DOI Artikel:
Węcławowicz, Tomasz: Fazy budowy prezbiterium katedry na Wawelu na przełomie wieków XIII i XIV: Kościoły biskupów Muskaty, Nankera i Grota
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19891#0009
Studia Wawel i an a
Tom VIII 1999
PL ISSN 1230-3275
TOMASZ WĘCŁAW OWICZ
FAZY BUDOWY PREZBITERIUM KATEDRY NA WAWELU
NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XIII I XIV
KOŚCIOŁY BISKUPÓW MU SKATY, NANKERA I GROTA*
Właśnie mija sto lat od czasów, kiedy z końcem wie-
ku XIX Sławomir Odrzywolski podjął restauracyjne pra-
ce w katedrze na Wawelu. Dwa lata później ukazała się
pierwsza i najobszerniejsza z dotychczasowych mono-
grafia katedralnego kościoła, pióra Tadeusza Wojcie-
chowskiego1. Została oparta na źródłach pisanych oraz
materialnych - murach świątyni, rozpoznanych w cza-
sie regotyzacyjnych prac. Stan naszej wiedzy poszerzy-
li Paul Crossley i Jerzy Pietrusiński, jednocześnie, lecz
niezależnie przedstawiając własne prace2.
Pietrusiński wnikliwie przeanalizował dzieje budo-
wy w wieku XIV. Na pytanie badawcze, postawione
w tytule: Katedra b'akowska - biskupia czy królewska?,
nie udzielił jednakże jednoznacznej i wyczerpującej od-
powiedzi. Pytanie było poniekąd retoryczne. Albowiem
krakowski kościół katedralny był przede wszystkim bi-
skupi, a etapy budowy ciągnącej się blisko pół wieku
finansowane były z rozmaitych, nie zawsze udokumen-
towanych środków3. Ponadto różnie układały się sto-
sunki Łokietka i Kazimierza Wielkiego z kolejnymi czte-
rema krakowskimi ordynariuszami.
W obszernej książce Paula Crossleya o architektu-
rze Kazimierzowskiej podrozdziały dotyczące katedry
sformułowane zostały problemowo: opis rekonstrukcyj-
ny, dzieje budowy, funkcja i ikonografia, konstrukcja
filarowo-przyporowa, zagadnienia stylu i jego źródła.
Dwa pierwsze nie mogły wnieść nowych informacji. Nie
zmienił się bowiem od czasów Wojciechowskiego stan
wiedzy o wyglądzie gotyckiej katedry przed barokiza-
cją i o dziejach jej budowy, gdyż zasób materialnych
i pisanych źródeł pozostał ten sam. Natomiast Paul Cros-
sley pierwszy podkreślił znaczenie czternastowiecznej
przebudowy krakowskiej katedry w kontekście restytu-
cji monarchii, usankcjonowania zwyczaju koronacji ko-
lejnych monarchów na Wawelu, a nawet pewnych litur-
gicznych reform, zapoczątkowanych przez biskupa Nan-
kera właśnie po fundacji, po roku 1320. Trwałym wkła-
dem Crossleya jest ustalenie samodzielnych osiągnięć
małopolskiej architektury gotyckiej wieku XIV, podkre-
ślenie jej artystycznej specyfiki i rangi, a poprzez rela-
cje porównawcze - jej roli w obrazie sztuki późnego
gotyku w środkowo-wschodniej Europie.
* Niniejszy tekst został wy głoszony 16 kwietnia 1998 r. na po-
siedzeniu Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności
w Krakowie.
' T. Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kra-
ków 1900.
: P. Crossley, The Architecture ofKazimir the Great, London
1973, mps; Idem, Katedra krakowska na tle czternastowiecznego
gotyku w Europie Środowej (Spraw. PAN 18/1: 1974, s. 139-141);
Idem. Gothic Architecture in the Reign ofKazimir the Great. Church
Architecture in Lesser Poland 1320-1380, Kraków 1985 (Bibl. Waw.
7); J. Pietrusiński, Katedra krakowska - biskupia czy królew-
ska9 Dzieje fundacji [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku, Warszawa
1975, s. 249-273.
? Gerard Labuda (Idem, Przeniesienie koronacji królewskich z
Gniezna do Krakowa w XIV wieku [w:] Cracovia - Polonia — Euro-
pa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozum-
skiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie
pracy naukowej, Kraków 1995, s. 56-59), analizując źródła do dzie-
jów budowy, podnosi wtórność zapiski rocznikarskiej mówiącej
o udziale Łokietka w odbudowie katedry po pożarze w r. 1305 i przy-
znaje pierwszeństwo inicjatywie fundacyjnej biskupa Nankera, oczy-
wiście od r. 1320. Ponadto Labuda sugeruje, iż o ostatecznym prze-
niesieniu koronacji do Krakowa przesądziła dopiero postawa Lu-
dwika Węgierskiego w r. 1370. Wcześniej wzmiankę w Roczniku
Traski analizowali: K. Ożóg, Studium o ,,Roczniku Traski" (Studia
Historyczne 23: 1980, s. 517-534, zwłaszcza s. 529, 531-532) oraz
Z. Pianowski, W sprawie sporu o fundację katedry gotyckiej na
Wawelu (Studia DW 5: 1991, s. 419^22).
5
Tom VIII 1999
PL ISSN 1230-3275
TOMASZ WĘCŁAW OWICZ
FAZY BUDOWY PREZBITERIUM KATEDRY NA WAWELU
NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XIII I XIV
KOŚCIOŁY BISKUPÓW MU SKATY, NANKERA I GROTA*
Właśnie mija sto lat od czasów, kiedy z końcem wie-
ku XIX Sławomir Odrzywolski podjął restauracyjne pra-
ce w katedrze na Wawelu. Dwa lata później ukazała się
pierwsza i najobszerniejsza z dotychczasowych mono-
grafia katedralnego kościoła, pióra Tadeusza Wojcie-
chowskiego1. Została oparta na źródłach pisanych oraz
materialnych - murach świątyni, rozpoznanych w cza-
sie regotyzacyjnych prac. Stan naszej wiedzy poszerzy-
li Paul Crossley i Jerzy Pietrusiński, jednocześnie, lecz
niezależnie przedstawiając własne prace2.
Pietrusiński wnikliwie przeanalizował dzieje budo-
wy w wieku XIV. Na pytanie badawcze, postawione
w tytule: Katedra b'akowska - biskupia czy królewska?,
nie udzielił jednakże jednoznacznej i wyczerpującej od-
powiedzi. Pytanie było poniekąd retoryczne. Albowiem
krakowski kościół katedralny był przede wszystkim bi-
skupi, a etapy budowy ciągnącej się blisko pół wieku
finansowane były z rozmaitych, nie zawsze udokumen-
towanych środków3. Ponadto różnie układały się sto-
sunki Łokietka i Kazimierza Wielkiego z kolejnymi czte-
rema krakowskimi ordynariuszami.
W obszernej książce Paula Crossleya o architektu-
rze Kazimierzowskiej podrozdziały dotyczące katedry
sformułowane zostały problemowo: opis rekonstrukcyj-
ny, dzieje budowy, funkcja i ikonografia, konstrukcja
filarowo-przyporowa, zagadnienia stylu i jego źródła.
Dwa pierwsze nie mogły wnieść nowych informacji. Nie
zmienił się bowiem od czasów Wojciechowskiego stan
wiedzy o wyglądzie gotyckiej katedry przed barokiza-
cją i o dziejach jej budowy, gdyż zasób materialnych
i pisanych źródeł pozostał ten sam. Natomiast Paul Cros-
sley pierwszy podkreślił znaczenie czternastowiecznej
przebudowy krakowskiej katedry w kontekście restytu-
cji monarchii, usankcjonowania zwyczaju koronacji ko-
lejnych monarchów na Wawelu, a nawet pewnych litur-
gicznych reform, zapoczątkowanych przez biskupa Nan-
kera właśnie po fundacji, po roku 1320. Trwałym wkła-
dem Crossleya jest ustalenie samodzielnych osiągnięć
małopolskiej architektury gotyckiej wieku XIV, podkre-
ślenie jej artystycznej specyfiki i rangi, a poprzez rela-
cje porównawcze - jej roli w obrazie sztuki późnego
gotyku w środkowo-wschodniej Europie.
* Niniejszy tekst został wy głoszony 16 kwietnia 1998 r. na po-
siedzeniu Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności
w Krakowie.
' T. Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kra-
ków 1900.
: P. Crossley, The Architecture ofKazimir the Great, London
1973, mps; Idem, Katedra krakowska na tle czternastowiecznego
gotyku w Europie Środowej (Spraw. PAN 18/1: 1974, s. 139-141);
Idem. Gothic Architecture in the Reign ofKazimir the Great. Church
Architecture in Lesser Poland 1320-1380, Kraków 1985 (Bibl. Waw.
7); J. Pietrusiński, Katedra krakowska - biskupia czy królew-
ska9 Dzieje fundacji [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku, Warszawa
1975, s. 249-273.
? Gerard Labuda (Idem, Przeniesienie koronacji królewskich z
Gniezna do Krakowa w XIV wieku [w:] Cracovia - Polonia — Euro-
pa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozum-
skiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie
pracy naukowej, Kraków 1995, s. 56-59), analizując źródła do dzie-
jów budowy, podnosi wtórność zapiski rocznikarskiej mówiącej
o udziale Łokietka w odbudowie katedry po pożarze w r. 1305 i przy-
znaje pierwszeństwo inicjatywie fundacyjnej biskupa Nankera, oczy-
wiście od r. 1320. Ponadto Labuda sugeruje, iż o ostatecznym prze-
niesieniu koronacji do Krakowa przesądziła dopiero postawa Lu-
dwika Węgierskiego w r. 1370. Wcześniej wzmiankę w Roczniku
Traski analizowali: K. Ożóg, Studium o ,,Roczniku Traski" (Studia
Historyczne 23: 1980, s. 517-534, zwłaszcza s. 529, 531-532) oraz
Z. Pianowski, W sprawie sporu o fundację katedry gotyckiej na
Wawelu (Studia DW 5: 1991, s. 419^22).
5