DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Laguna-Chevillotte, Agnieszka: Dwa dyptyki z kości słoniowej w Skarbcu Koronnym na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0237
Studia Waweliana
Tom VIII, 1999
PL ISSN 1230-3275
VARIA
Dwa dyptyki z kości słoniowej w Skarbcu Koronnym na Wawelu
W Skarbcu Koronnym na Wawelu przechowywane są
dwie płaskorzeźby z kości słoniowej: dyptyk oraz pozostałe
z innego dyptyku skrzydło. Dyptyk pochodzi ze zbiorów ro-
dziny Sapiehów w Krasiczynie, gdzie przechowywany był
do roku 19391. W 1954 przejęty został do Państwowych Zbio-
rów Sztuki na Wawelu. Druga płaskorzeźba zakupiona zo-
stała w roku 1971, w P.P. Desa w Krakowie. Dyptyk odnoto-
wany został w opracowaniach zbiorów wawelskich, gdzie da-
towany jest na 3. ćwierć XIV wieku i łączony z kręgiem pra-
cowni dyptyków pasyjnych2. Oba przedmioty wspomniane
są w artykule Antoniego Chodyńskiego o rzeźbie w kości
słoniowej w zbiorach polskich i datowane na 3. ćwierć XIV
wieku3.
Zachowane lewe skrzydło dyptyku ma formę stojącego
prostokąta o wymiarach 15, 8 x 8, 7 cm (fig. 1). Mieści ono,
jedno nad drugim, dwa niemal kwadratowe pola. Zawarte
w nich sceny figuralne wyrzeźbione są w technice głębokie-
go reliefu, a cała płytka obwiedziona jest pasem gładkiej ko-
ści (0,5 cm). Obramowanie to po prawej stronie ma dwa wgłę-
bienia, w 1/4 i w 3/4 wysokości płytki, gdzie zamocowane
były metalowe zawiasy spajające skrzydła dyptyku. Obie
kwatery zwieńczone są czteroarkadowymi fryzami. Łagod-
nie zarysowane ostrołuki ozdobiono żabkami i sterczynami,
a w tle pomiędzy nimi wyżłobiono trójliście. Postacie, dość
schematyczne, charakteryzują się smukłymi proporcjami i na-
turalną pełną wdzięku gestykulacją. Twarze okrągłe i o ła-
godnych rysach nie są zindywidualizowane. Szaty, długie
płaszcze i suknie oraz welony u kobiet mają drobne, proste,
ale miękko układające się fałdy.
Górna kwatera łączy dwa wydarzenia. Po lewej stronie -
Jezus niosący krzyż. Jego postać jest niemal wyprostowana,
1 Nieznane są nam, niestety, okoliczności i czas wejścia płasko-
rzeźby do kolekcji sapieżyńskiej.
2 Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, Warszawa 1969 (wyd.
1), poz. 173, s. 386; Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, War-
szawa 1975 (wyd. 2), poz. 187, s. 403; A. Fischinger, Skarbiec
Koronny na Wawelu. Przewodnik, Kraków 1982 (wyd. 1), s. 23;
a krzyż, wsparty pionowo na lewym ramieniu, podtrzymuje
dłońmi. Jezusowi towarzyszą: niewiasta (po lewej stronie)
podtrzymująca poprzeczne ramię krzyża oraz (po prawej)
jeden z oprawców, w nakryciu głowy w formie skrzydeł, trzy-
mający młotek w lewej dłoni. Za postacią kobiety, po lewej
stronie, widoczna jest jeszcze w tle głowa mężczyzny w cia-
sno przylegającej czapce. Po prawej stronie górnej kwatery-
Jezus na krzyżu. Odziany jest w sięgające kolan perizonium,
a mocno ugięte nogi zwrócone są w lewą stronę. Towarzyszą
mu: Maria z nieco uniesionymi, złożonymi dłońmi (po lewej
stronie) i św. Jan składający lewą dłoń na sercu a prawą pod-
trzymuje księgę (po prawej stronie krzyża). Dolna kwatera
skrzydła również mieści dwie sceny. Po lewej stronie - Zwia-
stowanie. Archanioł Gabriel i Maria stoją naprzeciwko sie-
bie. Anioł unosi prawą rękę w geście zwiastowania, lewą
podtrzymuje spływającą w dół banderolę. Maria unosi nieco
prawą dłoń, lewą podtrzymuje książkę. Powyżej Gołębica
Ducha św. dotyka dziobem głowy Marii. Pomiędzy postacia-
mi wyobrażono niską, pękatą wazę, w niej zaś schematycz-
nie wyrzeźbioną łodygę. Po prawej stronie dolnego pola -
Nawiedzenie. Stojąca po lewej stronie Elżbieta kładzie pra-
wą dłoń na brzuchu Marii. Ta otacza Elżbietę prawym ramie-
niem, a lewą dłonią podtrzymuje książkę. Skrzydło dyptyku
ze Skarbca Koronnego zachowało się w dobrym stanie, ma
jedynie drobne, pionowe pęknięcia spowodowane naturalnym
procesem wysychania kości słoniowej.
Dyptyk ma skrzydła w formie stojącego prostokąta o wy-
miarach: 13, 2 x 9, 7 cm (fig. 2). Każde z nich dzieli się na
dwa pola w kształcie leżącego prostokąta, które ustawione są
jedno nad drugim i każde obwiedzione jest gładkim pasem
(0,6 cm) obramowania. Jego wewnętrzne krawędzie mają
Idem, Skarbiec Koronny na Wawelu. Przewodnik, Kraków 1988
(wyd. 3), s. 15.
3 A. R. Chodyński, Madonna z dzieciątkiem i inne rzeźby z ko-
ści słoniowej z XIV wieku w zbiorach polskich [w:] Sztuka około
1400. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, t. I, Po-
znań 1996, s.27.
233
Tom VIII, 1999
PL ISSN 1230-3275
VARIA
Dwa dyptyki z kości słoniowej w Skarbcu Koronnym na Wawelu
W Skarbcu Koronnym na Wawelu przechowywane są
dwie płaskorzeźby z kości słoniowej: dyptyk oraz pozostałe
z innego dyptyku skrzydło. Dyptyk pochodzi ze zbiorów ro-
dziny Sapiehów w Krasiczynie, gdzie przechowywany był
do roku 19391. W 1954 przejęty został do Państwowych Zbio-
rów Sztuki na Wawelu. Druga płaskorzeźba zakupiona zo-
stała w roku 1971, w P.P. Desa w Krakowie. Dyptyk odnoto-
wany został w opracowaniach zbiorów wawelskich, gdzie da-
towany jest na 3. ćwierć XIV wieku i łączony z kręgiem pra-
cowni dyptyków pasyjnych2. Oba przedmioty wspomniane
są w artykule Antoniego Chodyńskiego o rzeźbie w kości
słoniowej w zbiorach polskich i datowane na 3. ćwierć XIV
wieku3.
Zachowane lewe skrzydło dyptyku ma formę stojącego
prostokąta o wymiarach 15, 8 x 8, 7 cm (fig. 1). Mieści ono,
jedno nad drugim, dwa niemal kwadratowe pola. Zawarte
w nich sceny figuralne wyrzeźbione są w technice głębokie-
go reliefu, a cała płytka obwiedziona jest pasem gładkiej ko-
ści (0,5 cm). Obramowanie to po prawej stronie ma dwa wgłę-
bienia, w 1/4 i w 3/4 wysokości płytki, gdzie zamocowane
były metalowe zawiasy spajające skrzydła dyptyku. Obie
kwatery zwieńczone są czteroarkadowymi fryzami. Łagod-
nie zarysowane ostrołuki ozdobiono żabkami i sterczynami,
a w tle pomiędzy nimi wyżłobiono trójliście. Postacie, dość
schematyczne, charakteryzują się smukłymi proporcjami i na-
turalną pełną wdzięku gestykulacją. Twarze okrągłe i o ła-
godnych rysach nie są zindywidualizowane. Szaty, długie
płaszcze i suknie oraz welony u kobiet mają drobne, proste,
ale miękko układające się fałdy.
Górna kwatera łączy dwa wydarzenia. Po lewej stronie -
Jezus niosący krzyż. Jego postać jest niemal wyprostowana,
1 Nieznane są nam, niestety, okoliczności i czas wejścia płasko-
rzeźby do kolekcji sapieżyńskiej.
2 Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, Warszawa 1969 (wyd.
1), poz. 173, s. 386; Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, War-
szawa 1975 (wyd. 2), poz. 187, s. 403; A. Fischinger, Skarbiec
Koronny na Wawelu. Przewodnik, Kraków 1982 (wyd. 1), s. 23;
a krzyż, wsparty pionowo na lewym ramieniu, podtrzymuje
dłońmi. Jezusowi towarzyszą: niewiasta (po lewej stronie)
podtrzymująca poprzeczne ramię krzyża oraz (po prawej)
jeden z oprawców, w nakryciu głowy w formie skrzydeł, trzy-
mający młotek w lewej dłoni. Za postacią kobiety, po lewej
stronie, widoczna jest jeszcze w tle głowa mężczyzny w cia-
sno przylegającej czapce. Po prawej stronie górnej kwatery-
Jezus na krzyżu. Odziany jest w sięgające kolan perizonium,
a mocno ugięte nogi zwrócone są w lewą stronę. Towarzyszą
mu: Maria z nieco uniesionymi, złożonymi dłońmi (po lewej
stronie) i św. Jan składający lewą dłoń na sercu a prawą pod-
trzymuje księgę (po prawej stronie krzyża). Dolna kwatera
skrzydła również mieści dwie sceny. Po lewej stronie - Zwia-
stowanie. Archanioł Gabriel i Maria stoją naprzeciwko sie-
bie. Anioł unosi prawą rękę w geście zwiastowania, lewą
podtrzymuje spływającą w dół banderolę. Maria unosi nieco
prawą dłoń, lewą podtrzymuje książkę. Powyżej Gołębica
Ducha św. dotyka dziobem głowy Marii. Pomiędzy postacia-
mi wyobrażono niską, pękatą wazę, w niej zaś schematycz-
nie wyrzeźbioną łodygę. Po prawej stronie dolnego pola -
Nawiedzenie. Stojąca po lewej stronie Elżbieta kładzie pra-
wą dłoń na brzuchu Marii. Ta otacza Elżbietę prawym ramie-
niem, a lewą dłonią podtrzymuje książkę. Skrzydło dyptyku
ze Skarbca Koronnego zachowało się w dobrym stanie, ma
jedynie drobne, pionowe pęknięcia spowodowane naturalnym
procesem wysychania kości słoniowej.
Dyptyk ma skrzydła w formie stojącego prostokąta o wy-
miarach: 13, 2 x 9, 7 cm (fig. 2). Każde z nich dzieli się na
dwa pola w kształcie leżącego prostokąta, które ustawione są
jedno nad drugim i każde obwiedzione jest gładkim pasem
(0,6 cm) obramowania. Jego wewnętrzne krawędzie mają
Idem, Skarbiec Koronny na Wawelu. Przewodnik, Kraków 1988
(wyd. 3), s. 15.
3 A. R. Chodyński, Madonna z dzieciątkiem i inne rzeźby z ko-
ści słoniowej z XIV wieku w zbiorach polskich [w:] Sztuka około
1400. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, t. I, Po-
znań 1996, s.27.
233