DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0053
Złudzenia szkicu
Wstęp do hasła Esąuisse w Encyklopedii Diderota, napisany przez „ama-
tora” i późniejszego autora słownika terminów plastycznych, Claude’a
Henri Wateleta1, rozpoczynają uściślenia terminologiczne: „Termin, utwo-
rzony od włoskiego słowa schizzo, ma dla nas bardziej ograniczone zna-
czenie niż w swym rodzinnym kraju: słownik la Crussa [Vocabolario del-
la Crusca] tak określa znaczenie schizzo: rodzaj rysunku bez światłocienia
i wykończenia. Tak więc okazuje się, że słowo «szkic» po włosku bliskie
jest francuskiemu słowu ebauche-, prawdą jest, że «szkicować» może zna-
czyć dla nas «formować pociągnięcia, które są nieukończone i bez świa-
tłocienia*, ale w szczególności «szkicować» znaczy «szybko rysować*
pomysł obrazu, aby widzieć, czy warto pracować nad nim dalej”2.
Polskiemu słowu „szkic” (podobnie jak angielskiemu sketch) brakuje całej
gamy terminów pokrewnych (premiere pensee, esquisse, croąuis, etude, aca-
demie, ebauche), które powstały we Francji dzięki rozbudowanej tradycji
warsztatowej i dydaktycznej. Zresztą nie o precyzję terminologiczną tu cho-
dzi, lecz o przypomnienie kilku potocznych idei czy przekonań wiązanych
przez historię sztuki ze szkicem (czy szerzej - wstępną fazą powstawania
dzieła) i o ukazanie idących za tymi przekonaniami praktyk badawczych. Jest
to tylko przegląd kilku, znanych zresztą lektur, które ilustrują, jak różny
użytek czyni historia sztuki ze szkicu i jak różne wiąże z nim rozumienia.
Jak się zdaje, pierwsza i podstawowa funkcja, jaką pełni szkic w pozna-
niu dzieła, to dokumentowanie procesu twórczego. W badawczej prak-
tyce najbardziej ceniona jest sytuacja, gdy dysponuje się znaczną liczbą
szkiców wstępnych i przygotowawczych, od premiere pensee poprzez
warianty kompozycji, przesunięcia dominant, wzbogacenia i zaniecha-
nia, zmiany punktu widzenia, zbliżenia i dopracowywanie detali, które
w sumie dają się zrekonstruować jako linearny ciąg prowadzący do final-
nego dzieła. Szkice widziane są wówczas jako coś na kształt prehistorii
dzieła, zapisu, z którego odczytać można informacje różnego rodzaju.
Wstęp do hasła Esąuisse w Encyklopedii Diderota, napisany przez „ama-
tora” i późniejszego autora słownika terminów plastycznych, Claude’a
Henri Wateleta1, rozpoczynają uściślenia terminologiczne: „Termin, utwo-
rzony od włoskiego słowa schizzo, ma dla nas bardziej ograniczone zna-
czenie niż w swym rodzinnym kraju: słownik la Crussa [Vocabolario del-
la Crusca] tak określa znaczenie schizzo: rodzaj rysunku bez światłocienia
i wykończenia. Tak więc okazuje się, że słowo «szkic» po włosku bliskie
jest francuskiemu słowu ebauche-, prawdą jest, że «szkicować» może zna-
czyć dla nas «formować pociągnięcia, które są nieukończone i bez świa-
tłocienia*, ale w szczególności «szkicować» znaczy «szybko rysować*
pomysł obrazu, aby widzieć, czy warto pracować nad nim dalej”2.
Polskiemu słowu „szkic” (podobnie jak angielskiemu sketch) brakuje całej
gamy terminów pokrewnych (premiere pensee, esquisse, croąuis, etude, aca-
demie, ebauche), które powstały we Francji dzięki rozbudowanej tradycji
warsztatowej i dydaktycznej. Zresztą nie o precyzję terminologiczną tu cho-
dzi, lecz o przypomnienie kilku potocznych idei czy przekonań wiązanych
przez historię sztuki ze szkicem (czy szerzej - wstępną fazą powstawania
dzieła) i o ukazanie idących za tymi przekonaniami praktyk badawczych. Jest
to tylko przegląd kilku, znanych zresztą lektur, które ilustrują, jak różny
użytek czyni historia sztuki ze szkicu i jak różne wiąże z nim rozumienia.
Jak się zdaje, pierwsza i podstawowa funkcja, jaką pełni szkic w pozna-
niu dzieła, to dokumentowanie procesu twórczego. W badawczej prak-
tyce najbardziej ceniona jest sytuacja, gdy dysponuje się znaczną liczbą
szkiców wstępnych i przygotowawczych, od premiere pensee poprzez
warianty kompozycji, przesunięcia dominant, wzbogacenia i zaniecha-
nia, zmiany punktu widzenia, zbliżenia i dopracowywanie detali, które
w sumie dają się zrekonstruować jako linearny ciąg prowadzący do final-
nego dzieła. Szkice widziane są wówczas jako coś na kształt prehistorii
dzieła, zapisu, z którego odczytać można informacje różnego rodzaju.