DOI Artikel:
Czyżewski, Krzysztof J.; Walczak, Marek: Z badań nad gotycką katedrą w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0025
Studia Waweliana
Tom VIII, 1999
PL ISSN 1230-3275
KRZYSZTOF J. CZYŻEWSKI, MAREK WALCZAK
Z BADAŃ NAD GOTYCKĄ KATEDRĄ W KRAKOWIE*
Mimo że w ostatnich latach zagadnienia związane
z dziejami średniowiecznej katedry na Wawelu porusza-
ne były wielokrotnie, to wciąż wiele problemów badaw-
czych nie znalazło wyczerpującego omówienia. W ni-
niejszym tekście zamierzamy poruszyć kilka kwestii
związanych z architekturą oraz wystrojem wawelskie-
go kościoła, które dotąd uchodziły uwagi badaczy.
1. KAPLICA ŚW. MAŁGORZATY
Paul Crossley zauważył szczególny kształt wsporni-
ków sklepienia w kaplicy Św. Małgorzaty, utworzonych
przez załamujące się prostokątnie żebra przyścienne,
obejmujące żebra jarzmowe i przekątniowe1 (fig. 1, 4).
Stwierdził, że forma ta jest całkowicie odosobniona
w gotyckiej architekturze Małopolski i w okresie wzno-
szenia wawelskiej kaplicy nie znajduje odpowiedników
także w środkowej Europie. Wskazał jednocześnie na
popularność tego motywu w 3. ćwierci wieku XIV
w Czechach. Vaclav Menel uznał opisane rozwiązanie
za typowe dla architektury czeskiej2. Trzeba przy tym
dodać, że większość czeskich wsporników tego typu
różni się od wawelskich tym, iż na prostokątnym spły-
wie, utworzonym przez żebra przyścienne, umieszczo-
no wspornik podtrzymujący żebra przekątniowe i jarz-
mowe. Najbliższe wspornikom katedralnym są detale
w kościele Wszystkich Świętych w Pilźnie (3. ćwierć
w. XIV), Św. Jakuba w Kutnej Horze (ok. 1370) i Seze-
micach (południowa kaplica przy kościele Cystersów,
1380-1390)3. W ramach tego typu zakończenia żeber
istnieje wiele wariantów, których rozpatrywanie było-
by w tym miejscu niecelowe. Wszystkie znane zastoso-
wania takich wsporników w architekturze czeskiej są
późniejsze od krakowskich, jednak - co trzeba podnieść
- najstarszy znany przykład: wsporniki w kościele Św.
Anny na Starym Mieście w Pradze (fig. 5) są datowane
na lata około 1330, natomiast sklepienia w kapitularzu
klasztoru w Sazawie na lata około 13404. Nie zwróco-
no, jak dotąd, uwagi w kontekście krakowskiej kaplicy,
że tego typu detale znaleźć można na Śląsku (kościoły
parafialne w Strzegomiu (fig. 2), Jeleniej Górze, Gliwi-
cach i Paczkowie)5 oraz na Węgrzech (wielka sala ry-
cerska w zamku w Diósgyór, po 1365, fig. 3)6. Warto tu
odnotować, że śląskie wsporniki są szczególnie bliskie
krakowskim ze względu na wnikanie żeber przekątnio-
wych i jarzmowych wprost w spływ uformowany z że-
ber przyściennych, lecz i te przypadki użycia interesu-
jącego nas motywu są późniejsze od realizacji wawel-
skiej .
Znaczne partie tego artykułu zostały zaprezentowane na posie-
dzeniu Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki
2 grudnia 1998.
1P. Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the
Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320-1380, Kraków
1985, s. 23, przyp. 33, fig. 13 (Bibl. Waw. 7).
2 V. Menel, Ćeskd architektura doby Lucemburske, Praha 1948,
s. 85-86.
3 D. Li bal, Plzeń, kostel Vśech svatych [w:] Gońka v zdpadnich
Cechach (1230-1530), 1.1, red. J. Fajt, Praha 1995, s. 338-339, fig.
331; Menel, o.c, s. 92, ryc. 38; s. 125, ryc. 78.
4 Menel, o.c, s. 50, ryc. 4; s. 54, ryc. 8.
5 Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Ar-
szyński, t. 2: Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa
1995, s. 81, 98-99, 180-181, 216-217 (Dzieje Sztuki Polskiej II).
6 D. Menel o va, Kózepeurópai XIV. es XV. szdzadi szabdlyos
alaprajzu vdrpalatók fMuveszettórteneti Ertesitó, VII/2-3: 1958),
s. 99-100, fig. 20, wiąże pojawienie się tego rozwiązania w Diós-
gyór z wpływami architektury czeskiej; autorzy dziękują Panu Zsol-
tanowi Gyolokai za przetłumaczenie fragmentów cytowanej publi-
kacji z języka węgierskiego. O samym zamku por. I. Czegledy,
Zamek w Diósgyór, Budapest 1971, passim.
21
Tom VIII, 1999
PL ISSN 1230-3275
KRZYSZTOF J. CZYŻEWSKI, MAREK WALCZAK
Z BADAŃ NAD GOTYCKĄ KATEDRĄ W KRAKOWIE*
Mimo że w ostatnich latach zagadnienia związane
z dziejami średniowiecznej katedry na Wawelu porusza-
ne były wielokrotnie, to wciąż wiele problemów badaw-
czych nie znalazło wyczerpującego omówienia. W ni-
niejszym tekście zamierzamy poruszyć kilka kwestii
związanych z architekturą oraz wystrojem wawelskie-
go kościoła, które dotąd uchodziły uwagi badaczy.
1. KAPLICA ŚW. MAŁGORZATY
Paul Crossley zauważył szczególny kształt wsporni-
ków sklepienia w kaplicy Św. Małgorzaty, utworzonych
przez załamujące się prostokątnie żebra przyścienne,
obejmujące żebra jarzmowe i przekątniowe1 (fig. 1, 4).
Stwierdził, że forma ta jest całkowicie odosobniona
w gotyckiej architekturze Małopolski i w okresie wzno-
szenia wawelskiej kaplicy nie znajduje odpowiedników
także w środkowej Europie. Wskazał jednocześnie na
popularność tego motywu w 3. ćwierci wieku XIV
w Czechach. Vaclav Menel uznał opisane rozwiązanie
za typowe dla architektury czeskiej2. Trzeba przy tym
dodać, że większość czeskich wsporników tego typu
różni się od wawelskich tym, iż na prostokątnym spły-
wie, utworzonym przez żebra przyścienne, umieszczo-
no wspornik podtrzymujący żebra przekątniowe i jarz-
mowe. Najbliższe wspornikom katedralnym są detale
w kościele Wszystkich Świętych w Pilźnie (3. ćwierć
w. XIV), Św. Jakuba w Kutnej Horze (ok. 1370) i Seze-
micach (południowa kaplica przy kościele Cystersów,
1380-1390)3. W ramach tego typu zakończenia żeber
istnieje wiele wariantów, których rozpatrywanie było-
by w tym miejscu niecelowe. Wszystkie znane zastoso-
wania takich wsporników w architekturze czeskiej są
późniejsze od krakowskich, jednak - co trzeba podnieść
- najstarszy znany przykład: wsporniki w kościele Św.
Anny na Starym Mieście w Pradze (fig. 5) są datowane
na lata około 1330, natomiast sklepienia w kapitularzu
klasztoru w Sazawie na lata około 13404. Nie zwróco-
no, jak dotąd, uwagi w kontekście krakowskiej kaplicy,
że tego typu detale znaleźć można na Śląsku (kościoły
parafialne w Strzegomiu (fig. 2), Jeleniej Górze, Gliwi-
cach i Paczkowie)5 oraz na Węgrzech (wielka sala ry-
cerska w zamku w Diósgyór, po 1365, fig. 3)6. Warto tu
odnotować, że śląskie wsporniki są szczególnie bliskie
krakowskim ze względu na wnikanie żeber przekątnio-
wych i jarzmowych wprost w spływ uformowany z że-
ber przyściennych, lecz i te przypadki użycia interesu-
jącego nas motywu są późniejsze od realizacji wawel-
skiej .
Znaczne partie tego artykułu zostały zaprezentowane na posie-
dzeniu Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki
2 grudnia 1998.
1P. Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the
Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320-1380, Kraków
1985, s. 23, przyp. 33, fig. 13 (Bibl. Waw. 7).
2 V. Menel, Ćeskd architektura doby Lucemburske, Praha 1948,
s. 85-86.
3 D. Li bal, Plzeń, kostel Vśech svatych [w:] Gońka v zdpadnich
Cechach (1230-1530), 1.1, red. J. Fajt, Praha 1995, s. 338-339, fig.
331; Menel, o.c, s. 92, ryc. 38; s. 125, ryc. 78.
4 Menel, o.c, s. 50, ryc. 4; s. 54, ryc. 8.
5 Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Ar-
szyński, t. 2: Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa
1995, s. 81, 98-99, 180-181, 216-217 (Dzieje Sztuki Polskiej II).
6 D. Menel o va, Kózepeurópai XIV. es XV. szdzadi szabdlyos
alaprajzu vdrpalatók fMuveszettórteneti Ertesitó, VII/2-3: 1958),
s. 99-100, fig. 20, wiąże pojawienie się tego rozwiązania w Diós-
gyór z wpływami architektury czeskiej; autorzy dziękują Panu Zsol-
tanowi Gyolokai za przetłumaczenie fragmentów cytowanej publi-
kacji z języka węgierskiego. O samym zamku por. I. Czegledy,
Zamek w Diósgyór, Budapest 1971, passim.
21