołany rysunek przedstawia maswerk w południowej,
a nie w północnej płycinie wschodniej ściany południowego
ramienia transeptu.
9 Czyżewski, Walczak, o.c, il. 2 (maswerk umieszczony
w prawym, dolnym rogu lysunku).
10 Banach, o.c, 2, poz. 169.
196