DOI article:
Ratajczak, Tomasz: Udział Mistrza Benedykta w nowożytnej przebudowie zamku wawelskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.52822#0029
wątpić, aby kierownik dużego warsztatu budowlanego,
zaangażowany w skomplikowaną logistykę związaną z
przebudową rezydencji wawelskiej, trudnił się fizyczną
pracąprzy odkuwaniu elementów kamieniarki, zwłaszcza,
że detale pochodzące z dwóch zaprojektowanych przez
niego budowli wykazują znaczne różnice. Jednak bez
wątpienia zarówno architekt, jak i królewski zlecenio-
dawca musieli zaakceptować formę portali i obramień
okiennych. Być może sam Benedykt, eksperymentując
z możliwościami, które stwarzało połączenie stylistyki
późnogotyckiej i renesansowej, zaproponował swoim
kamieniarzom wprowadzenie motywu pręta owiniętego
wstęgą, znanego już m. in. z przewiązek kolumn drugie-
go piętra krużganków73. W tym przypadku nie można
również wykluczyć udziału Kaspra Simona w pracach
nad projektowaniem detalu architektonicznego, należy
jednak odrzucić tezę o jego autorstwie portali wawelskich.
Współpraca Kaspra Simona z Benedyktem, odnotowana
w rachunkach budowy zamku, trwała zaledwie siedem
tygodni74. Ponadto w znanych i potwierdzonych źródłowo
dziełach tego kamieniarza, w sakramentarium i portalu
w kościele parafialnym w Zielonkach (po r. 1533) oraz
w obramieniach okiennych domu kapituły katedralnej
na Wawelu (tzw. Wikarówce, po r. 1522) (fig. 30), które
łączono z nim hipotetycznie na podstawie analizy po-
równawczej75, nie można wskazać analogii formalnych
dla portali z warsztatu Benedykta, z wyjątkiem pręta
owiniętego wstęgą76. Obecność tego charakterystycznego
ornamentu może świadczyć o tym, że jego wprowadzenie
do dekoracji portali wawelskich było właśnie zasługą
Simona. Jednak dzieła tego kamieniarza są współczesne
lub późniejsze niż portale skrzydła wschodniego, więc
nie można wykluczyć, że mamy w tym przypadku do
czynienia z oddziaływaniem w odwrotnym kierunku.
Zatempodobniejak w przypadku budowy wcześniejszych
skrzydeł zamku wawelskiego, gdzie wbrew opiniom ba-
daczy udział Kaspra Simona wcale nie jest pewny, trudno
również określić charakter jego współpracy z mistrzem
Benedyktem. Trwała ona jednak bardzo krótko, choć w
tym okresie pozycja Simona wśród pozostałych towa-
rzyszy Benedykta była wyjątkowa, na co wskazuje jego
wyższe wynagrodzenie i osobna pozycja w rachunkach,
gdzie został wymieniony imiennie obok mistrza77.
30. Obramienie okienne w budynku tzw. Wikarówki
na Wawelu (fot. T. Ratajczak)
Powyższe spostrzeżenia na temat struktury warszta-
tu mistrza Benedykta mają niestety charakter trudnych
do zweryfikowania hipotez zarówno ze względu na
brak informacji archiwalnych, jak i stan zachowania
zespołów kamieniarki w budowlach wznoszonych
przez Benedykta, zwłaszcza w pałacu piotrkowskim,
z którego przetrwały zaledwie dwa portale. Ponadto,
tak jak większość badaczy architektury zamku wawel-
skiego, moje ustalenia opieram na przekonaniu o za-
leżności „gotycko-renesansowej” kamieniarki domów
krakowskich i rezydencji duchowieństwa przy ulicy
Kanoniczej od rozwiązań występujących wcześniej w
rezydencji królewskiej78. Niestety, ze względu na brak
precyzyjnej chronologii budowli miejskich, pogląd taki
opiera się wyłącznie na przekonaniu o dominacji dwor-
73 Późnogotycki motyw ornamentalny w formie pręta owiniętego
wstęgą w wersji natural i stycznej (konar owinięty wicią roślinną)
znany był na terenie środowej Europy już w XV stuleciu. Natomiast
nowa, zgeometryzowana forma tego ornamentu pojawia się w rzeźbie
około r. 1500, a w samym Krakowie w snycerce i spiżowych płytach
nagrobnych przed 1510, por. J. Jarzewicz, A. Karłowska-
Kamzowa, B. Trelińska, Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w
Polsce. Studia o formie i treściach ideowych, Poznań 1997, s. 80-82,
86-87. Na temat dwóch systemów dekoracyjności w sztuce schyłku
średniowiecza, w odniesieniu do kamieniarki wawelskiej, por. ZJ at,
Geneza..., s. 100-104.
74 Kasper Simon pobierał wynagrodzenie za pracę w warsztacie
Benedykta od 14 maja do 3 lipca 1524 roku, por. Chmiel, Wawel,
2, s. 35.
75 Szabłowski, o.c., s. 62; J. S. Jamroz, Zamek w Ogro-
dzieńcu wczesnorenesansowa rezydencja Bonerów, Folia HA 18:
1982, s. 122.
76 Na odmienny charakter detali odkuwanych przez Kaspra Si-
mona zwracał już uwagę Z lat, Geneza..., s. 104-105.
77 Chmiel, Wawel, 2, s. 35.
78 Czyżewski, Walczak, o. c., s. 330-331; Kras no wolski,
o.c., s. 98-111.
23
zaangażowany w skomplikowaną logistykę związaną z
przebudową rezydencji wawelskiej, trudnił się fizyczną
pracąprzy odkuwaniu elementów kamieniarki, zwłaszcza,
że detale pochodzące z dwóch zaprojektowanych przez
niego budowli wykazują znaczne różnice. Jednak bez
wątpienia zarówno architekt, jak i królewski zlecenio-
dawca musieli zaakceptować formę portali i obramień
okiennych. Być może sam Benedykt, eksperymentując
z możliwościami, które stwarzało połączenie stylistyki
późnogotyckiej i renesansowej, zaproponował swoim
kamieniarzom wprowadzenie motywu pręta owiniętego
wstęgą, znanego już m. in. z przewiązek kolumn drugie-
go piętra krużganków73. W tym przypadku nie można
również wykluczyć udziału Kaspra Simona w pracach
nad projektowaniem detalu architektonicznego, należy
jednak odrzucić tezę o jego autorstwie portali wawelskich.
Współpraca Kaspra Simona z Benedyktem, odnotowana
w rachunkach budowy zamku, trwała zaledwie siedem
tygodni74. Ponadto w znanych i potwierdzonych źródłowo
dziełach tego kamieniarza, w sakramentarium i portalu
w kościele parafialnym w Zielonkach (po r. 1533) oraz
w obramieniach okiennych domu kapituły katedralnej
na Wawelu (tzw. Wikarówce, po r. 1522) (fig. 30), które
łączono z nim hipotetycznie na podstawie analizy po-
równawczej75, nie można wskazać analogii formalnych
dla portali z warsztatu Benedykta, z wyjątkiem pręta
owiniętego wstęgą76. Obecność tego charakterystycznego
ornamentu może świadczyć o tym, że jego wprowadzenie
do dekoracji portali wawelskich było właśnie zasługą
Simona. Jednak dzieła tego kamieniarza są współczesne
lub późniejsze niż portale skrzydła wschodniego, więc
nie można wykluczyć, że mamy w tym przypadku do
czynienia z oddziaływaniem w odwrotnym kierunku.
Zatempodobniejak w przypadku budowy wcześniejszych
skrzydeł zamku wawelskiego, gdzie wbrew opiniom ba-
daczy udział Kaspra Simona wcale nie jest pewny, trudno
również określić charakter jego współpracy z mistrzem
Benedyktem. Trwała ona jednak bardzo krótko, choć w
tym okresie pozycja Simona wśród pozostałych towa-
rzyszy Benedykta była wyjątkowa, na co wskazuje jego
wyższe wynagrodzenie i osobna pozycja w rachunkach,
gdzie został wymieniony imiennie obok mistrza77.
30. Obramienie okienne w budynku tzw. Wikarówki
na Wawelu (fot. T. Ratajczak)
Powyższe spostrzeżenia na temat struktury warszta-
tu mistrza Benedykta mają niestety charakter trudnych
do zweryfikowania hipotez zarówno ze względu na
brak informacji archiwalnych, jak i stan zachowania
zespołów kamieniarki w budowlach wznoszonych
przez Benedykta, zwłaszcza w pałacu piotrkowskim,
z którego przetrwały zaledwie dwa portale. Ponadto,
tak jak większość badaczy architektury zamku wawel-
skiego, moje ustalenia opieram na przekonaniu o za-
leżności „gotycko-renesansowej” kamieniarki domów
krakowskich i rezydencji duchowieństwa przy ulicy
Kanoniczej od rozwiązań występujących wcześniej w
rezydencji królewskiej78. Niestety, ze względu na brak
precyzyjnej chronologii budowli miejskich, pogląd taki
opiera się wyłącznie na przekonaniu o dominacji dwor-
73 Późnogotycki motyw ornamentalny w formie pręta owiniętego
wstęgą w wersji natural i stycznej (konar owinięty wicią roślinną)
znany był na terenie środowej Europy już w XV stuleciu. Natomiast
nowa, zgeometryzowana forma tego ornamentu pojawia się w rzeźbie
około r. 1500, a w samym Krakowie w snycerce i spiżowych płytach
nagrobnych przed 1510, por. J. Jarzewicz, A. Karłowska-
Kamzowa, B. Trelińska, Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w
Polsce. Studia o formie i treściach ideowych, Poznań 1997, s. 80-82,
86-87. Na temat dwóch systemów dekoracyjności w sztuce schyłku
średniowiecza, w odniesieniu do kamieniarki wawelskiej, por. ZJ at,
Geneza..., s. 100-104.
74 Kasper Simon pobierał wynagrodzenie za pracę w warsztacie
Benedykta od 14 maja do 3 lipca 1524 roku, por. Chmiel, Wawel,
2, s. 35.
75 Szabłowski, o.c., s. 62; J. S. Jamroz, Zamek w Ogro-
dzieńcu wczesnorenesansowa rezydencja Bonerów, Folia HA 18:
1982, s. 122.
76 Na odmienny charakter detali odkuwanych przez Kaspra Si-
mona zwracał już uwagę Z lat, Geneza..., s. 104-105.
77 Chmiel, Wawel, 2, s. 35.
78 Czyżewski, Walczak, o. c., s. 330-331; Kras no wolski,
o.c., s. 98-111.
23