Studia Waweliana (14.2009)

4. Jan Matejko, Portret Toporczyka, 1869 (?).
Zamek Królewski na Wawelu
(fot. S. Michta)


5. Jan Matejko, Portret Nawój a z Morawicy, h. Topór,
wojewody sandomierskiego, 1869 (?). Zamek
Królewski na Wawelu (fot. S. Michta)

Toporczyków na podstawie imaginacyjnych portretów two-
rzących galerię antenatów. O tym, że widział obrazy olejne,
a nie grafiki świadczą umieszczone na rysunkach podpisy
dotyczące kolorystyki oraz napisy identyfikujące przed-
stawionych magnatów. Pierwowzory rysunków, zapewne
osiemnastowieczne, udało się odnaleźć dzięki publikacjom
dotyczącym kolekcji lwowskiego Muzeum Lubomirskich.
W opracowaniach uwzględniono jedenaście imaginacyjnych
portretów Toporczyków - legendarnych przodków rodu
Ossolińskich, opatrzonych objaśniającymi napisami. Beata
Długajczyk i Leszek Machnik, którzy przygotowali katalog
zbioru Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, odnaleźli jedynie
sześć malowideł należących do zespołu, pozostałe znane są
z inwentarza oraz publikacji. Pierwszy z obrazów (d. nr inw.
41) - określony przez Długajczyk i Machnika jako Portret
Topora — wyobrażał: „Półpostać mężczyzny w sile wieku.
23 Początki Muzeum Lubomirskich, dary Józefa Maksymiliana
Ossolińskiego i Henryka Lubomirskiego. Katalog. Zbiór Józefa
Maksymiliana Ossolińskiego, Wrocław 2008, s. 100, poz. 1. Zob. też
Muzeum im. Lubomirskich, Lwów 1889, s. 196-197, poz. 515.
24 Początki Muzeum Lubomirskich...,?,. 102-103, poz. 9; Muzeum
im. Lubomirskich..., s. 197, poz. 520.
25 Listy Matejki do żony Teodory z lat 1863-1881, Kraków
1927, s. 92.

Szata zielona, aksamitna; pas złoty w paski zielone i czerwone.
Płaszcz czerwony z kołnierzem futrzanym. Kołpak czarny,
kitka czerwona. Po prawej u góry herb Topór. - Na odwrocie
kartka: »Toporcus qui venit cum Letho in Poloniam 685«”23.
Łatwo można ten opis połączyć z rysunkiem wawelskim.
Matejko skopiował wizerunek ze zbiorów Ossolińskich. Ten
sam wniosek nasuwa się po przeczytaniu opisu innego obrazu
- Portretu Nawojusa Tenczyna, wojewody sandomierskiego
(d. nr inw. 46): „Półpostać. Żupan ciemnożółty, delia czarna,
podszyta czerwienią. Kołpak czarny. - Na odwrocie kartka:
»Navojus Tenczin Czekanowice Palatinus Sandomiriensis
1320«”24. Ukazanego mężczyznę można łatwo zidentyfikować
jako Nawoja z Morawicy h. Topór (zm. 1331), wojewodę
sandomierskiego i kasztelana krakowskiego.
Rysunki musiały powstać w latach sześćdziesiątych XIX
wieku, co potwierdza Małgorzata Buyko. Można uściślić
proponowane datowanie, wiadomo bowiem, że w roku 1869
Matejko pojechał do Lwowa w związku z ekspozycją - w
ramach obchodów rocznicowych - obrazu Unia lubelska. Jak
pisze w liście do żony Teodory: „Jutro z rana z poczciwym
Izydorem, bez którego pomocy nie wiem jakbym wyszedł,
zabieramy się do otwarcia pak i ustawienia obrazu, w czasie
czego chciałbym porobić sobie notat kilka z portretów znako-
micie pięknych znajdujących się tutaj u Ossolińskich”25.

257