Studia Waweliana (8.1999)

Studia Waweliana
Tom VIII, 1999
PL ISSN 1230-3275

MAREK JANICKI

TABLICZKI TRUMIENNE I EPITAFIA
NA SARKOFAGACH KRÓLEWSKICH (1519-1596)

Do rozpowszechnionych w okresie wczesnonowo-
żytnym zwyczajów funeralnych należało umieszczanie
przy zwłokach, a także na samej trumnie (sarkofagu)
metalowych tabliczek z napisem o charakterze identyfi-
kacyjno-laudacyjnym1. Zwyczaj ten - o co najmniej śre-
dniowiecznej metryce2 - na Wawelu ma swój precedens
w postaci ołowianej tablicy z 1. ćwierci XII wieku, zna-
lezionej w grobie biskupa Maurusa (zm. 1118), pocho-
wanego w krypcie św. Leonarda. Obok treści identyfi-
kującej zmarłego znalazł się na niej skrócony tekst wy-
znania wiary3. W świetle dotychczasowych badań nad
średniowiecznymi pochówkami w obrębie historycznej
przestrzeni katedry wawelskiej, tablica Maurusa pozo-
staje zabytkiem odosobnionym. Nie można więc mó-
wić o niej jako początku, bądź ogniwie tradycji sepul-
kralnej, kontynuowanej - zgodnie z praktyką europej-
ską - do końca wieków średnich, następna bowiem in-

1 Prócz podanych poniżej przykładów wawelskich, przypomnieć
tu warto informację o przedmiotach wydobytych w latach 1827-
1830 z grobu hetmana Jana Amora Tarnowskiego (zm.1561) i jego
syna Jana Krzysztofa (zm. 1567) w kolegiacie w Tarnowie. Znale-
ziono tam zloty łańcuch, medal z inicjałami Zygmunta Augusta
i srebrne wyzłacane tablice z obszernymi tekstami identyfikacyjno-
laudacyjnymi - J. Dutkiewicz, Grobowce rodziny Tarnowskich
[...] w Tarnowie, Tarnów 1932. s. 64, przyp. 108, za: W. Balicki,
Miasto Tarnów..., Tarnów 1831, s.137-143. gdzie teksty zostały przy-
toczone.

: Zob. E. D ąb r o w s k a, Paszport do niebios - z dziejów mental-
ności w średniowiecznej Europie łacińskiej [w:] Człowiek w społe-
czeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski [materiały kon-
ferencji, która odbyła się 29-31 maja 1996 na Uniwersytecie War-
szawskim], Warszawa 1997, s. 321: „Ze znalezisk grobowych do-
stojników świeckich i duchownych, rozsianych po całej Europie ła-
cińskiej od Półwyspu Pirenejskiego aż po Wisłę, znamy ponad pięć-
set tablic identyfikacyjnych, pochodzących z w. IX-XIV".

'Pochówek znajdujący się pod posadzką w centralnej części
krypty odkryto w r. 1938 podczas restauracji wnętrza, kierowanej
przez Adolfa Szyszko-Bohusza; protokół oraz tekst tablicy - M.
Rożek, Groby królewskie w Krakowie, Kraków 1977, s. 285-286.

skrypcja grobowa, którą znamy, pochodzi dopiero z po-
chówku króla Zygmunta I (1548).

Wobec oczywistej niedostępności, zwłaszcza in-
skrypcji znajdujących się przy samych zwłokach, rodzi
się pytanie o istotny cel ich sporządzania?4 Ideowe prze-
znaczenie tego rodzaju inskrypcji, zwłaszcza w średnio-
wieczu, było poniekąd mistyczne. W sytuacji eschato-
logicznej miały one pełnić funkcję apologetyczną-. Jako
atestacje cnót i zasług, oprócz innych składanych do
grobu świadectw wiary i wierności6, były swego rodza-
ju poleceniem zmarłego Bogu, czyli według określenia
francuskich archeologów z połowy XIX stulecia swo-
istym: „paszportem do nieba"7. Taki między innymi cha-
rakter zdaje się mieć tekst tabliczki Zygmunta I, zawie-
rający oprócz laudacji modlitewną prośbę o udzielenie
królowi tego, w czym pokładał tak silną wiarę (fiducia;
firma spes). W kontekście humanistycznych ideałów Re-

Zob. A. Bochnak, Grób biskupa Maura w kiypcie św. Leonarda
na Wawelu (Rocz. Krak. 30: 1938, s. 239-248). Spośród zachowa-
nych tablic identyfikacyjnych z w. IX-XIV tylko trzy, w tym wa-
welska: „zawierają wyryty obok imienia, funkcji i daty zgonu tekst
wyznania wiary" - Dąbrowska, l.c.

4 Według Urszuli Borkowskiej umieszczanie w pochówkach ta-
bliczek głównie „wiązało się z troską o pewność identyfikacji zmar-
łego. Początkowo do tego celu służył pierścień pieczętny, potem
tabliczki z imionami. Tekst ich od Renesansu stawał się coraz dłuż-
szy" -Idem. Ceremoniał pogrzebowy królów polskich w XIV-X1/III
wieku [w:] Państwo, kościół, niepodległość, red. J. Skarbek,
J. Ziółko, Lublin 1986. s. 141, przyp. 42. Autorka powołuje tu:
A. Erlande-Brandenburg, Le roi est mort. Etude sur les funera-
illes des wis de France jusqu 'a la fin du XIIP siecle, Paris 1975,
s. 7 (Biblioteque de la Societe Franęaise d'Archeologie 7).

5 Na ten aspekt polskiej plastyki, jak i epigrafiki nagrobnej zwró-
ciła niedawno uwagę J. Daranowska-Łukaszewska - Idem, Czy pol-
ska XVII-wieczna plastyka nagrobkowa jest obrazem pychy? [w:] Sztuka
XVII wieku w Polsce. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki,
Kraków, grudzień 1993, Warszawa 1994, zob. s. 129-131.

6 Dąbrowska, o.c.

7 Ibidem, zwłaszcza s. 319-325.

149