DOI Artikel:
Ratajczak, Tomasz: Udział Mistrza Benedykta w nowożytnej przebudowie zamku wawelskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52822#0016
się przekonującego rozwiązania. Jednym z nich jest
właśnie program funkcjonalny rezydencji, rozpoznany
w bardzo wąskim zakresie, w odniesieniu do kilku zale-
dwie pomieszczeń i to głównie w okresie późniejszym
niż epoka jagiellońska40.
Dodatkowym utrudnieniem, wymuszającym ostroż-
ność u historyka sztuki, który próbuje poruszać się w
gąszczu skomplikowanych problemów związanych
z zamkiem na Wawelu, są liczne przebudowy tego
obiektu, których efekty wyprowadziły na manowce nie-
jednego wytrawnego badacza architektury. Najbardziej
na opiniach na temat szesnastowiecznej przebudowy
rezydencji królewskiej zaciążyła restauracja prowa-
dzona w pierwszej połowie wieku XX pod kierunkiem
Zygmunta Hendla, a następnie Adolfa Szyszko-Bohusza.
Zamek wawelski z jednej strony przywrócony do dawnej
świetności, odsłoniętej spod dziewiętnastowiecznego
„płaszcza” austriackich koszar, z drugiej zaś stał się
idealistyczną wizją nowożytnej siedziby Jagiellonów,
zaprezentowaną w formie autorskich kreacji kolejnych
konserwatorów. Przed badaczem szesnastowiecznej
architektury zamku na Wawelu, stoi niełatwe zadanie
„wydestylowania” z tego preparatu jego pierwotnej
formy. Nieocenioną pomocą w tym względzie są wyniki
badań przeprowadzonych przy okazji ostatniej wielkiej
kampanii odnowy Wawelu, w latach dziewięćdziesią-
tych ubiegłego stulecia41. Niestety, sytuację komplikuje
dodatkowo to, iż są one rozmaicie interpretowane przez
badaczy architektury Wawelu, proponujących odmienną
chronologię poszczególnych etapów przebudowy rezy-
dencji królewskiej42.
Propozycja objęcia urzędu miejskiego budowni-
czego we Wrocławiu stanowi niewątpliwie dowód
uznania, jakim cieszył się mistrz Benedykt nie tylko
w kręgu dworu krakowskiego. O odrzuceniu oferty
wrocławskiej Rady Miejskiej przesądziły niewątpliwie
finanse i większe możliwości zawodowego rozwoju,
które stwarzała przed Benedyktem perspektywa kró-
lewskiego serwitoratu. Rajcy wrocławscy zaoferowali
mu pensję w wysokości jednego guldena tygodniowo,
co w skali roku dawało dochód prawie 50 guldenów,
który sytuowałby Benedykta w gronie najlepiej za-
rabiających miejskich budowniczych w środkowej
Europie43. Jednak rachunki budowy zamku na Wawelu
pokazują, że w służbie królewskiej Benedykt otrzy-
mywał roczną pensję dwukrotnie większą, nie licząc
dodatkowych apanaży44.
W źródłach pisanych nie ma informacji, kiedy do-
kładnie mistrz Benedykt podjął pracę przy przebudowie
królewskiej rezydencji w Krakowie. Określenie go
mianem muratora zamku krakowskiego, zapisane w
roku 1519 w rachunkach budowy biblioteki uniwersy-
teckiej, świadczy jedynie, iż najpóźniej w tym czasie
znalazł zatrudnienie na Wawelu. Można przypuszczać,
że wiązało się ono z podjętą w maju tegoż roku budową
nowego, wschodniego skrzydła rezydencji, kierowaną
właśnie przez Benedykta45. Rozpoczęto ją od wyburzania
starszej, głównie czternastowiecznej zabudowy, po czym
sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Warszawa
1976, s. 411-420; Mossakowski, Treść dekoracji..., s. 349-380;
Białostocki, TheArtoftheRenaissance..., s. 18-25; L. Kalinow-
ski ,,, Gotycka niemal przewiązka nieklasycznie spiętrzonych kolumn ”
w górnej galerii arkadowej dziedzińca wawelskiego [w:] Podług nieba
i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury
ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa 1988, s. 240-248;
A. Franaszek, Budowle gotyckie zamku królewskiego na Wawelu
na tle dziejów w czasach nowożytnych, Kraków 1989, passim; Idem,
Budowa zamku królewskiego..., s. 95-118; A. Fischinger, Czym
była Kurza Noga na zamku krółewskim na Wawelu, Rocz. Krak. 55:
1989, s. 81-85; Idem, Pałac króla Aleksandra na Wawelu, Rocz.
Krak. 56: 1990, s. 79-93; Z. Pianowski, Wawel obronny. Zarys
przemian fortyfikacji grodu i zamku krakowskiego w IX-XX w., Kra-
ków 1991, s. 89-97; Idem, Zygmunt czy Aleksander..., s. 49-66;
R. Skowron, Apartament królewski w zamku krakowskim w XVII
wieku. Analiza wstępna, Studia Waw. 5: 1996, s. 83, 88; Stępień,
Konserwacja portali..., s. 299-310; Idem, Badania architekto-
niczne elewacji zamku na Wawelu, Studia Waw., 9/10: 2000/2001,
s. 129-190; A. F i s ch i n g e r, Rzymskie odniesienia renesansowego
zamku królewskiego na Wawelu, Folia HA S.N. 4: 1998, s. 225-230;
Firlet, Pianowski, Przemiany architektoniczne rezydencji..., s.
220-223; Gwizdałówna, o.c., s. 61-87; Dettloff, Fabiań-
ski, Fischinger, o.c., passim', Torbus, Italien in Krakau..., s.
267-283;Zlat, Genezagotycko-renesansowychportali..., s. 85-108;
Morka, o.c., s. 59-200. Por. także Ratajczak, o.c., s. 76-271.
40 Skowron, Apartament królewski..., s. 77-89. W niewielkim
stopniu problematykę układu funkcjonalnego rezydencji wawelskiej
podejmowali w swoich pracach m. in. Fischinger, Czym była
Kurza Noga..., s. 76-87; Franaszek, Budowle gotyckie zamku
królewskiego..., passim. Por. także T. R a t aj c z a k, Podróże władcy
i architektura. Przebudowa królewskich rezydencji za panowania
Zygmunta Starego, Artium Quaestiones 17: 2006, s. 8-19; Idem,
Mistrz Benedykt...,?,. 116-126, 186-220.
41 Na temat restauracji zamku wawelskiego por. ostatnio: Det-
tloff, Fabiański, Fischinger, o.c., passim.
42 Dwa odmienne stanowiska na temat pierwszego etapu przebu-
dowy zamku wawelskiego prezentują: Fischinger, Pałac króla...,
s. 79-93, Pianowski, Zygmunt czy Aleksander..., s. 49-66. Na
mnogość sprzecznych hipotez, często powtarzających zweryfikowane
już negatywnie ustalenia ze starszej literatury, zwraca uwagę Morka,
o.c., s. 481^182.
43 Z1 a t, O związkach ze Śląskiem dwóch budowniczych..., s. 126.
Na temat wynagrodzenia miejskich budowniczych por. G. B i n d i n g,
Baubetrieb im Mittelalter, Darmstadt 1993, s. 260; F. Bischoff,
BurkhardEngelberg. „Der vilkunstreiche Architector undder Statt
Augspurg Wercke Meister". Burkhard Engelberg und die suddeut-
sche Architektur urn 1500. Anmerkungen zur sozialen Stellung und
Arbeitsweise spdtgotischen Steinmetzen und Werkmeister, Augsburg
1999, s. 36M0.
44 Chmiel, Ufrwe/, 2, s. 34-36, 54-57, 77-80, 96-100.
45 Ibidem, s. 20-21.
10
właśnie program funkcjonalny rezydencji, rozpoznany
w bardzo wąskim zakresie, w odniesieniu do kilku zale-
dwie pomieszczeń i to głównie w okresie późniejszym
niż epoka jagiellońska40.
Dodatkowym utrudnieniem, wymuszającym ostroż-
ność u historyka sztuki, który próbuje poruszać się w
gąszczu skomplikowanych problemów związanych
z zamkiem na Wawelu, są liczne przebudowy tego
obiektu, których efekty wyprowadziły na manowce nie-
jednego wytrawnego badacza architektury. Najbardziej
na opiniach na temat szesnastowiecznej przebudowy
rezydencji królewskiej zaciążyła restauracja prowa-
dzona w pierwszej połowie wieku XX pod kierunkiem
Zygmunta Hendla, a następnie Adolfa Szyszko-Bohusza.
Zamek wawelski z jednej strony przywrócony do dawnej
świetności, odsłoniętej spod dziewiętnastowiecznego
„płaszcza” austriackich koszar, z drugiej zaś stał się
idealistyczną wizją nowożytnej siedziby Jagiellonów,
zaprezentowaną w formie autorskich kreacji kolejnych
konserwatorów. Przed badaczem szesnastowiecznej
architektury zamku na Wawelu, stoi niełatwe zadanie
„wydestylowania” z tego preparatu jego pierwotnej
formy. Nieocenioną pomocą w tym względzie są wyniki
badań przeprowadzonych przy okazji ostatniej wielkiej
kampanii odnowy Wawelu, w latach dziewięćdziesią-
tych ubiegłego stulecia41. Niestety, sytuację komplikuje
dodatkowo to, iż są one rozmaicie interpretowane przez
badaczy architektury Wawelu, proponujących odmienną
chronologię poszczególnych etapów przebudowy rezy-
dencji królewskiej42.
Propozycja objęcia urzędu miejskiego budowni-
czego we Wrocławiu stanowi niewątpliwie dowód
uznania, jakim cieszył się mistrz Benedykt nie tylko
w kręgu dworu krakowskiego. O odrzuceniu oferty
wrocławskiej Rady Miejskiej przesądziły niewątpliwie
finanse i większe możliwości zawodowego rozwoju,
które stwarzała przed Benedyktem perspektywa kró-
lewskiego serwitoratu. Rajcy wrocławscy zaoferowali
mu pensję w wysokości jednego guldena tygodniowo,
co w skali roku dawało dochód prawie 50 guldenów,
który sytuowałby Benedykta w gronie najlepiej za-
rabiających miejskich budowniczych w środkowej
Europie43. Jednak rachunki budowy zamku na Wawelu
pokazują, że w służbie królewskiej Benedykt otrzy-
mywał roczną pensję dwukrotnie większą, nie licząc
dodatkowych apanaży44.
W źródłach pisanych nie ma informacji, kiedy do-
kładnie mistrz Benedykt podjął pracę przy przebudowie
królewskiej rezydencji w Krakowie. Określenie go
mianem muratora zamku krakowskiego, zapisane w
roku 1519 w rachunkach budowy biblioteki uniwersy-
teckiej, świadczy jedynie, iż najpóźniej w tym czasie
znalazł zatrudnienie na Wawelu. Można przypuszczać,
że wiązało się ono z podjętą w maju tegoż roku budową
nowego, wschodniego skrzydła rezydencji, kierowaną
właśnie przez Benedykta45. Rozpoczęto ją od wyburzania
starszej, głównie czternastowiecznej zabudowy, po czym
sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Warszawa
1976, s. 411-420; Mossakowski, Treść dekoracji..., s. 349-380;
Białostocki, TheArtoftheRenaissance..., s. 18-25; L. Kalinow-
ski ,,, Gotycka niemal przewiązka nieklasycznie spiętrzonych kolumn ”
w górnej galerii arkadowej dziedzińca wawelskiego [w:] Podług nieba
i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury
ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa 1988, s. 240-248;
A. Franaszek, Budowle gotyckie zamku królewskiego na Wawelu
na tle dziejów w czasach nowożytnych, Kraków 1989, passim; Idem,
Budowa zamku królewskiego..., s. 95-118; A. Fischinger, Czym
była Kurza Noga na zamku krółewskim na Wawelu, Rocz. Krak. 55:
1989, s. 81-85; Idem, Pałac króla Aleksandra na Wawelu, Rocz.
Krak. 56: 1990, s. 79-93; Z. Pianowski, Wawel obronny. Zarys
przemian fortyfikacji grodu i zamku krakowskiego w IX-XX w., Kra-
ków 1991, s. 89-97; Idem, Zygmunt czy Aleksander..., s. 49-66;
R. Skowron, Apartament królewski w zamku krakowskim w XVII
wieku. Analiza wstępna, Studia Waw. 5: 1996, s. 83, 88; Stępień,
Konserwacja portali..., s. 299-310; Idem, Badania architekto-
niczne elewacji zamku na Wawelu, Studia Waw., 9/10: 2000/2001,
s. 129-190; A. F i s ch i n g e r, Rzymskie odniesienia renesansowego
zamku królewskiego na Wawelu, Folia HA S.N. 4: 1998, s. 225-230;
Firlet, Pianowski, Przemiany architektoniczne rezydencji..., s.
220-223; Gwizdałówna, o.c., s. 61-87; Dettloff, Fabiań-
ski, Fischinger, o.c., passim', Torbus, Italien in Krakau..., s.
267-283;Zlat, Genezagotycko-renesansowychportali..., s. 85-108;
Morka, o.c., s. 59-200. Por. także Ratajczak, o.c., s. 76-271.
40 Skowron, Apartament królewski..., s. 77-89. W niewielkim
stopniu problematykę układu funkcjonalnego rezydencji wawelskiej
podejmowali w swoich pracach m. in. Fischinger, Czym była
Kurza Noga..., s. 76-87; Franaszek, Budowle gotyckie zamku
królewskiego..., passim. Por. także T. R a t aj c z a k, Podróże władcy
i architektura. Przebudowa królewskich rezydencji za panowania
Zygmunta Starego, Artium Quaestiones 17: 2006, s. 8-19; Idem,
Mistrz Benedykt...,?,. 116-126, 186-220.
41 Na temat restauracji zamku wawelskiego por. ostatnio: Det-
tloff, Fabiański, Fischinger, o.c., passim.
42 Dwa odmienne stanowiska na temat pierwszego etapu przebu-
dowy zamku wawelskiego prezentują: Fischinger, Pałac króla...,
s. 79-93, Pianowski, Zygmunt czy Aleksander..., s. 49-66. Na
mnogość sprzecznych hipotez, często powtarzających zweryfikowane
już negatywnie ustalenia ze starszej literatury, zwraca uwagę Morka,
o.c., s. 481^182.
43 Z1 a t, O związkach ze Śląskiem dwóch budowniczych..., s. 126.
Na temat wynagrodzenia miejskich budowniczych por. G. B i n d i n g,
Baubetrieb im Mittelalter, Darmstadt 1993, s. 260; F. Bischoff,
BurkhardEngelberg. „Der vilkunstreiche Architector undder Statt
Augspurg Wercke Meister". Burkhard Engelberg und die suddeut-
sche Architektur urn 1500. Anmerkungen zur sozialen Stellung und
Arbeitsweise spdtgotischen Steinmetzen und Werkmeister, Augsburg
1999, s. 36M0.
44 Chmiel, Ufrwe/, 2, s. 34-36, 54-57, 77-80, 96-100.
45 Ibidem, s. 20-21.
10