DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Materiały
DOI article:Król-Kaczorowska, Barbara: "Specyfikacja malowania" Jana Bogumiła Plerscha dla Stanisława Augusta
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47790#0580
MATERIAŁY
BARBARA KROL-KACZOROWSKA
«SPECYFIKACJA MALOWANIA» JANA BOGUMIŁA PLERSCHA
DLA STANISŁAWA AUGUSTA
W ciągu ostatnich lat kilkunastu Janem Bogumi-
łem Plerschem (1732—1817) zajmowano się stosunko-
wo często. Artysta ten posiada zarys swej działalności
oraz oddzielne omówienie prac teatralnych wykona-
nych dla teatrów królewskich i dla warszawskiej sce-
ny publicznej. Tematu do polemiki dostarczyło rów-
nież wybitne dzieło Plerscha jakim jest fryz sali wi-
dowiskowej teatru w Pomarańczami łazienkowskiej x.
Do znanych wiadomości o artyście dochodzi nowa.
Jest nią zachowany w Archiwum Głównym Akt Daw-
nych w Warszawie (Arch. Kameralne nr 1617) spis
prac Plerscha zatytułowany przez niego samego „Spe-
cyfikacja malowania zasługującego się na najłaskaw-
sze względy Najjaśniejszego Króla Mci Pana Miłości-
wego”. Wykaz ten napisany po polsku przez samego
artystę powstał pod koniec r. 1795. Powstał — być
może — w związku z wyjazdem króla do Grodna,
kiedy to jak wiadomo sporządzono ogromną ilość in-
wentarzy i wykazów dotyczących nieruchomego i ru-
chomego majątku oraz finansowych zobowiązań mo-
narchy.
W wykazie tym Plersch nie wymienia na przykład
swoich robót malarskich dla zamku ujazdowskiego,
ani polichromii południowej fasady pałacu łazienkow-
skiego ani plafonu Tryumf Prawdy, który malować
miał dla prymasa Michała Poniatowskiego do jego
pałacu przy ulicy Senatorskiej2. Wymienia natomiast
i J. OBIDZIKSKA, Jan Bogumił Plersch, Zarys działalno-
ści, „Biul. Hist. Sztuki” XVIII, 1956, nr 1; — B. KRÓL, Dzia-
łalność teatralna Jana Bogumiła Plerscha, „Pamiętnik Teatral-
ny” 1954, nr 3—4; — ta sama, Łazienkowski Teatr w Po-
marańczami, Warszawa 1961 s. 56. Tezę Król-Kaczorowskiej,
że autorem malowideł na fryzie teatru w Pomarańczami jest
Plersch poparła Obidzińska, publikując wiadomość o odnale-
zieniu podpisu Plerscha obok sygnatury sztukatora Staggiego,
umieszczonych „po prawej stronie proscenium” we wnętrzu
teatru. (OBIDZIŃSKA, jw. s. 154). Znakomity znawca dziejów
Łazienek, Władysław Tatarkiewicz zakłada, że twórcą iluzjo-
nistycznych malowideł w teatrze mógł być niezidentyfikowany
malarz nazwiskiem Dombrowski. W recenzji z książki Ła-
zienkowski Teatr w Pomarańczami Andrzej RYSZKIEWICZ,
dorzucając wiele cennych informacji do wiadomości o ro-
botach prowadzonych w niewykończonym jeszcze teatrze w
r. 1787 cytuje fragment raportu sekretarza królewskiego
Duhamela, który pisze: „«Plersch avec Antonio a peint le
plafon, l’attique et la voussure de la cornlche*. Pod pojęciem
szereg prac, których mu dotychczas nie przypisywano.
Do takich należą projekty stiukowych medalionów,
zdobiących ściany odbudowanej w ubiegłym roku bi-
blioteki stanisławowskiej zamku warszawskiego, prace
w szeregu sal zamku warszawskiego, w pałacu łazien-
kowskim, w pałacu siostry króla Ludwiki Zamoyskiej
znajdującym się ongiś na Krakowskim Przedmieściu
w pobliżu figury Matki Boskiej Passawskiej, szereg
dalszych wiadomości o dekoracjach i kurtynach ja-
kie wykonał dla teatrów królewskich, itp.
Wydaj e się, że opublikowany na tym miejscu do-
kument pozwoli na pełniejsze zobrazowanie działal-
ności Plerscha, jednego z wybitniejszych artystów do-
by stanisławowskiej.
„Specyfikacja malowania zasługującego się na naj-
łaskawsze względy Najjaśniejszego Króla Mci Pana
Miłościwego 3.
W zamku w pokoju marmurowym sufit w pers-
pektywie, z trofeami w audiencji dawniejszej sufit,
z geniuszami cyfrę królewską piastujących [!] w au-
diencji nowej, 'takoż w rycerskiej sali sufity, model
na rycerską salę tej wielkości jak ukazuje dekoracja,
gabinet przy audiencji na złotym gruncie w arabeska,
wielkiej sali mozaikowej sufity Mci Panu Bagiarale-
mu i[!J pomagałem. [W] bywszym teatrze gardinę
attyki rozumieć należy ów pas ponad gzymsem, fryz z lo-
żami i królewskim herbem, — pisze dalej RYSZKIEWICZ.
A więc zarówno plafon jak loże i fasetę wykonał Plersch,
wraz ze swym wypróbowanym od lat pomocnikiem robot
dekoratorskich — Antonim Gerżabkiem”. („Pamiętnik Tea-
tralny” 1962, nr 3—4, s. 556). Władysław TATARKIEWICZ w
recenzji w tejże książki zamieszczonej w „Roczniku War-
szawskim” 1963 (Warszawa 1964) raz jeszcze wysuwa hipotezę
że autorem malowideł fryzu może być Dombrowski, o któ-
rym dotychczas nic pewnego nie wiadomo.
a Wszystkie te prace wymienia OBIDZIŃSKA, jw. s. 153—
155, zaznaczając, że „Tryumf Prawdy” przypisywany był Bac-
ciarellemu.
3 Tekst rękopisu zmodernizowałam zgodnie z obowiązu-
jącymi współcześnie zasadami ortografii; ponadto skorygowa-
łam błędną pisownię Plerscha pochodzącą z naleciałości nie-
mieckich. Zachowałam natomiast niektóre formy językowe
aby dać pojęcie jakim językiem posługiwał się artysta.
556
BARBARA KROL-KACZOROWSKA
«SPECYFIKACJA MALOWANIA» JANA BOGUMIŁA PLERSCHA
DLA STANISŁAWA AUGUSTA
W ciągu ostatnich lat kilkunastu Janem Bogumi-
łem Plerschem (1732—1817) zajmowano się stosunko-
wo często. Artysta ten posiada zarys swej działalności
oraz oddzielne omówienie prac teatralnych wykona-
nych dla teatrów królewskich i dla warszawskiej sce-
ny publicznej. Tematu do polemiki dostarczyło rów-
nież wybitne dzieło Plerscha jakim jest fryz sali wi-
dowiskowej teatru w Pomarańczami łazienkowskiej x.
Do znanych wiadomości o artyście dochodzi nowa.
Jest nią zachowany w Archiwum Głównym Akt Daw-
nych w Warszawie (Arch. Kameralne nr 1617) spis
prac Plerscha zatytułowany przez niego samego „Spe-
cyfikacja malowania zasługującego się na najłaskaw-
sze względy Najjaśniejszego Króla Mci Pana Miłości-
wego”. Wykaz ten napisany po polsku przez samego
artystę powstał pod koniec r. 1795. Powstał — być
może — w związku z wyjazdem króla do Grodna,
kiedy to jak wiadomo sporządzono ogromną ilość in-
wentarzy i wykazów dotyczących nieruchomego i ru-
chomego majątku oraz finansowych zobowiązań mo-
narchy.
W wykazie tym Plersch nie wymienia na przykład
swoich robót malarskich dla zamku ujazdowskiego,
ani polichromii południowej fasady pałacu łazienkow-
skiego ani plafonu Tryumf Prawdy, który malować
miał dla prymasa Michała Poniatowskiego do jego
pałacu przy ulicy Senatorskiej2. Wymienia natomiast
i J. OBIDZIKSKA, Jan Bogumił Plersch, Zarys działalno-
ści, „Biul. Hist. Sztuki” XVIII, 1956, nr 1; — B. KRÓL, Dzia-
łalność teatralna Jana Bogumiła Plerscha, „Pamiętnik Teatral-
ny” 1954, nr 3—4; — ta sama, Łazienkowski Teatr w Po-
marańczami, Warszawa 1961 s. 56. Tezę Król-Kaczorowskiej,
że autorem malowideł na fryzie teatru w Pomarańczami jest
Plersch poparła Obidzińska, publikując wiadomość o odnale-
zieniu podpisu Plerscha obok sygnatury sztukatora Staggiego,
umieszczonych „po prawej stronie proscenium” we wnętrzu
teatru. (OBIDZIŃSKA, jw. s. 154). Znakomity znawca dziejów
Łazienek, Władysław Tatarkiewicz zakłada, że twórcą iluzjo-
nistycznych malowideł w teatrze mógł być niezidentyfikowany
malarz nazwiskiem Dombrowski. W recenzji z książki Ła-
zienkowski Teatr w Pomarańczami Andrzej RYSZKIEWICZ,
dorzucając wiele cennych informacji do wiadomości o ro-
botach prowadzonych w niewykończonym jeszcze teatrze w
r. 1787 cytuje fragment raportu sekretarza królewskiego
Duhamela, który pisze: „«Plersch avec Antonio a peint le
plafon, l’attique et la voussure de la cornlche*. Pod pojęciem
szereg prac, których mu dotychczas nie przypisywano.
Do takich należą projekty stiukowych medalionów,
zdobiących ściany odbudowanej w ubiegłym roku bi-
blioteki stanisławowskiej zamku warszawskiego, prace
w szeregu sal zamku warszawskiego, w pałacu łazien-
kowskim, w pałacu siostry króla Ludwiki Zamoyskiej
znajdującym się ongiś na Krakowskim Przedmieściu
w pobliżu figury Matki Boskiej Passawskiej, szereg
dalszych wiadomości o dekoracjach i kurtynach ja-
kie wykonał dla teatrów królewskich, itp.
Wydaj e się, że opublikowany na tym miejscu do-
kument pozwoli na pełniejsze zobrazowanie działal-
ności Plerscha, jednego z wybitniejszych artystów do-
by stanisławowskiej.
„Specyfikacja malowania zasługującego się na naj-
łaskawsze względy Najjaśniejszego Króla Mci Pana
Miłościwego 3.
W zamku w pokoju marmurowym sufit w pers-
pektywie, z trofeami w audiencji dawniejszej sufit,
z geniuszami cyfrę królewską piastujących [!] w au-
diencji nowej, 'takoż w rycerskiej sali sufity, model
na rycerską salę tej wielkości jak ukazuje dekoracja,
gabinet przy audiencji na złotym gruncie w arabeska,
wielkiej sali mozaikowej sufity Mci Panu Bagiarale-
mu i[!J pomagałem. [W] bywszym teatrze gardinę
attyki rozumieć należy ów pas ponad gzymsem, fryz z lo-
żami i królewskim herbem, — pisze dalej RYSZKIEWICZ.
A więc zarówno plafon jak loże i fasetę wykonał Plersch,
wraz ze swym wypróbowanym od lat pomocnikiem robot
dekoratorskich — Antonim Gerżabkiem”. („Pamiętnik Tea-
tralny” 1962, nr 3—4, s. 556). Władysław TATARKIEWICZ w
recenzji w tejże książki zamieszczonej w „Roczniku War-
szawskim” 1963 (Warszawa 1964) raz jeszcze wysuwa hipotezę
że autorem malowideł fryzu może być Dombrowski, o któ-
rym dotychczas nic pewnego nie wiadomo.
a Wszystkie te prace wymienia OBIDZIŃSKA, jw. s. 153—
155, zaznaczając, że „Tryumf Prawdy” przypisywany był Bac-
ciarellemu.
3 Tekst rękopisu zmodernizowałam zgodnie z obowiązu-
jącymi współcześnie zasadami ortografii; ponadto skorygowa-
łam błędną pisownię Plerscha pochodzącą z naleciałości nie-
mieckich. Zachowałam natomiast niektóre formy językowe
aby dać pojęcie jakim językiem posługiwał się artysta.
556