Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (4.1995)

Małgorzata
Kitowska-
-Łysiak


1. Artur Nacht-Samborski,
Duża głowa, oL, płótno, ok.
1970. Repr. wg: Artur
Nacht-Samborski (1898-
1974) [kat. wyst.], Mu-
zeum Narodowe, Pbznań
IV-V 1995, ił. 10

warą kolorystów"3. Z pułapek, jakie twórczość Nachta zastawia na orto-
doksyjnych, nazbyt „systematycznych" krytyków i historyków sztuki pró-
bowali oni uwolnić się, sięgając po określenia, które pozwoliłyby uchwycić
także inne niż „kolorystyczne" jej aspekty. Pojawił się więc w tym kontek-
ście termin „ekspresjonizm" — jako próba nazwania charakteru owego
„spontanicznego «rzutu» doznania na płótno", o którym wspominał Jacek
Sempoliński. Tu jednak znowu konieczne są zastrzeżenia, które w dużej
mierze streszczają słowa cytowanej już Joanny Pollakówny: „Wiązanie
Nachta z ekspresjonizmem jest tyleż kuszące, co ryzykowne. Przy całej wy-
mowie wewnętrznej obca mu jest z gruntu patetyczna elokwencja, niepo-
wściągliwość gestu"4. Salomonowe wyjście z owych terminologicznych
zawęźleń usiłował znaleźć Jerzy Zanoziński, proponując określenie malar-
stwa Nachta mianem „ekspresyjnego pikturalizmu", co — zdaniem krytyka
— oddawałoby dwojakość rodowodu tej sztuki i „oboczność" jej ostatecznej
formuły5.
Skąd biorą się owe trudności, wprawiające badaczy w wielkie rozterki?
Dlaczego twórczość Nachta tak bardzo niepokoi i nie sposób jej ująć w kar-

3 J. Pollakówna, Przez gęstwinę dziwnej piękności, [w:] taż. Myśląc o obrazach, Warszawa 1994, s. 97.
4 Loc. cit.
5 J. Zanoziński, Wystawa Artura Nachta-Samborskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, [w:] Artur
Nacht-Samborski (1898-1974). Wystawa monograficzna [katalog wystawy]. Muzeum Narodowe, War-
szawa IX-X1977, s. nlb. 8.

146