DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Myszkówna, Halina: Projekty pałacu Brühlów-Potockich przy ulicy Wierzbowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47790#0402
HALINA MYSZKÓWNA
PROJEKTY PAŁACU BRUHLÓW-POTOCKICH PRZY ULICY WIERZBOWEJ
Przechowywany w Archiwum Drezdeńskim duży
zespół projektów dotyczących pałacu Potockich przy
ulicy 'Wierzbowej w Warszawie, stanowi interesujący
materiał, na którym można prześledzić powstanie kon-
cepcji pałacu i zabudowy terenu, zawartego w klinie
między ulicami Wierzbową i Trębacką. Materiał ten
me był dotychczas opracowany w literaturze. Jego
istnienie sygnalizował C. Gurlirt nie wdając się jed-
nak w blizszą analizę \ Zespół plansz w Archiwum
Drezdeńskim nie jest opatrzony żadnymi opisami
objaśniającymi i nie jest datowany, a określenie na
tece „Potockisctie Palais” nadano prawdopodobnie
w czasie porządkowania archiwum.
Pałac wraz z zabudowaniami zajmował teren poło-
żony u zbiegu ulic Wierzbowej i Trębackiej, od pd.
graniczył z ogrodem pałacu Czartoryskich przy Kra-
kowskim Przedmieściu, a od pn.-wscn. z posesją Man-
iera 1 2. W początkach XVIII w. posesja ta (nr hip. 613)
należała do pałacu Sandomierskiego, położonego po
przeciwległej stronie ulicy Wierzbowej. Stwierdza to
pomiar ulic warszawskich z ok. 1700 r. tzw. pomiar
Tylmana, który wymienia przy ulicy Wierzbowej
(pod nr hip. 613) „domostwo należące pw. jm. p.
marszałkowi kor.’'3, a więc dom należący do Józefa
Karola Lubomirskiego, będącego wówczas właścicie-
1 C. GURLITT, Warschauer Bauten aus der Zeit der
Sdchsischen Kónige, Berlin 1917, s. 82.
2 Usytuowanie pałacu, a także całej posesji, ukazuje plan
sytuacyjny projektowanego pałacu, Państwowe Archiwum
w Dreźnie, VII, 91, 22 e, a także dwa plany sytuacyjne
terenów sąsiadujących mieszczące się w tece zatytułowanej:
„Capitdn Mafflers Grundstuck und ein Stiick Gelende des
anstossenden Furstlich Sangunskoischen Palais zu Warschau’
VII, 91, 14 a i 14 b; — są to plany sytuacyjne posesji Mailera
przy ul. Trębackiej, która graniczyła z posiadłością pałacu
Potockich przy ul. Wierzbowej; — zaznaczono na nich gra-
nice posesji pałacu Potockich i opatrzono napisami określa-
jącymi właścicieli.
3 Źródła do dziejów Warszawy, t. I, Warszawa 1965, s. 267.
4 Pałac Sandomierski przy ul. Wierzbowej posiadał nr
hip. 612.
5 Plan sytuacyjny Założenia Saskiego, Państwowe Archi-
wum w Dreźnie, VII, 87, 7 a; — por. Varsaviana w zbiorach
drezdeńskich. Katalog planów i widoków Warszawy oraz ry-
sunków architektonicznych budowli warszawskich okresu
saskiego, Warszawa, wrzesień—grudzień 1965, s. 27—28, poz. 21.
6 Mimo poszukiwań nie można stwierdzić kim był Wol-
mowski i w którym roku wszedł w posiadanie tego terenu.
lem pałacu Sandomierskiego4. Dzieje posesji przed
wybudowaniem pałacu, można częściowo odtworzyć
na podstawie planów Założenia Saskiego i pałacu
Sandomierskiego z 1 poł. XVIII w. Nie można stwier-
dzić jednak kiedy posesja 613 przeszła od zespołu po-
siadłości pałacu Sandomierskiego do innych właści-
cieli. Datowany po 1713 r. plan sytuacyjny Założenia
Saskiego, który wymienia poprzednich właścicieli
gruntów zakupionych przez Augusta II, na posesji 613
podaje: „Wolmoskij Edelman Stadt Grund alias le
Roy”5. Wynika z tego, że król nabył tę posesję nie
bezpośrednio od właścicieli pałacu Sandomierskiego,
a od bliżej nieokreślonego Wolmowskiego6. Sporzą-
dzony w 1727 r. akt tytułu prawnego wszystkich
posiadłości Augusta II na terenie Warszawy nie wy-
mienia tej posesji7. Należy z tego wnosić, że już
w 1727 r. posesja ta nie należała do króla. Tak więc
plan Założenia Saskiego z 1713 r. oraz dokument
z 1727 r. określają czas w jakim posesja 613 była
własnością Augusta II8. Potwierdza to także plan
sytuacyjny pałacu Sandomierskiego9, określony w
specyfikacji pałacu Sandomierskiego, sporządzonej
przez J. D. Jaucha w 1750 r., jako „Uhr Alter Grund-
i css 'Na planie tym posesja 613 oznaczona jest na-
K. KONARSKI odczytał na cytowanym planie nazwisko
„Wolmowskij” jako „Wielmosny” (Pałac Bruhlowski w War-
szawie, Warszawa 1915, plan nr 2).
7 Dokument bez tytułu — wymienia wszystkie posiadłości
Augusta II na terenie Warszawy, Państwowe Archiwum
w Dreźnie, rkps, VII, 87, 8 b.
s w tym czasie posesja nr 613 wchodziła w zakres pro-
jektowania Założenia Saskiego. Ukazują to dwa niezrealizo-
wane projekty Założenia Saskiego, na których na posesji 613
widoczne są zabudowania gospodarcze ukształtowane w formę
trójkąta; — Państwowe Archiwum w Dreźnie, VII, 89, 11 b; —
VII, 87, 7 d.
9 Plan sytuacyjny pałacu Sandomierskiego wraz z tere-
nem położonym po przeciwległej stronie ul. Wierzbowej; —
Państwowe Archiwum w Dreźnie, VII, 91, 23 b; — por. Var-
sauiana... Katalog..., jw., s. 101—102, poz. 271.
10 Spis dokumentów i planów dotyczących pałacu Sando-
mierskiego sporządzony przez J. D. Jaucha w kwietniu 1750 r.
— „Specification...”, Państwowe Archiwum w Dreźnie, VII,
91, 23 ppp, k. 1—2, poz. 5. W specyfikacji J. D. Jucha na-
zwisko Kampen zostało określone jako Gampe. Nie udało
się ustalić prawidłowego brzmienia tego nazwiska, gdyż nie
występuje ono w źródłach warszawskich.
388
PROJEKTY PAŁACU BRUHLÓW-POTOCKICH PRZY ULICY WIERZBOWEJ
Przechowywany w Archiwum Drezdeńskim duży
zespół projektów dotyczących pałacu Potockich przy
ulicy 'Wierzbowej w Warszawie, stanowi interesujący
materiał, na którym można prześledzić powstanie kon-
cepcji pałacu i zabudowy terenu, zawartego w klinie
między ulicami Wierzbową i Trębacką. Materiał ten
me był dotychczas opracowany w literaturze. Jego
istnienie sygnalizował C. Gurlirt nie wdając się jed-
nak w blizszą analizę \ Zespół plansz w Archiwum
Drezdeńskim nie jest opatrzony żadnymi opisami
objaśniającymi i nie jest datowany, a określenie na
tece „Potockisctie Palais” nadano prawdopodobnie
w czasie porządkowania archiwum.
Pałac wraz z zabudowaniami zajmował teren poło-
żony u zbiegu ulic Wierzbowej i Trębackiej, od pd.
graniczył z ogrodem pałacu Czartoryskich przy Kra-
kowskim Przedmieściu, a od pn.-wscn. z posesją Man-
iera 1 2. W początkach XVIII w. posesja ta (nr hip. 613)
należała do pałacu Sandomierskiego, położonego po
przeciwległej stronie ulicy Wierzbowej. Stwierdza to
pomiar ulic warszawskich z ok. 1700 r. tzw. pomiar
Tylmana, który wymienia przy ulicy Wierzbowej
(pod nr hip. 613) „domostwo należące pw. jm. p.
marszałkowi kor.’'3, a więc dom należący do Józefa
Karola Lubomirskiego, będącego wówczas właścicie-
1 C. GURLITT, Warschauer Bauten aus der Zeit der
Sdchsischen Kónige, Berlin 1917, s. 82.
2 Usytuowanie pałacu, a także całej posesji, ukazuje plan
sytuacyjny projektowanego pałacu, Państwowe Archiwum
w Dreźnie, VII, 91, 22 e, a także dwa plany sytuacyjne
terenów sąsiadujących mieszczące się w tece zatytułowanej:
„Capitdn Mafflers Grundstuck und ein Stiick Gelende des
anstossenden Furstlich Sangunskoischen Palais zu Warschau’
VII, 91, 14 a i 14 b; — są to plany sytuacyjne posesji Mailera
przy ul. Trębackiej, która graniczyła z posiadłością pałacu
Potockich przy ul. Wierzbowej; — zaznaczono na nich gra-
nice posesji pałacu Potockich i opatrzono napisami określa-
jącymi właścicieli.
3 Źródła do dziejów Warszawy, t. I, Warszawa 1965, s. 267.
4 Pałac Sandomierski przy ul. Wierzbowej posiadał nr
hip. 612.
5 Plan sytuacyjny Założenia Saskiego, Państwowe Archi-
wum w Dreźnie, VII, 87, 7 a; — por. Varsaviana w zbiorach
drezdeńskich. Katalog planów i widoków Warszawy oraz ry-
sunków architektonicznych budowli warszawskich okresu
saskiego, Warszawa, wrzesień—grudzień 1965, s. 27—28, poz. 21.
6 Mimo poszukiwań nie można stwierdzić kim był Wol-
mowski i w którym roku wszedł w posiadanie tego terenu.
lem pałacu Sandomierskiego4. Dzieje posesji przed
wybudowaniem pałacu, można częściowo odtworzyć
na podstawie planów Założenia Saskiego i pałacu
Sandomierskiego z 1 poł. XVIII w. Nie można stwier-
dzić jednak kiedy posesja 613 przeszła od zespołu po-
siadłości pałacu Sandomierskiego do innych właści-
cieli. Datowany po 1713 r. plan sytuacyjny Założenia
Saskiego, który wymienia poprzednich właścicieli
gruntów zakupionych przez Augusta II, na posesji 613
podaje: „Wolmoskij Edelman Stadt Grund alias le
Roy”5. Wynika z tego, że król nabył tę posesję nie
bezpośrednio od właścicieli pałacu Sandomierskiego,
a od bliżej nieokreślonego Wolmowskiego6. Sporzą-
dzony w 1727 r. akt tytułu prawnego wszystkich
posiadłości Augusta II na terenie Warszawy nie wy-
mienia tej posesji7. Należy z tego wnosić, że już
w 1727 r. posesja ta nie należała do króla. Tak więc
plan Założenia Saskiego z 1713 r. oraz dokument
z 1727 r. określają czas w jakim posesja 613 była
własnością Augusta II8. Potwierdza to także plan
sytuacyjny pałacu Sandomierskiego9, określony w
specyfikacji pałacu Sandomierskiego, sporządzonej
przez J. D. Jaucha w 1750 r., jako „Uhr Alter Grund-
i css 'Na planie tym posesja 613 oznaczona jest na-
K. KONARSKI odczytał na cytowanym planie nazwisko
„Wolmowskij” jako „Wielmosny” (Pałac Bruhlowski w War-
szawie, Warszawa 1915, plan nr 2).
7 Dokument bez tytułu — wymienia wszystkie posiadłości
Augusta II na terenie Warszawy, Państwowe Archiwum
w Dreźnie, rkps, VII, 87, 8 b.
s w tym czasie posesja nr 613 wchodziła w zakres pro-
jektowania Założenia Saskiego. Ukazują to dwa niezrealizo-
wane projekty Założenia Saskiego, na których na posesji 613
widoczne są zabudowania gospodarcze ukształtowane w formę
trójkąta; — Państwowe Archiwum w Dreźnie, VII, 89, 11 b; —
VII, 87, 7 d.
9 Plan sytuacyjny pałacu Sandomierskiego wraz z tere-
nem położonym po przeciwległej stronie ul. Wierzbowej; —
Państwowe Archiwum w Dreźnie, VII, 91, 23 b; — por. Var-
sauiana... Katalog..., jw., s. 101—102, poz. 271.
10 Spis dokumentów i planów dotyczących pałacu Sando-
mierskiego sporządzony przez J. D. Jaucha w kwietniu 1750 r.
— „Specification...”, Państwowe Archiwum w Dreźnie, VII,
91, 23 ppp, k. 1—2, poz. 5. W specyfikacji J. D. Jucha na-
zwisko Kampen zostało określone jako Gampe. Nie udało
się ustalić prawidłowego brzmienia tego nazwiska, gdyż nie
występuje ono w źródłach warszawskich.
388