Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (29.1967)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

i przyozdabiane coraz to wspanial-
szymi fasadami późnogotyckimi i
renesansowymi.
3. Strefowanie społecz-
ne w rejonie Drogi Kró-
lewskiej. Zagadnienie strofowa-
nia społecznego w obrębie ul. Dłu-
giej i Długiego Targu omówiono
w nawiązaniu do czynników kształ-
tujących ten problem, a także w
nawiązaniu do zjawisk z dziedziny
urbanistyki i architektury, towa-
rzyszących występowaniu tych
stref. Na podstawie analizy war-
tości użytkowej poszczególnych
działek, ich usytuowania, oraz ana-
lizy zapisów hipotecznych w księ-
gach gruntowych, wyodrębnić moż-
na szereg parcel, a nawet całych
ciągów ulicznych, przynależnych do
stref o wysokiej i najwyższej ran-
dze społecznej (ul. Długa 28—39,
Długi Targ 1—19, 39—46). Działa-
nie zjawiska strofowania społecz-
nego omówiono nie tylko w odnie-
sieniu do średniowiecza i doby od-

rodzenia, lecz także do czasów now-
szych i najnowszych, rozpatrując je
zarówno w kontekście przeobrażeń
form i bogactwa wystroju archi-
tektonicznego, jak też przemian
funkcjonalnych Drogi Królewskiej,
a zwłaszcza Długiego Targu.
4. Analiza procesu za-
sadniczych przeobrażeń
kamienic Drogi Królew-
skiej w dobie narastania
kapitalizmu. W ciągu XIX
i początku XX w., w wyniku dzia-
łania szeregu różnorodnych czynni-
ków, nastąpiła stopniowa przemia-
na dawnych jednorodzinnych, w
swoim układzie przestrzennym je-
szcze średniowiecznych domów
mieszkalnych, w wielkie domy to-
warowe i wielorodzinne kamienice
czynszowe. Zachowane archiwalia
(głównie akta dawnej Policji Bu-
dowlanej) pozwoliły ustalić kolejne
fazy tego procesu i ich dokładne
datowanie. Zachodzące przeobraże-

nia obejmowały nie tylko stronę
użytkową i funkcjonalną, lecz tak-
że pociągały za sobą poważne prze-
miany natury architektonicznej i
urbanistycznej, powodując kata-
strofalne niszczenie cennego wy-
stroju zabytkowego. Głównym mo-
torem tego rodzaju działalności by-
ło dążenie w dobie narastającego
kapitalizmu do uzyskania możliwie
maksymalnych zysków, zdobywa-
nych w twardej walce konkuren-
cyjnej, polegającej m. in. na sta-
łym dążeniu do unowocześnienia
metod reklamy i handlu. Pewne
próby przeciwstawiania się temu
szybko postępującemu procesowi,
polegające na podejmowaniu na-
prawy poczynionych szkód, z dzi-
siejszego, konserwatorskiego punk-
tu widzenia należy ocenić raczej
negatywnie.
Janusz Ciemnołoński, Jadwiga
Habela, Ryszard Massalski, Jerzy
Stankiewicz

PÓŻNOGOTYCKA SZTUKA NA WARMII PO POKOJU TORUŃSKIM

W trakcie trwania wojny trzy-
nastoletniej przybył w r. 1458 na
Warmię Paweł Legendorf, pocho-
dzący ze starej pruskiej rodziny
Stangonów, przez matkę spokrew-
niony z Kościeleckimi. Pełne na-
zwisko nowo mianowanego bisku-
pa-administratora brzmiało: Paweł
Stango-Legendorf-Mgowski. Ojciec
jego podpisywał się przeważnie Ja-
nusus de Megow (Janusz z Mgowa).
Legendorf otrzymał wykształcenie
na uniwersytetach Krakowa i Rzy-
mu. Był wieloletnim sekretarzem
papieży Piusa II i Kaliksta IV.
Już w r. 1464 ,w Elblągu poddał
Warmię królowi polskiemu Kazi-
mierzowi Jagiellończykowi. W r.
1466 był jednym z głównych syg-
natariuszy pokoju toruńskiego. Na
jego uroczystości koronacyjnej bis-
kupa Warmii, jaka odbyła się w
Toruniu, było obecnych w r. 1466
wiele znakomitych osobistości za-
równo z Polski, jak i zaproszonych
przez króla Kazimierza Jagielloń-
czyka gości spoza granic kraju.
Warto zaznaczyć, że moment ten
spisał będący wówczas z Jagielloń-
czykiem w Toruniu Jan Długosz.
Legendorf był przyjacielem króla
polskiego, doradzał mu nawet wal-
kę z Zakonem do zupełnego rozbi-
cia tego zrzeszenia. Zmarł w Bra-
niewie w r. 1467.
Jako biskup działający w trud-
nym okresie wojny trzynastoletniej
nie mógł w pełni rozwinąć pokojo-

wej polityki administracyjnej. Nie-
mniej zachowały się przekazy hi-
storyczne (zawarte w: Monumen-
tu Historiae Warmiensis oraz
„Zeitschrift fur die Geschiehte und
Alterthunmsikunde Ermlands”), w
postaci drukowanych archiwaliów,
które mówią, że Paweł Legendorf
ufundował dużą ilość paramentów
kościelnych: monstrancje, pacyfika-
ły, krzyże — srebrne, pozłacane i
wysadzane drogimi kamieniami. W
czasie wojny ulokował je na prze-
chowanie u arcybiskupa ryskiego.
Spis tych klejnotów zachował się
(zawarty w cytowanym „Zeitschrift
fur Geschiehte und Alterthums-
kunde Ermlands”, t. 18). O depozyt
ten upomniał się zarówno Legen-
dorf jak i Watzenrode. Większość
precjozów nie wróciła jednak do
prawowitych właścicieli.
Po śmierci Mikołaja Thungena,
mieszczanina z Ornety, biskupa
Warmii w latach 1467—89, na
tron kościoła warmińskiego w r.
1489 wstąpił Łukasz Watzenrode,
toruńczyk, wuj i opiekun Mikołaja
Kopernika. Watzenrode studiował
w Krakowie, Kolonii i Bolonii —
co było nie bez wpływu na jego
orientację i wyrobienie w spra-
wach sztuki. Po powrocie z Rzymu
w r. 1473 sprawował przez wiele
lat funkcję kanonika w Chełmży,
Włocławku, Kaliszu i Gnieźnie. Był
również doradcą prawnym arcybis-
kupa Zbigniewa Oleśnickiego, od

r. 1494 doradcą królów polskich
Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta
do spraw Prus. Zmarł w r. 1512
w drodze na ślub Zygmunta I.
Watzenrode to pierwszy na
Warmii na wielką skalę fundator
dzieł sztuki, które opatrywał
swoimi herbami rodowymi. Kroni-
karze (Treter) pozostawili o nim
znamienną wypowiedź, jeśli idzie
o fundowanie dzieł sztuki miał
być, wg. tych relacji, hojniejszy niż
dla własnej rodiziny. Archiwalia z
kościołów we Fromborku, Branie-
wie, Dobrym Mieście i z zamku w
Lidzbarku (drukowane również w
t. 8, 9, 10, 17, 24, 30 cytowanego
„Zeitschrift...”), wymieniają sporą
ilość wyrobów złotniczych, przed-
miotów osobistego użytku, oznako-
wanych herbem biskupa. Inwenta-
ryzacja Boettichera z końca w.
XIX wzmiankuje monumentalne
dzieła sztuki pieczętowane herbem
Watzenrodego. Wymieniane są po-
nadto antependia, infuły, pluwia-
ły — zawsze opatrywane jego her-
bem.
Jedną z najwcześniejszych fun-
dacji o monumentalnym założeniu
jest płyta nagrobna poświęcona
wspomnianemu już biskupowi Le-
gendorfowi. Nagrobek o wymiarach
2,90 X 1,84 stanowi połączenie me-
talu z kamieniem. Przedstawia bis-
kupa w stroju pontyfikalinym, en
face, w długiej potrakowanej de-
koracyjnie szacie. Pod stopami

588