DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0055
Złudzenia szkicu •«'51
dacz fizjologii roślin, obserwuje w ten sposób powstające dzieło, które -
jak żywy organizm - ma swój rozwój od nasienia po kwiat (lub owoc),
rodzi się, wzrasta, dojrzewa. Zastanawiającą trwałość tego dziedzictwa
tłumaczyć można tym, iż trójstopniowy proces powstawania dzieła:
pensieri - studi - disegno, wyłaniający się z renesansowej myśli i prakty-
ki artystycznej, oparty jest na racjonalnym schemacie i logicznym na-
stępstwie: teza - antyteza - synteza, i ogranicza do minimum to, co
irracjonalne i nieprzewidziane7. „Ta metoda - pisze Charles Tolnay o re-
nesansowym pojmowaniu powstawania dzieła - jest doskonale zgodna
z typowymi fazami każdej twórczości intelektualnej, która niemal za-
wsze zaczyna się od natchnienia, kontynuuje przez różnicowanie i koń-
czy syntezą”8. Jak dalej zauważa Tolnay, metoda ta straciła na znacze-
niu w manieryzmie eksponującym tylko intelektualne concetto, jednak
odżyła rychło w teorii i praktyce akademickiej, która zapewniła jej trwa-
łość. Utrwalało ją tak akademickie nauczanie, jak cała realizacyjna prak-
tyka z jej curriculum wiodącym poprzez croąuis, esąuisses, pochades,
ebauches, etudes, z jej warsztatem, o którego złożoności świadczy obfita
włoska, a potem francuska terminologia, nieznajdująca - jak powie-
dziano - polskich odpowiedników. Wszystko to tworzyło wielowar-
stwową archeologię dzieła, która zaczęła się rozsypywać dopiero w po-
łowie XIX wieku. Lecz w momencie jej pełnego panowania hrabia Cay-
lus pisał: „Cóż milszego niż śledzić artystę od pierwszej idei, która go
uderzyła, zgłębiać przemiany, które przyszły wraz z refleksją, a które
poczynił, zanim utrwalił ją w swym dziele [...]. Po zbadaniu pierwszych
zamysłów, czyż nie spogląda się z przyjemnością na poprawne studia
czynione z natury? Naga postać w draperii? Szczegół tejże draperii?
Poezja rozgrzewa nas w jego pierwszych pomysłach. Mądrość i Prawda
ujmują nas w rzeczach utrwalonych”9. Ten cytat z wypowiedzi z 1732
roku wystarczy chyba, aby pokazać, jak historia sztuki - nie po raz
pierwszy - okazuje się zależna w swych pojęciach i metodach od trady-
cji akademickiej, racjonalizującej proces twórczy, a tym samym upraw-
niającej do jego racjonalnej analizy i eksplikacji.
dacz fizjologii roślin, obserwuje w ten sposób powstające dzieło, które -
jak żywy organizm - ma swój rozwój od nasienia po kwiat (lub owoc),
rodzi się, wzrasta, dojrzewa. Zastanawiającą trwałość tego dziedzictwa
tłumaczyć można tym, iż trójstopniowy proces powstawania dzieła:
pensieri - studi - disegno, wyłaniający się z renesansowej myśli i prakty-
ki artystycznej, oparty jest na racjonalnym schemacie i logicznym na-
stępstwie: teza - antyteza - synteza, i ogranicza do minimum to, co
irracjonalne i nieprzewidziane7. „Ta metoda - pisze Charles Tolnay o re-
nesansowym pojmowaniu powstawania dzieła - jest doskonale zgodna
z typowymi fazami każdej twórczości intelektualnej, która niemal za-
wsze zaczyna się od natchnienia, kontynuuje przez różnicowanie i koń-
czy syntezą”8. Jak dalej zauważa Tolnay, metoda ta straciła na znacze-
niu w manieryzmie eksponującym tylko intelektualne concetto, jednak
odżyła rychło w teorii i praktyce akademickiej, która zapewniła jej trwa-
łość. Utrwalało ją tak akademickie nauczanie, jak cała realizacyjna prak-
tyka z jej curriculum wiodącym poprzez croąuis, esąuisses, pochades,
ebauches, etudes, z jej warsztatem, o którego złożoności świadczy obfita
włoska, a potem francuska terminologia, nieznajdująca - jak powie-
dziano - polskich odpowiedników. Wszystko to tworzyło wielowar-
stwową archeologię dzieła, która zaczęła się rozsypywać dopiero w po-
łowie XIX wieku. Lecz w momencie jej pełnego panowania hrabia Cay-
lus pisał: „Cóż milszego niż śledzić artystę od pierwszej idei, która go
uderzyła, zgłębiać przemiany, które przyszły wraz z refleksją, a które
poczynił, zanim utrwalił ją w swym dziele [...]. Po zbadaniu pierwszych
zamysłów, czyż nie spogląda się z przyjemnością na poprawne studia
czynione z natury? Naga postać w draperii? Szczegół tejże draperii?
Poezja rozgrzewa nas w jego pierwszych pomysłach. Mądrość i Prawda
ujmują nas w rzeczach utrwalonych”9. Ten cytat z wypowiedzi z 1732
roku wystarczy chyba, aby pokazać, jak historia sztuki - nie po raz
pierwszy - okazuje się zależna w swych pojęciach i metodach od trady-
cji akademickiej, racjonalizującej proces twórczy, a tym samym upraw-
niającej do jego racjonalnej analizy i eksplikacji.