DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Laguna-Chevillotte, Agnieszka: Dwa dyptyki z kości słoniowej w Skarbcu Koronnym na Wawelu
DOI Artikel:Szewczyk-Naruszewicz, Magdalena: Konserwacja tkaniny z miecza koronacyjnego Augusta III
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0242
roarkadowy fryz pozwala zatem datować skrzydło dyptyku
w zbiorach koronnych na Wawelu na około połowę XIV wie-
ku. Za tym samym przemawia luźna, swobodna, ograniczona
do kluczowych postaci kompozycja20. Tendencja do mnoże-
nia liczby arkad we fryzach szła w parze z innego typu kom-
pozycją przedstawień. Stosowano tu nieco szersze płytki ko-
ściane, co pozwoliło poszerzyć przestrzeń pól, które wypeł-
niano „szczelnie" postaciami, co czyniło kompozycję mniej
czytelną i przeładowaną. Sześcioarkadowy fiyz dyptyku wa-
welskiego, a także stłoczona, niekiedy nieporadna kompozy-
cja scen figuralnych (np. Ostatnia Wieczerza) skłaniałyby do
datowania przedmiotu na 3. ćwierć XIV wieku. Takiż fryz
oraz kompozycja o zbliżonych cechach charakteryzują dyp-
tyk przechowywany w Muzeum XX. Czartoryskich w Kra-
kowie (fig. 5)2'. Jednak dzieło to, datowane również na 3.
ćwierć XIV wieku, reprezentuje nieporównanie wyższy po-
ziom artystyczny.
W tym miejscu należy powrócić do kwestii autentyczno-
ści dyptyku. Głównym argumentem jest tu niespotykana iko-
nografia scen Ostatniej Wieczerzy i Pojmania Jezusa. Także
niski poziom wykonania oraz trudne do wytłumaczenia uszko-
dzenia wzmagają wątpliwości. W Niemczech, Włoszech
i Francji od początku XIX wieku działały zorganizowane
warsztaty fałszujące modne wówczas i poszukiwane średnio-
wieczne wyroby z kości słoniowej". Wykorzystanie starej
kości słoniowej oraz często doskonałe artystycznie naśladow-
nictwo sprawiły, że dzieła te nierzadko trafiały do najlepszych
kolekcji23. Najczęściej zdradzająje popełnione przez fałsze-
rzy błędy ikonograficzne24. Ten właśnie zarzut sprawia, że
autentyczność dyptyku wawelskiego opatrzyć należy znakiem
zapytania.
Przechowywane w Skarbcu Koronnym na Wawelu skrzy-
dło dyptyku z kości słoniowej należy do grupy dyptyków
z fryzami arkadkowymi. Ten rodzaj dekoracji stosowano
w warsztatach paryskich iroiriers przez kilkadziesiąt lat, po-
cząwszy od trzydziestych lat XIV wieku. Zachowawczość
środowiska rzeźbiarzy w kości słoniowej w zakresie ikono-
grafii i stylu, przejawiająca się powielaniem przyjętych jesz-
cze w 2. połowie XIII wieku schematów, utrudnia datowanie
poszczególnych dzieł. Pomocą w tym względzie są przemia-
ny struktury fryzów arkadkowych (liczba arkad ) oraz kom-
pozycji przedstawień figuralnych. Wskazówki te pozwalają
uznać skrzydło dyptyku ze scenami z życia Mani i Pasji za
dzieło powstałe około połowy XIV wieku. Płaskorzeźbę
o subtelnym stylu i kompozycji cechuje ponadto stosunko-
wo wysoki poziom wykonania. Dzieło należy do nie tak licz-
nych w krakowskich zbiorach okazów francuskiej XIV-wiecz-
nej rzeźby w kości słoniowej i wraz z dyptykiem ze zbiorów
XX. Czartoryskich świadczy o epoce popularności służących
prywatnej dewocji dyptyków paryskich, szeroko wówczas
znanych w całej Europie.
Zachowany w całości dyptyk ze scenami Pasji Jezusa
uznać należy prawdopodobnie za XIX-wieczną kopię odwo-
łującą się do dzieł powstałych w 3. ćwierci XIV wieku w kręgu
warsztatu dyptyków pasyjnych2-1 zarazem świadectwo ubie-
głowiecznych zainteresowań starożytniczych.
Agnieszka Laguna-Chevillotte
2"Koechlin, o.c, t. I. s. 172.
21 Ibidem, t. II, nr 787, III, tabl. CXXXIV.
22 Tardy, Les ivoires. Evolution decorative du Ier siecle a nos
jours, Paris 1966, s. 261-277.
23 D. G ab orit-Chopin, Faux ivoires des collections publiąu-
es (Revue de Part 21: 1973. s. 94-101).
24 J. Leeuwenberg, Early Nineteenth-Centuiy Gothic Ivories
(Aachener Kunstblaetter 39: 1969, 11-148, fig. 8, 23, 27); Tardy,
o.c, s. 261.
25 Por. R. Koechlin, Quelqu.es ateliers d'ivoiriers.... np. il. na
s. 51 (dyptyk pasyjny z dawnej kolekcji Hainauer w Berlinie).
Konserwacja tkaniny z miecza koronacyjnego Augusta III
Od listopada 1996 do marca 1997 poddano konserwacji
zabezpieczającej tkaninę ozdobną z miecza koronacyjnego
Augusta III, przechowywanego w skarbcu katedralnym na
Wawelu (fig. 1). Prace, związane z wystawą „Pod jedną ko-
roną"1, przeprowadziły w przykatedralnej pracowni konser-
wacji tkanin Kamilla Piskozub, konserwator tkanin zabytko-
wych, oraz Magdalena Szew czyk, historyk sztuki.
Miecz był wielokrotnie wymieniany w literaturze jako
ceremonialny, użyty według tradycji 17 stycznia 1734 pod-
czas koronacji Augusta III i Marii Józefy2. Wiadomo, że ko-
ronacja i przygotowania do niej prowadzone były w wielkim
pośpiechu3, co częściowo tłumaczy stosunkowo niedbałe
wykonanie obszycia miecza ozdobną tkaniną. Relacje naocz-
nych świadków ceremonii wskazują, że do uroczystości uży-
' Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-sa-
skiej [katalog wystawy], Zamek Królewski w Warszawie oraz Sta-
atliche Kunstsammlungen Dresden.
2 Ks. J. Polkowski. Skarbiec katedralny na Wawelu. Kraków
1882; KZSP 4: Miasto Kraków, 1: Wawel, Warszawa 1965, s. 119;
M. Rożek. Skarbiec katedralny na Wawelu, Kraków 1978, il. 59.
' O okolicznościach koronacji Augusta III pisze m.in.: M. Ro-
żek. Ostatnia koronacja w Krakowie i jej artystyczna oprawa (Rocz.
238
w zbiorach koronnych na Wawelu na około połowę XIV wie-
ku. Za tym samym przemawia luźna, swobodna, ograniczona
do kluczowych postaci kompozycja20. Tendencja do mnoże-
nia liczby arkad we fryzach szła w parze z innego typu kom-
pozycją przedstawień. Stosowano tu nieco szersze płytki ko-
ściane, co pozwoliło poszerzyć przestrzeń pól, które wypeł-
niano „szczelnie" postaciami, co czyniło kompozycję mniej
czytelną i przeładowaną. Sześcioarkadowy fiyz dyptyku wa-
welskiego, a także stłoczona, niekiedy nieporadna kompozy-
cja scen figuralnych (np. Ostatnia Wieczerza) skłaniałyby do
datowania przedmiotu na 3. ćwierć XIV wieku. Takiż fryz
oraz kompozycja o zbliżonych cechach charakteryzują dyp-
tyk przechowywany w Muzeum XX. Czartoryskich w Kra-
kowie (fig. 5)2'. Jednak dzieło to, datowane również na 3.
ćwierć XIV wieku, reprezentuje nieporównanie wyższy po-
ziom artystyczny.
W tym miejscu należy powrócić do kwestii autentyczno-
ści dyptyku. Głównym argumentem jest tu niespotykana iko-
nografia scen Ostatniej Wieczerzy i Pojmania Jezusa. Także
niski poziom wykonania oraz trudne do wytłumaczenia uszko-
dzenia wzmagają wątpliwości. W Niemczech, Włoszech
i Francji od początku XIX wieku działały zorganizowane
warsztaty fałszujące modne wówczas i poszukiwane średnio-
wieczne wyroby z kości słoniowej". Wykorzystanie starej
kości słoniowej oraz często doskonałe artystycznie naśladow-
nictwo sprawiły, że dzieła te nierzadko trafiały do najlepszych
kolekcji23. Najczęściej zdradzająje popełnione przez fałsze-
rzy błędy ikonograficzne24. Ten właśnie zarzut sprawia, że
autentyczność dyptyku wawelskiego opatrzyć należy znakiem
zapytania.
Przechowywane w Skarbcu Koronnym na Wawelu skrzy-
dło dyptyku z kości słoniowej należy do grupy dyptyków
z fryzami arkadkowymi. Ten rodzaj dekoracji stosowano
w warsztatach paryskich iroiriers przez kilkadziesiąt lat, po-
cząwszy od trzydziestych lat XIV wieku. Zachowawczość
środowiska rzeźbiarzy w kości słoniowej w zakresie ikono-
grafii i stylu, przejawiająca się powielaniem przyjętych jesz-
cze w 2. połowie XIII wieku schematów, utrudnia datowanie
poszczególnych dzieł. Pomocą w tym względzie są przemia-
ny struktury fryzów arkadkowych (liczba arkad ) oraz kom-
pozycji przedstawień figuralnych. Wskazówki te pozwalają
uznać skrzydło dyptyku ze scenami z życia Mani i Pasji za
dzieło powstałe około połowy XIV wieku. Płaskorzeźbę
o subtelnym stylu i kompozycji cechuje ponadto stosunko-
wo wysoki poziom wykonania. Dzieło należy do nie tak licz-
nych w krakowskich zbiorach okazów francuskiej XIV-wiecz-
nej rzeźby w kości słoniowej i wraz z dyptykiem ze zbiorów
XX. Czartoryskich świadczy o epoce popularności służących
prywatnej dewocji dyptyków paryskich, szeroko wówczas
znanych w całej Europie.
Zachowany w całości dyptyk ze scenami Pasji Jezusa
uznać należy prawdopodobnie za XIX-wieczną kopię odwo-
łującą się do dzieł powstałych w 3. ćwierci XIV wieku w kręgu
warsztatu dyptyków pasyjnych2-1 zarazem świadectwo ubie-
głowiecznych zainteresowań starożytniczych.
Agnieszka Laguna-Chevillotte
2"Koechlin, o.c, t. I. s. 172.
21 Ibidem, t. II, nr 787, III, tabl. CXXXIV.
22 Tardy, Les ivoires. Evolution decorative du Ier siecle a nos
jours, Paris 1966, s. 261-277.
23 D. G ab orit-Chopin, Faux ivoires des collections publiąu-
es (Revue de Part 21: 1973. s. 94-101).
24 J. Leeuwenberg, Early Nineteenth-Centuiy Gothic Ivories
(Aachener Kunstblaetter 39: 1969, 11-148, fig. 8, 23, 27); Tardy,
o.c, s. 261.
25 Por. R. Koechlin, Quelqu.es ateliers d'ivoiriers.... np. il. na
s. 51 (dyptyk pasyjny z dawnej kolekcji Hainauer w Berlinie).
Konserwacja tkaniny z miecza koronacyjnego Augusta III
Od listopada 1996 do marca 1997 poddano konserwacji
zabezpieczającej tkaninę ozdobną z miecza koronacyjnego
Augusta III, przechowywanego w skarbcu katedralnym na
Wawelu (fig. 1). Prace, związane z wystawą „Pod jedną ko-
roną"1, przeprowadziły w przykatedralnej pracowni konser-
wacji tkanin Kamilla Piskozub, konserwator tkanin zabytko-
wych, oraz Magdalena Szew czyk, historyk sztuki.
Miecz był wielokrotnie wymieniany w literaturze jako
ceremonialny, użyty według tradycji 17 stycznia 1734 pod-
czas koronacji Augusta III i Marii Józefy2. Wiadomo, że ko-
ronacja i przygotowania do niej prowadzone były w wielkim
pośpiechu3, co częściowo tłumaczy stosunkowo niedbałe
wykonanie obszycia miecza ozdobną tkaniną. Relacje naocz-
nych świadków ceremonii wskazują, że do uroczystości uży-
' Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-sa-
skiej [katalog wystawy], Zamek Królewski w Warszawie oraz Sta-
atliche Kunstsammlungen Dresden.
2 Ks. J. Polkowski. Skarbiec katedralny na Wawelu. Kraków
1882; KZSP 4: Miasto Kraków, 1: Wawel, Warszawa 1965, s. 119;
M. Rożek. Skarbiec katedralny na Wawelu, Kraków 1978, il. 59.
' O okolicznościach koronacji Augusta III pisze m.in.: M. Ro-
żek. Ostatnia koronacja w Krakowie i jej artystyczna oprawa (Rocz.
238