DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Rutkowska, Jadwiga: Brama Krakowska w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47790#0438
JANINA RUTKOWSKA
BRAMA KRAKOWSKA W WARSZAWIE*
Zainteresowanie murami obronnymi Starej War-
szawy datuje się od połowy XIX w. Pojawiają się
wówczas pierwsze artykuły historyków, będące wyni-
kiem poszukiwań archiwalnych i przypadkowych od-
kryć terenowych x. W latach międzywojennych podjęto
pierwsze prace badawcze, których rezultatem było
zrekonstruowanie północnego odcinka murów obron-
nych, międzymurza oraz częściowo odsłonięcie mostu
barbakanu2 Zniszczenia ostatniej wojny odsłoniły
duże fragmenty murów i umożliwiły przeprowadzenie
szczegółowych badań terenowych i pomiarów inwen-
taryzacyjnych. Rezultatem badań było ustalenie chro-
nologii obwarowań Starej Warszawy oraz przepro-
wadzenie pełnej rekonstrukcji przebiegu obu linii
muru obronnego i jego wyglądu3.
Pierwotne obwarowania miasta stanowił wał,
usypany ok. 1300 r.4, z gliny i piasku, o podstawie
ok. 16 m i wys. ok. 6 m. Wał otaczał miasto od po-
łudnia, zachodu i północy. Prowadziły do niego dwa
wjazdy, od strony północnej na wprost ul. Nowo-
miejskiej i od strony południowej na wprost obecnej
ul. Senatorskiej. Wjazdy te posiadały zapewne już
w tym czasie jakieś umocnienia i zamknięcia, być
może były to budowle drewniane. Pierwsza wzmianka
o obwarowaniach Warszawy pochodzi z 1339 r. Jest
w niej mowa o Warszawie jako o mieście warownym,
otoczonym murami. Prawdopodobnie już wówczas
* Tematem artykułu są dzieje bramy Krakowskiej, od
momentu jej powstania do 1818 r., ze szczególnym uwzględ-
nieniem historii i autorstwa przebudowy przedbramia w koń-
cu XVII w. Artykuł został napisany w ramach prac Komisji
Badań Dawnej Warszawy.
1 K. W. WÓJCICKI, Stare gawędy i obrazy, Warszawa
1840, t. IV, S. 162, przyp. 28; — F. M. SOBIESZCZANSKI,
Brama Krakowska w Warszawie, Rocznik Starąbskiego, War-
szawa 1852, s. 24—26. — E. RASTAWIECKI, Spomlnki
artystyczne, Biblioteka Warszawska I, 1853, s. 134—136; —
W. KOROTYŃSKI, Brama Krakowska na placu Zamkowym,
„Kur. Warsz.” 1905, nr 1; — A. KRAUSHAR, Dawne pałace
warszawskie, Rzeczypospolitej, Kazimierzowski, Radziwiłlow-
skl i Błękitny, Warszawa 1925, s. 49; — A. J. M. KARCZEW-
SKI, Przyczynki do dziejów fortyfikacji Starej Warszawy,
„Biul. Hist. Sztuki i Kult.” VIII, 1939, nr 1, s. 76, 77; —
S. SZENIC, J. CHUDEK, Najstarszy szlak Warszawy, War-
szawa 1955, s. 95—100; — Ulice Starego Miasta [w:] Praca
zbiorowa, Szkice Staromiejskie, Warszawa 1955, s. 19—23;
2 J. ZACHWATOWICZ, Mury obronne Warszawy i prace
istniały pewne partie obwarowań murowane i były
to właśnie bramy. Ceglany mur obronny na funda-
mencie z kamieni polnych i z basztami na rzucie pro-
stokąta wzniesiono ok. poł. XIV w. Zbudowano go na
miejscu zniwelowanego wału glinianego na jego we-
wnętrznej krawędzi. Zamknął on obwód miasta od
strony ul. Podwale. Badania terenowe stwierdziły nie-
jednolitość tej linii murów, co potwierdza przypusz-
czenie, że był wznoszony w kilku etapach. Przywilej
księcia Janusza mazowieckiego z 1379 r. poprzedza
końcowy etap budowy obwarowań. Dotyczy on wznie-
sienia muru od strony Wisły oraz nadbudowy baszt
w murze od strony ul. Podwale. W tymże przywileju,
po raz pierwszy jest wymieniona brama Krakowska
pod nazwą bramy Mieszczan5. Po 1413 r. zbudowano
drugą linię murów, która rozciągała się od wieży
Marszałkowskiej do zabudowań zamkowych, zamyka-
jąc obwód miasta od strony ul. Podwale. Mur ze-
wnętrzny oddzielony był od muru wewnętrznego pa-
sem międzymurza szerokości ok. 12 m i wzmocniony
półokrągłymi basztami. Przed murem znajdowała się
fosa. Jednocześnie z budową drugiej linii muru roz-
budowano oba wjazdy do miasta: północny i południo-
wy, przybudowując do nich przedbramia.
Zarys XIV-wiecznej bramy Krakowskiej znany
jest jedynie z przekazów kartograficznych z XVII
i XVIII w.6 Rzut przyziemia miał formę prostokąta
nad ich odsłonięciem, „Biul. Hist. Sztuki i Kult.” V, 1937,
nr 3—4, s. 258.
3 z. TOMASZEWSKI, Obwarowania Warszawy i obrona
Północnego wjazdu do miasta, [w:] Praca zbiorowa,
Szkice Staromiejskie, Warszawa 1955, s. 100.
4 A. SWIECHOWSKA, Z. TOMASZEWSKI, Komisja Badań
Dawnej Warszawy, Sprawozdanie z prac terenowych w
1953 r., „Kwart. Hist. Kult. Mat.” II, 1954, nr 3, s. 552.
5 T. WIERZBOWSKI, Przywileje Królewskiego Stołecznego
Miasta Starej Warszawy, Warszawa 1913, przywilej z dnia 23
listopada 1379 r., tłumaczenie M. Łukasiewicza: „...Wreszcie
chcemy również, ażeby wszystkie wieże, które w starym
murze są postawione z wyjątkiem wieży dworzan takiej sa-
mej wysokości muru jak wieża mieszczańska jest murowane
te wieże były z zastrzeżeniem, że wieża mieszczańska w któ-
rej brama ich [miejska] mieści się i znajduje będą oni obo-
wiązani lepiej od innych [wież] odnowić...”
6 Badania terenowe na miejscu, gdzie stała brama Kra-
kowska nie były przeprowadzane; uniemożliwia to autory-
tatywne stwierdzenie w jaki sposób rozwiązano południowy
wjazd do miasta.
424
BRAMA KRAKOWSKA W WARSZAWIE*
Zainteresowanie murami obronnymi Starej War-
szawy datuje się od połowy XIX w. Pojawiają się
wówczas pierwsze artykuły historyków, będące wyni-
kiem poszukiwań archiwalnych i przypadkowych od-
kryć terenowych x. W latach międzywojennych podjęto
pierwsze prace badawcze, których rezultatem było
zrekonstruowanie północnego odcinka murów obron-
nych, międzymurza oraz częściowo odsłonięcie mostu
barbakanu2 Zniszczenia ostatniej wojny odsłoniły
duże fragmenty murów i umożliwiły przeprowadzenie
szczegółowych badań terenowych i pomiarów inwen-
taryzacyjnych. Rezultatem badań było ustalenie chro-
nologii obwarowań Starej Warszawy oraz przepro-
wadzenie pełnej rekonstrukcji przebiegu obu linii
muru obronnego i jego wyglądu3.
Pierwotne obwarowania miasta stanowił wał,
usypany ok. 1300 r.4, z gliny i piasku, o podstawie
ok. 16 m i wys. ok. 6 m. Wał otaczał miasto od po-
łudnia, zachodu i północy. Prowadziły do niego dwa
wjazdy, od strony północnej na wprost ul. Nowo-
miejskiej i od strony południowej na wprost obecnej
ul. Senatorskiej. Wjazdy te posiadały zapewne już
w tym czasie jakieś umocnienia i zamknięcia, być
może były to budowle drewniane. Pierwsza wzmianka
o obwarowaniach Warszawy pochodzi z 1339 r. Jest
w niej mowa o Warszawie jako o mieście warownym,
otoczonym murami. Prawdopodobnie już wówczas
* Tematem artykułu są dzieje bramy Krakowskiej, od
momentu jej powstania do 1818 r., ze szczególnym uwzględ-
nieniem historii i autorstwa przebudowy przedbramia w koń-
cu XVII w. Artykuł został napisany w ramach prac Komisji
Badań Dawnej Warszawy.
1 K. W. WÓJCICKI, Stare gawędy i obrazy, Warszawa
1840, t. IV, S. 162, przyp. 28; — F. M. SOBIESZCZANSKI,
Brama Krakowska w Warszawie, Rocznik Starąbskiego, War-
szawa 1852, s. 24—26. — E. RASTAWIECKI, Spomlnki
artystyczne, Biblioteka Warszawska I, 1853, s. 134—136; —
W. KOROTYŃSKI, Brama Krakowska na placu Zamkowym,
„Kur. Warsz.” 1905, nr 1; — A. KRAUSHAR, Dawne pałace
warszawskie, Rzeczypospolitej, Kazimierzowski, Radziwiłlow-
skl i Błękitny, Warszawa 1925, s. 49; — A. J. M. KARCZEW-
SKI, Przyczynki do dziejów fortyfikacji Starej Warszawy,
„Biul. Hist. Sztuki i Kult.” VIII, 1939, nr 1, s. 76, 77; —
S. SZENIC, J. CHUDEK, Najstarszy szlak Warszawy, War-
szawa 1955, s. 95—100; — Ulice Starego Miasta [w:] Praca
zbiorowa, Szkice Staromiejskie, Warszawa 1955, s. 19—23;
2 J. ZACHWATOWICZ, Mury obronne Warszawy i prace
istniały pewne partie obwarowań murowane i były
to właśnie bramy. Ceglany mur obronny na funda-
mencie z kamieni polnych i z basztami na rzucie pro-
stokąta wzniesiono ok. poł. XIV w. Zbudowano go na
miejscu zniwelowanego wału glinianego na jego we-
wnętrznej krawędzi. Zamknął on obwód miasta od
strony ul. Podwale. Badania terenowe stwierdziły nie-
jednolitość tej linii murów, co potwierdza przypusz-
czenie, że był wznoszony w kilku etapach. Przywilej
księcia Janusza mazowieckiego z 1379 r. poprzedza
końcowy etap budowy obwarowań. Dotyczy on wznie-
sienia muru od strony Wisły oraz nadbudowy baszt
w murze od strony ul. Podwale. W tymże przywileju,
po raz pierwszy jest wymieniona brama Krakowska
pod nazwą bramy Mieszczan5. Po 1413 r. zbudowano
drugą linię murów, która rozciągała się od wieży
Marszałkowskiej do zabudowań zamkowych, zamyka-
jąc obwód miasta od strony ul. Podwale. Mur ze-
wnętrzny oddzielony był od muru wewnętrznego pa-
sem międzymurza szerokości ok. 12 m i wzmocniony
półokrągłymi basztami. Przed murem znajdowała się
fosa. Jednocześnie z budową drugiej linii muru roz-
budowano oba wjazdy do miasta: północny i południo-
wy, przybudowując do nich przedbramia.
Zarys XIV-wiecznej bramy Krakowskiej znany
jest jedynie z przekazów kartograficznych z XVII
i XVIII w.6 Rzut przyziemia miał formę prostokąta
nad ich odsłonięciem, „Biul. Hist. Sztuki i Kult.” V, 1937,
nr 3—4, s. 258.
3 z. TOMASZEWSKI, Obwarowania Warszawy i obrona
Północnego wjazdu do miasta, [w:] Praca zbiorowa,
Szkice Staromiejskie, Warszawa 1955, s. 100.
4 A. SWIECHOWSKA, Z. TOMASZEWSKI, Komisja Badań
Dawnej Warszawy, Sprawozdanie z prac terenowych w
1953 r., „Kwart. Hist. Kult. Mat.” II, 1954, nr 3, s. 552.
5 T. WIERZBOWSKI, Przywileje Królewskiego Stołecznego
Miasta Starej Warszawy, Warszawa 1913, przywilej z dnia 23
listopada 1379 r., tłumaczenie M. Łukasiewicza: „...Wreszcie
chcemy również, ażeby wszystkie wieże, które w starym
murze są postawione z wyjątkiem wieży dworzan takiej sa-
mej wysokości muru jak wieża mieszczańska jest murowane
te wieże były z zastrzeżeniem, że wieża mieszczańska w któ-
rej brama ich [miejska] mieści się i znajduje będą oni obo-
wiązani lepiej od innych [wież] odnowić...”
6 Badania terenowe na miejscu, gdzie stała brama Kra-
kowska nie były przeprowadzane; uniemożliwia to autory-
tatywne stwierdzenie w jaki sposób rozwiązano południowy
wjazd do miasta.
424