Studia Waweliana (14.2009)

przystąpiono do zakładania fundamentów pod nowy
gmach. Możliwe jednak, że Benedykta zaangażowano
do prac na zamku nieco wcześniej, w końcowym eta-
pie budowy pałacu w Piotrkowie, którą mógł kierować
z Krakowa za pośrednictwem podmajstrzego i przy
pomocy wyjazdowych inspekcji. Niezależnie jednak od
tego, czy Benedykt znalazł zatrudnienie przy przebudo-
wie zamku krakowskiego w roku 1519, czy też rok lub
dwa lata wcześniej, zastał na wzgórzu wawelskim dwa
nowe pałace, stanowiące zachodnie i północne skrzydło
rezydencji królewskiej, powstałe w ciągu poprzednich
kilkunastu lat46. Miały one istotny wpływ na formę
architektoniczną skrzydła wschodniego, choć mistrz
Benedykt wprowadził także rozwiązania sprawdzone
podczas budowy pałacu królewskiego w Piotrkowie.
Pałac piotrkowski i wschodnie skrzydło zamku wa-
welskiego różnią się zdecydowanie pod względem typo-
logicznym. Sejmowa rezydencja Zygmunta I reprezentuje
typ pałacu wieżowego (fig. 1), natomiast wzniesione przez
Benedykta wschodnie skrzydło krakowskiej siedziby
tego monarchy wywodzi się ze średniowiecznej tradycji
podłużnych palatiów, korzeniami sięgającej czasów sta-
rożytnych47. Odmienna jest też rola renesansowego detalu
w ukształtowaniu obu budowli. W pałacu piotrkowskim
formy renesansowe właściwie nie występują, z wyjątkiem
italianizujących gzymsów portali i obramień okiennych,
natomiast wschodnie skrzydło zamku wawelskiego, po-
dobnie jak całą rezydencję krakowską, zaopatrzono w duży
zespół renesansowej kamieniarki, zwłaszcza monumental-
ną strukturę krużganków dominującą w widoku elewacji
dziedzińcowej48. Jednak mimo tych różnic, istnieje wiele
elementów pozwalających wykazać wspólne autorstwo
obu budowli. Tym, co łączy budynki wzniesione pod kie-
runkiem mistrza Benedykta, jest system konstrukcyjny po
raz pierwszy scharakteryzowany przed laty przez Adama
Miłobędzkiego49. Podobne rozwiązanie w formie szkieletu
budowli utworzonego przez międzyokienne partie muru,
będące swojego rodzaju monumentalnymi ceglanymi fila-


1. Pałac w Piotrkowie - widok od południa
(fot. T. Ratajczak)

rami, połączonymi nadokiennymi łukami odciążającymi,
zastosowano również w pozostałych skrzydłach zamku
wawelskiego. Jednak struktura murów skrzydła wschod-
niego jest odmienna od wzniesionych wcześniej gmachów.
Filary są znacznie masywniej sze, co umożliwiło wykonanie
w ich grubości wnęk latrynowych z szybami spustowymi
oraz klatek schodowych (fig. 2). Również w opracowaniu
elewacji wschodniego skrzydła zauważyć można taką
samą tendencję jak w pałacu piotrkowskim widoczną nie

46 Mistrz Benedykt miał okazję zapoznać się z nową architekturą
przebudowywanej rezydencji wawelskiej znacznie wcześniej, około
r. 1511, kiedy otrzymał w Krakowie pierwszą wypłatę na poczet
budowy pałacu piotrkowskiego, por. przyp. 19.
47 Na temat genezy i rozwoju typu podłużnego palatium w
średniowieczu, zob. m.in.: A. E. Brandenburg, A. B. Merel-
Brandenburg, Historie de 1’architecture franęaise du Moyen
Age a la Renaissance (IV siecle debut XVIe siecle), Paris 1995, s.
92-105; Z. Pianowski, „Sedes regniprincipales”. Wawel i inne
rezydencje piastowskie do połowy XIII w. na tle europejskim, Kraków
1991,passim; K.M. Swoboda,RómischeundromanischePalaste,
Wien-Kóln-Graz 1969, passim; T. J. Żuchowski, Pałac papieski
na Watykanie od końca V do początku XVI wieku, Poznań 1999, s.
112-125; M. Chorowska, Rezydencje średniowieczne na Śląsku.
Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław 2003, s. 37^15. Problem

genezy wieży mieszkalnej analizuje Chorowska, o.c., s. 75-80,
tam starsza literatura, por. także Jaki mo w icz, Dwór murowany...,
s. 44-80; Ch. Hermann, J.Zeune, Wohnturm (spatesMittelalter)
[w:] Burgen in Mitteleuropa. Ein Handbuch, t. I: Bauformen und
Entwicklung, wyd. H.W. Bóhme u.a., Stuttgart 1999, s. 260-262;
Ratajczak, Mistrz Benedykt..., s. 28-30, 44-48.
48 Krużganki wawelskie były wielokrotnie omawiane w literatu-
rze, ostatnio na ten temat por. M. Fabiański, Wiadomość o genezie
architektury górnej kondygnacji krużganków wawelskich, Studia
Waw. 13: 2007, s. 127-133.
49 Miłobędzki, Pałac i zamek..., s. 418-M19; Idem, O po-
czątkach renesansu raz jeszcze [w:] Praeteria Posteritati. Studia
z historii sztuki i kultury ofiarowane Maciejowi Kilarskiemu, red.
M. Mierzwiński, Malbork 2001, s. 303.

11