DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Jaroszewski, Tadeusz Stefan; Rottermund, Andrzej: Wiadomości o życiu i twórczości architekta Henryka Ittara
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47790#0018
TADEUSZ S. JAROSZEWSKI, ANDRZEJ ROTTERMUND
U. 9. Henryk Ittar, Projekt pawilonu sceny Amfiteatru
w Arkadii — elewacja frontowa, 1804, Muz. Nar.
w Warszawie, sygn. Nieb. 236/36. (Fot. H. Romanowski)
ilość plansz z projektami; według relacji Tatarkie-
wicza były to głównie projekty wnętrz i tylko jeden
szkicowy projekt elewacji. Najwcześniejszy z tych
projektów pochodził z r. 1803, wykonany jeszcze
w Warszawie, najpóźniejszy z r. 1807. Wiemy rów-
nież, że architekt przez jakiś czas kierował robota-
mi przerwanymi następnie przez działania wojenne.
Znany nam szkicowy projekt fasady przedstawia
dwupiętrową, trzynastoosiową elewację, ożywioną
pięcioosiowym ryzalitem środkowym rozczłonkowa-
nym doryckimi pilastrami i zwieńczonym schodko-
wym szczytem. W projekcie tym uderza nadzwyczaj
umiejętne zróżnicowanie powierzchni elewacji: kon-
dygnację parterową, boniowaną architekt potraktował
jako cokół, ryzalit ożywił kanelowanymi pilastrami,
w wielkich gładkich płycinach osadził po trzy osie
skrajne z każdej strony. Płyciny te przedzielił po-
nadto rodzajem gzymsu kordonowego (aby stworzyć
równowagę dla pilastrów) i nad nim umieścił pół-
koliste okienka drugiego piętra. Skomponowana w
60 HERBST, ZACHWATOWICZ, Twierdza Zamość, jw.,
S. 47 i 49.
61 Por. przyp. 16,
ten sposób elewacja jest prosta, ale nie banalna,
choć opracowana przy pomocy obiegowych rozwią-
zań. Różnorodność płaszczyzn i zmienność otworów
czyni z niej kompozycję plastyczną i żywą. Sądząc
z zachowanego szkicu Ittar liczył się poważnie z ist-
niejącymi murami, nie proponuje bowiem rozbudo-
wy korpusu głównego, zmieniając tylko liczbę osi
z 14 na 13. Nie wiemy ostatecznie, który z projektów
„Turnieju” zaczęto realizować, wydaje się jednak,
że nie był to projekt Ittara, najmniej efektowny ze
wszystkich projektów „Turnieju”.
Spośród dużej liczby projektów wnętrz pałaco-
wych znamy tylko projekt teatru, pełen wyszukanej
prostoty, z gładką powierzchnią ściany, ożywionej
tylko sztukatorskim fryzem i posągami antycznymi
ustawionymi na cokołach. Antyczny charakter miały
również amfiteatralne siedzenia w formie schodów.
Żaden ze znanych nam projektów wnętrz pałacu
ordynackiego w Zamościu, powstałych w ramach
„Turnieju”, nie reprezentuje tak daleko posuniętego
umiaru w dekoracji ścian.
Z projektami przebudowy pałacu związany był
rysunek narożnej wieżyczki strażniczej bastionu trze-
ciego, wybudowanej jeszcze w XVII w. przez Jana
Michała Linka i przekształconej w guście neogotyc-
kim zapewne przez samego Henryka Ittara. Wie-
życzka w nowej szacie pełniła rolę dekoracyjnej alta-
ny w ogrodzie pałacowym, roztaczał się z niej roz-
legły widok. Rysunek Ittara wykonany został, jak już
wspomnieliśmy, w r. 1805 60.
Jak wyglądała działalność pedagogiczna Henryka
Ittara w Zamościu — nie wiemy. Z liceum Zamoy-
skim miał również jakiś związek jego brat Benedykt,
zajmujący się grafiką, który wykonał według rysun-
ku Henryka akwatintę przedstawiającą pomnik w
formie sarkofagu, otoczonego szerokim pasem płasko-
rzeźby z panopliami. Rysunek Henryka Ittara nie
jest sygnowany ani datowany, natomiast wykonana
według niego akwatinta opatrzona jest napisami
„B.I.sculp.”, „E.I.inu” oraz „Zamość 1808”, informują-
cymi wyczerpująco o jej autorstwie, miejscu i czasie
powstania61. Sarkofag w wersji na akwatincie opa-
trzony został ponadto napisem „AMOR PATRIAE”
sugerującym, że chodzi tu może o jakieś aktualne
zamówienie na pomnik grobowy żołnierzy poległych
w czasie toczących się wówczas wojen, którego pro-
jekt Ittar chciał rozpowszechnić poprzez graficzne
odbitki. Stylowo projekt pomnika najbardziej zbli-
żony ijest do nieco wcześniejszych projektów Gro-
bowca Złudzeń w Arkadii Nieborowskiej.
Ostatnią znaną nam pracą Ittara związaną z Za-
moyskimi są projekty przebudowy pałacu w Kle-
mensowie, który obrany został na główną siedzibę
ordynata po zaniechaniu przebudowy pałacu w Za-
mościu. Według informacji Stanisława Tomkowicza
projekty Ittara pochodziły z lat 1808 i 1814. Niektóre
z nich były poprawiane w r. 1815. Tomkowicz stwier-
dza, że nie były sygnowane, ale zaopatrzone w dopi-
ski ordynata, że są dziełem Ittara. Nie zostały zreali-
zowane, zaczęto tylko budowę pawilonu łączącego
pałac ze stojącą opodal oranżerią62. Przed ostatnią
wojną projekty znajdowały się w zbiorach w pałacu
w Klemensowie i dotąd nie zostały ujawnione przez
badaczy lubelskich.
62 Por. przyp. 17. J. KOWALCZYK (Architekci Zamoyskich
w XVIII wieku, jw., s. 217) ustalił daty rozpoczęcia tej prze-
budowy na lata isio—13,
12
U. 9. Henryk Ittar, Projekt pawilonu sceny Amfiteatru
w Arkadii — elewacja frontowa, 1804, Muz. Nar.
w Warszawie, sygn. Nieb. 236/36. (Fot. H. Romanowski)
ilość plansz z projektami; według relacji Tatarkie-
wicza były to głównie projekty wnętrz i tylko jeden
szkicowy projekt elewacji. Najwcześniejszy z tych
projektów pochodził z r. 1803, wykonany jeszcze
w Warszawie, najpóźniejszy z r. 1807. Wiemy rów-
nież, że architekt przez jakiś czas kierował robota-
mi przerwanymi następnie przez działania wojenne.
Znany nam szkicowy projekt fasady przedstawia
dwupiętrową, trzynastoosiową elewację, ożywioną
pięcioosiowym ryzalitem środkowym rozczłonkowa-
nym doryckimi pilastrami i zwieńczonym schodko-
wym szczytem. W projekcie tym uderza nadzwyczaj
umiejętne zróżnicowanie powierzchni elewacji: kon-
dygnację parterową, boniowaną architekt potraktował
jako cokół, ryzalit ożywił kanelowanymi pilastrami,
w wielkich gładkich płycinach osadził po trzy osie
skrajne z każdej strony. Płyciny te przedzielił po-
nadto rodzajem gzymsu kordonowego (aby stworzyć
równowagę dla pilastrów) i nad nim umieścił pół-
koliste okienka drugiego piętra. Skomponowana w
60 HERBST, ZACHWATOWICZ, Twierdza Zamość, jw.,
S. 47 i 49.
61 Por. przyp. 16,
ten sposób elewacja jest prosta, ale nie banalna,
choć opracowana przy pomocy obiegowych rozwią-
zań. Różnorodność płaszczyzn i zmienność otworów
czyni z niej kompozycję plastyczną i żywą. Sądząc
z zachowanego szkicu Ittar liczył się poważnie z ist-
niejącymi murami, nie proponuje bowiem rozbudo-
wy korpusu głównego, zmieniając tylko liczbę osi
z 14 na 13. Nie wiemy ostatecznie, który z projektów
„Turnieju” zaczęto realizować, wydaje się jednak,
że nie był to projekt Ittara, najmniej efektowny ze
wszystkich projektów „Turnieju”.
Spośród dużej liczby projektów wnętrz pałaco-
wych znamy tylko projekt teatru, pełen wyszukanej
prostoty, z gładką powierzchnią ściany, ożywionej
tylko sztukatorskim fryzem i posągami antycznymi
ustawionymi na cokołach. Antyczny charakter miały
również amfiteatralne siedzenia w formie schodów.
Żaden ze znanych nam projektów wnętrz pałacu
ordynackiego w Zamościu, powstałych w ramach
„Turnieju”, nie reprezentuje tak daleko posuniętego
umiaru w dekoracji ścian.
Z projektami przebudowy pałacu związany był
rysunek narożnej wieżyczki strażniczej bastionu trze-
ciego, wybudowanej jeszcze w XVII w. przez Jana
Michała Linka i przekształconej w guście neogotyc-
kim zapewne przez samego Henryka Ittara. Wie-
życzka w nowej szacie pełniła rolę dekoracyjnej alta-
ny w ogrodzie pałacowym, roztaczał się z niej roz-
legły widok. Rysunek Ittara wykonany został, jak już
wspomnieliśmy, w r. 1805 60.
Jak wyglądała działalność pedagogiczna Henryka
Ittara w Zamościu — nie wiemy. Z liceum Zamoy-
skim miał również jakiś związek jego brat Benedykt,
zajmujący się grafiką, który wykonał według rysun-
ku Henryka akwatintę przedstawiającą pomnik w
formie sarkofagu, otoczonego szerokim pasem płasko-
rzeźby z panopliami. Rysunek Henryka Ittara nie
jest sygnowany ani datowany, natomiast wykonana
według niego akwatinta opatrzona jest napisami
„B.I.sculp.”, „E.I.inu” oraz „Zamość 1808”, informują-
cymi wyczerpująco o jej autorstwie, miejscu i czasie
powstania61. Sarkofag w wersji na akwatincie opa-
trzony został ponadto napisem „AMOR PATRIAE”
sugerującym, że chodzi tu może o jakieś aktualne
zamówienie na pomnik grobowy żołnierzy poległych
w czasie toczących się wówczas wojen, którego pro-
jekt Ittar chciał rozpowszechnić poprzez graficzne
odbitki. Stylowo projekt pomnika najbardziej zbli-
żony ijest do nieco wcześniejszych projektów Gro-
bowca Złudzeń w Arkadii Nieborowskiej.
Ostatnią znaną nam pracą Ittara związaną z Za-
moyskimi są projekty przebudowy pałacu w Kle-
mensowie, który obrany został na główną siedzibę
ordynata po zaniechaniu przebudowy pałacu w Za-
mościu. Według informacji Stanisława Tomkowicza
projekty Ittara pochodziły z lat 1808 i 1814. Niektóre
z nich były poprawiane w r. 1815. Tomkowicz stwier-
dza, że nie były sygnowane, ale zaopatrzone w dopi-
ski ordynata, że są dziełem Ittara. Nie zostały zreali-
zowane, zaczęto tylko budowę pawilonu łączącego
pałac ze stojącą opodal oranżerią62. Przed ostatnią
wojną projekty znajdowały się w zbiorach w pałacu
w Klemensowie i dotąd nie zostały ujawnione przez
badaczy lubelskich.
62 Por. przyp. 17. J. KOWALCZYK (Architekci Zamoyskich
w XVIII wieku, jw., s. 217) ustalił daty rozpoczęcia tej prze-
budowy na lata isio—13,
12