DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0039
Język historii sztuki a język polityki 35
Kwestia „języka historii sztuki” jest cząstką wielkiego i dawnego zagad-
nienia teoretycznego, jednego z najważniejszych w refleksji nad sztuką,
jakim są związki słowa i obrazu. Można by powiedzieć, że paragone -
problem relacji słowa i obrazu, ich wzajemnego stosunku, siły oddziały-
wania i pierwszeństwa - obecne w myśleniu o sztuce od renesansu,
stało się teraz zagadnieniem metodologicznym samej historii sztuki, jed-
nym z najbardziej inspirujących i innowacyjnych, otwierającym tę dys-
cyplinę na metody semiotyki, językoznawstwa strukturalnego, grama-
tologii, retoryki, teorii narracji7. Wyodrębniają się tu przynajmniej trzy
płaszczyzny rozważań. „Jeśli głównym celem historii sztuki jest badanie
wyobrażeń wizualnych, kwestia «słowo i obraz» dotyczy stosunku przed-
stawień wizualnych do języka. Mówiąc bardziej ogólnie, «słowo i obraz»
określa relacje historii sztuki do historii literatury, studiów lingwistycz-
nych i innych dyscyplin traktujących głównie o ekspresji werbalnej. Jesz-
cze bardziej ogólnie, «słowo i obraz* jest skrótowym określeniem dla
podstawowej różnicy w ludzkim doświadczaniu przedstawień, wyobra-
żeń i symboli. Możemy nazwać tę różnicę relacją między widzialnym
a wysławialnym, pokazem a dyskursem, przedstawianiem a opowiada-
niem” - pisze W. J. T. Mitchell8.
Pomimo powszechnego, potocznie zresztą bezrefleksyjnie przyjmowa-
nego przekonania, że język dyskursywny stanowi jedyne dostępne me-
dium opisu i analizy „języka” wizualnego, problem przekładalności ob-
razu na słowa oraz relacji między „widzialnym i wysławialnym” jest
stale obecny w metodologicznej refleksji nad uprawianiem nauki o sztu-
ce. Jego fundamentalny charakter sprawia, iż może stać się nawet punk-
tem wyjścia do prezentacji postaw, jakie rysują się w niej w ostatnich
dziesięcioleciach9. Uwidaczniają się tu bardzo odmienne podejścia. I tak,
problem ten jest konstytutywny dla hermeneutyki obrazu zaprojekto-
wanej przez Gottfrieda Boehma. „Hermeneutyka obrazu posiada swe
źródło tam, gdzie wzrokowe doświadczenie obrazu przechodzi w me-
dium języka” - stwierdza Boehm na wstępie swego programowego tek-
stu10. „Zadanie hermeneutyki - pisze referujący jego poglądy Mariusz
Kwestia „języka historii sztuki” jest cząstką wielkiego i dawnego zagad-
nienia teoretycznego, jednego z najważniejszych w refleksji nad sztuką,
jakim są związki słowa i obrazu. Można by powiedzieć, że paragone -
problem relacji słowa i obrazu, ich wzajemnego stosunku, siły oddziały-
wania i pierwszeństwa - obecne w myśleniu o sztuce od renesansu,
stało się teraz zagadnieniem metodologicznym samej historii sztuki, jed-
nym z najbardziej inspirujących i innowacyjnych, otwierającym tę dys-
cyplinę na metody semiotyki, językoznawstwa strukturalnego, grama-
tologii, retoryki, teorii narracji7. Wyodrębniają się tu przynajmniej trzy
płaszczyzny rozważań. „Jeśli głównym celem historii sztuki jest badanie
wyobrażeń wizualnych, kwestia «słowo i obraz» dotyczy stosunku przed-
stawień wizualnych do języka. Mówiąc bardziej ogólnie, «słowo i obraz»
określa relacje historii sztuki do historii literatury, studiów lingwistycz-
nych i innych dyscyplin traktujących głównie o ekspresji werbalnej. Jesz-
cze bardziej ogólnie, «słowo i obraz* jest skrótowym określeniem dla
podstawowej różnicy w ludzkim doświadczaniu przedstawień, wyobra-
żeń i symboli. Możemy nazwać tę różnicę relacją między widzialnym
a wysławialnym, pokazem a dyskursem, przedstawianiem a opowiada-
niem” - pisze W. J. T. Mitchell8.
Pomimo powszechnego, potocznie zresztą bezrefleksyjnie przyjmowa-
nego przekonania, że język dyskursywny stanowi jedyne dostępne me-
dium opisu i analizy „języka” wizualnego, problem przekładalności ob-
razu na słowa oraz relacji między „widzialnym i wysławialnym” jest
stale obecny w metodologicznej refleksji nad uprawianiem nauki o sztu-
ce. Jego fundamentalny charakter sprawia, iż może stać się nawet punk-
tem wyjścia do prezentacji postaw, jakie rysują się w niej w ostatnich
dziesięcioleciach9. Uwidaczniają się tu bardzo odmienne podejścia. I tak,
problem ten jest konstytutywny dla hermeneutyki obrazu zaprojekto-
wanej przez Gottfrieda Boehma. „Hermeneutyka obrazu posiada swe
źródło tam, gdzie wzrokowe doświadczenie obrazu przechodzi w me-
dium języka” - stwierdza Boehm na wstępie swego programowego tek-
stu10. „Zadanie hermeneutyki - pisze referujący jego poglądy Mariusz