Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (29.1967)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


mienie, dlatego kościół nie mógł
mieć z tej strony okien. Nie jest
jasne czy posiadał skarpy. Obecnie
nie ma po nich żadnego śladu, na-
tomiast fundament kościoła jest
bardzo gruby: odsadzka wynosi
70 cm. Wygląda to na wspólny
mur graniczny.
Kościół nie posiadał również wie-
ży. Stwierdza to wyraźnie Possewin

w r. 1583. Pierwszą wieżyczkę na
sygnaturkę wystawiono w r. 1588.
Pozostaje do omówienia rozpo-
wszechniony w literaturze pogląd
o dwunawowości tego kościoła,
oparty wyłącznie na istnieniu skar-
py pośrodku fasady zachodniej. Jest
to podstawa nie wystarczająca. J.
Pilch w niebrukowanej monografii
tego kościoła wykazał, że system
dwunawowy nie wymaga skarpy na
osi. Wśród 16 kościołów dwunawo-
wych tylko 3 mają skarpę na środ-
ku. Problem należało postawić nieco
inaczej: czy skarpa na osi wymaga
systemu dwunawowego. Okazuje się,
że taka skarpa występuje także w
budowlach jednonawowych i to czę-
ściej za prezbiterium niż na fasa-
dzie zachodniej. Mają skarpę bu-
dowle nakryte sklepieniem trój-
dzielnym, ale także kościoły ze skle-
pieniem krzyżowym lub sieciowym
(Czchów, Chlewiska, Stary Wiśnicz).
W tych wypadkach skarpa nie ma
związku ze sklepieniem, lecz wspie-
ra ścianę stojącą na pochyłości
wzgórza.
Istnienie skarpy nie jest jeszcze
dowodem na dwunawowość, zwłasz-
cza wobec przeciwnych świadectw
archiwalnych. Dowodem byłoby ist-
nienie filarów międzynawowych.
Szukanie fundamentów tych filarów
było głównym celem badań w
r. 1961. Wykonano szereg wykopów,
uwzględniając wszelkie możliwe u-
kłady, ale żadnych śladów nie zna-
leziono. Wobec tego wypada uznać,
że słupów nigdy nie było, ani w
pierwszej ani w drugiej fazie.
Po co w takim razie zastosowano
skarpę? Są trzy możliwości: 1. skle-
pienie trójdzielne, 2. konieczność
podparcia ściany szczytowej, która
ma specjalną konstrukcję (wszystkie
uskoki z tyłu, od zewnątrz jedna
płaszczyzna), 3. usytuowanie kościo-


II. 6. Rekonstrukcja portalu za-
chodniego

ła na wąskim grzbiecie wzniesienia
ze spadkiem w obie strony, co wy-
magało zabezpieczenia obu elewacji
krótszych dodatkowymi skarpami.
Takie ukształtowanie terenu w epo-
ce gotyku jest oczywiście tylko hi-
potezą, której domaga się wysoki
poziom posadzki. Dotychczasowe ba-
dania topografii śródmieścia nie wy-
kluczają takiej możliwości.

ANDRZEJ M. OLSZEWSKI
MAŁOPOLSKIE KRUCYFIKSY GOTYCKIE

(Streszczenie referatu wygłoszonego
Na terenie Małopolski rzeźbiar-
skie przedstawienia Ukrzyżowanęgo
w okresie gotyku występowały w
ołtarzach szafiastych oraz, jak wol-
no sądzić na podstawie zachowa-
nych przykładów, specjalnie często
w tęczach kościołów. Zresztą rów-
nież wizytacje biskupie, które na
terenie diecezji krakowskiej zacho-
wały się od 2. poł. w. XVI, wymie-
niają niejednokrotnie przedstawio-

na zebraniu naukowym Oddziału
nie Ukrzyżowanego in medio — a
więc w środku kościoła, czyli właś-
nie w tęczy.
W małopolskich kościołach gotyc-
kich łuk tęczy jest często wydatnie
zarysowany, stanowi wyraźne od-
graniczenie prezbiterium od nawy.
Łuk ten spostrzegamy zresztą w nie-
których z najstarszych kościołów
drewnianych. Umieszczanie u wstę-
pu do prezbiterium wyobrażenia

Krakowskiego w dniu 13.XH.1966 r.)
ofiary Chrystusa na krzyżu stanowi
właściwą zapowiedź jej bezkrwawe-
go przypomnienia, realizowanego w
głębi prezbiterium, na ołtarzu —
podobnie jak w mszale, gdzie przed
początkiem kanonu prowadzącego
do przeistoczenia widnieje scena
Ukrzyżowania.
Oczywiście przedstawienie Chry-
stusa Ukrzyżowanego jest tylko jed-
nym z szeregu tematów ikonogra-

567