Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (29.1967)

LIBUSZA I KRUŻLOWA


U. 12. Fragment stropu z Goganudralja. (Repr. W. Mą-
draszkiewicz wg Balogh)


U. 13. Krużlowa, fragment stropu nawy. (Fot. W. Wolny)

wzory wyższej rangi jak i pochodzące z drugiej ręki.
W zjawisku szczególnego rozpowszechmania się z po-
czątkiem w. XVI i po tej stronie Alp cyklów przed-
stawień ujętych w koła można upatrywać działanie
wpływów włoskiego renesansu z jego przejętym z an-
tyku zamiłowaniem do formy koła i medalionu, ale
także i kontynuację nieprzerwanej przez całe średnio-
wiecze praktyki, pobudzonej może jedynie nowymi
prądami53. Stwierdzić wypada, że o ile na niektóre
kompozycje koliste stropu z Goganvaralja mogła
mieć wpływ forma włoskich rozet podobnych do
szerokich wieńców uwitych z liści (il. 4), o tyle nie
sposób medalionów w Libuszy i Krużlowej zestawiać
z takimi rozwiązaniami.
Według wszelkiego prawdopodobieństwa posługiwał
się mistrz stropu z Libuszy wzorami graficznymi nie
tylko przy komponowaniu poszczególnych scen czy
elementów roślinnego ornamentu, jak to wykazał
Michał Walicki54. Także pomysł medalionu obwiedzio-
nego łodygami z kwiatami mógł zostać zaczerpnięty ze
sztychu. Rozpoczynanie każdej wypełniającej kwadrat
kompozycji odciętymi u jej dołu gałązkami może
świadczyć o oparciu się na wzorze przedstawiającym
jeden medalion w otoku roślinności. Wzór ten został
53 Pomijam tu ideowe względy stosowania motywu koła
związane z jego symbolicznym znaczeniem, o tym por. m.
in. BALTRUSAITIS, jw.; — H. DOW, The Rose-Window,
"Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” XX,
1957, nr 3—4, s. 252—53, 259—60, 267 i nn; — także L. KALI-
NOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntow-
ie), „Studia do dziejów Wawelu’’ II, 1961, s. 58—60.
54 WALICKI, Mistrz jodłowego kościoła, jw., s. 8—10.
55 Stosowali je: Mistrz E S, Mistrz Pasji Berlińskiej,

wielokrotnie powtórzony z pewnymi wariantami oraz
przystosowany do układu akcentującego podłużną
oś stropu. Warto przy tym wspomnieć, że skośnie
odłamane, ukazujące rdzeń konarki były ulubionym
motywem ówczesnej grafiki55.
Wśród istniejących medalionowych rozwiązań gra-
ficznych zwraca uwagę Krąg z parą zakochanych
przy studni — Israhela van Meckenema (il. 9) z lat
około r. 1500 (G. 472). Schemat tej kolistej kompozycji
ogólnie nawiązuje do wspomnianego już sztychu (tzw.
Pateny, L. 149) Mistrza E S, a kompozycja środkowa
jest kopią innego sztychu (L. 203) tegoż mistrza56.
Istotną różnicę między roślinnymi ramami Mistrza
E S i Meckenema stanowi brak u tego ostatniego
scen otaczających centralny medalion. Spiralnie zwi-
jające się gałązki, otaczające środkowe koło nawią-
zują do tradycyjnego, uwidocznionego na różnych
przykładach schematu; na ich zakończeniach — tak
jak i w Libuszy — umieszczono w miejsce scen duże
kwiaty. I w sztychu Meckenema i w kompozycji pól
stropu w Libuszy dostrzec można zarówno związek
ewolucyjny z dawnymi roślinno-medalionowymi roz-
wiązaniami i przekształcenia na korzyść późnogotyc-
kich, bogatych form ornamentalnych. Sztych Mec-
Mistrz F. v. B., Martin Schongauer i inni, por. o tym
L. BEHLING, Die Pflanzenwelt der mittelalterlichen Kathe-
dralen, Kóln-Graz 1964, s. 164.
56 Sztych Meckenema repr.: A. WARBURG, Israheł van
Meckenem, Bonn 1930, Forschungen zur Kunstgeschichte
Westeuropas Bd. VII, tabl. 4; — por. również L. BEHLING,
Die Pflanze in der mittelalterlichen Tafelmalerei, Weimar
1957, s. 74, tabl. LXXVII. Sztych Mistrza ES (L. 203) repr.:
M. GEISBERG, Der Meister E S, jw., tabl. 8, s. 25.

125