DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0170
166 Pochwala malarstwa
zespół teoretycznych przekonań dotyczących twórczości artystycznej,
a także wykonawczych (co nie znaczy tylko warsztatowych) reguł. Od
razu trzeba zastrzec, że nie to nazywano na ogół „akademizmem” w cza-
sach Matejki. Gdy Matejko z niechęcią mówił o Świecznikach chrześcijań-
stwa Siemiradzkiego jako o „monachijskim, akademickim malowaniu”22,
miał na myśli to samo, co Stanisław Witkiewicz nazywał „akademicz-
nością” - „ciasną wyłączność, rutynę i szablonowe formy”23. „Cechą
szkolarstwa jest zacieśnianie pojęć do pewnych formułek, z których
powstają recepty na robienie obrazów” - pisał dalej Witkiewicz w tek-
ście będącym notabene ostrą krytyką kierowanej przez Matejkę Szkoły
Sztuk Pięknych. Jeśli jednak odrzucić napastliwą stylistykę, jest w tym
zdaniu określona istota akademizmu: „formuły, z których powstają re-
cepty na robienie obrazów” - czyli teoria będąca podwaliną artystycz-
nej praktyki. Czy w czasach Matejki można mówić o istnieniu takiej
teorii? Nikt jej wówczas nie formułował, jako że sformułowana była już
dawno. Można natomiast mówić o jej „długim trwaniu”. To, do czego
chciałabym tu odnieść twórczość Matejki, to zespół tradycyjnych zało-
żeń twórczości i idących za nimi artystycznych procederów, które przez
kilka stuleci stanowiły fundament malarstwa europejskiego. Fundament
zbudowany jeszcze przez renesansowych artystów i teoretyków, które-
mu ogromną trwałość zapewniły akademie i ich nauczanie, a który wła-
śnie wtedy, w drugiej połowie XIX stulecia, ulegał stopniowej destruk-
cji. Fakt - bezsporny - że Matejko nie interesował się teoretycznymi
zasadami sztuki, a książek o sztuce nie czytał, nie ma tu specjalnego
znaczenia, ponieważ chodzi o przekonania i postępowania twórcze,
które wdrożone bardzo długą tradycją i wrosłe w potoczne myślenie
artystyczne, stały się czymś niemal oczywistym, niewymagającym
refleksji.
Pierwszym i najważniejszym zagadnieniem jest pojmowanie celu sztuki
i jej funkcji. Tu Matejkę z akademicką tradycją łączy przekonanie o jej
wysokim posłannictwie. „Żeby kto był i największym przeciwnikiem
Matejki, nie zaprzeczy mu jednego przynajmniej, tego mianowicie, że
zespół teoretycznych przekonań dotyczących twórczości artystycznej,
a także wykonawczych (co nie znaczy tylko warsztatowych) reguł. Od
razu trzeba zastrzec, że nie to nazywano na ogół „akademizmem” w cza-
sach Matejki. Gdy Matejko z niechęcią mówił o Świecznikach chrześcijań-
stwa Siemiradzkiego jako o „monachijskim, akademickim malowaniu”22,
miał na myśli to samo, co Stanisław Witkiewicz nazywał „akademicz-
nością” - „ciasną wyłączność, rutynę i szablonowe formy”23. „Cechą
szkolarstwa jest zacieśnianie pojęć do pewnych formułek, z których
powstają recepty na robienie obrazów” - pisał dalej Witkiewicz w tek-
ście będącym notabene ostrą krytyką kierowanej przez Matejkę Szkoły
Sztuk Pięknych. Jeśli jednak odrzucić napastliwą stylistykę, jest w tym
zdaniu określona istota akademizmu: „formuły, z których powstają re-
cepty na robienie obrazów” - czyli teoria będąca podwaliną artystycz-
nej praktyki. Czy w czasach Matejki można mówić o istnieniu takiej
teorii? Nikt jej wówczas nie formułował, jako że sformułowana była już
dawno. Można natomiast mówić o jej „długim trwaniu”. To, do czego
chciałabym tu odnieść twórczość Matejki, to zespół tradycyjnych zało-
żeń twórczości i idących za nimi artystycznych procederów, które przez
kilka stuleci stanowiły fundament malarstwa europejskiego. Fundament
zbudowany jeszcze przez renesansowych artystów i teoretyków, które-
mu ogromną trwałość zapewniły akademie i ich nauczanie, a który wła-
śnie wtedy, w drugiej połowie XIX stulecia, ulegał stopniowej destruk-
cji. Fakt - bezsporny - że Matejko nie interesował się teoretycznymi
zasadami sztuki, a książek o sztuce nie czytał, nie ma tu specjalnego
znaczenia, ponieważ chodzi o przekonania i postępowania twórcze,
które wdrożone bardzo długą tradycją i wrosłe w potoczne myślenie
artystyczne, stały się czymś niemal oczywistym, niewymagającym
refleksji.
Pierwszym i najważniejszym zagadnieniem jest pojmowanie celu sztuki
i jej funkcji. Tu Matejkę z akademicką tradycją łączy przekonanie o jej
wysokim posłannictwie. „Żeby kto był i największym przeciwnikiem
Matejki, nie zaprzeczy mu jednego przynajmniej, tego mianowicie, że