DOI Artikel:
Mazurczak, Urszula M.: Philippus Callimachus experiens-vir doctissimus: w poszukiwaniu genezy portretu z epitafium Filippo Buonaccorsiego w kościele oo. Dominikanów w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0083
PHILIP PU S CALLIMACHUS EXPERIENS-VIR DOCTISSIMUS
79
zawiłe dystynkcje, ale i praktyczne stosowanie41. Rozwinął w swoim wykła-
dzie np. problem powinowactwa mowy i pisma, które - zdaniem autora - łączy
opracowanie myślowe. Zalecał obmyślanie mowy w każdym czasie, także wśród
codziennych zajęć, przestrzegał przed bezczynnością umysłową. Jednocześnie
podniósł rangę uprawiania długich ćwiczeń pisemnych, które wyrabiają
umiejętność pięknej formy kompozycyjnej. Skuteczność mowy, której celem jest
przekonywanie, łączył ponadto ze starannym wyglądem mówcy, zalecając przy
tym ostrzyżenie, odpowiedni ubiór, postawę, mimikę twarzy oraz wystudiowane
aczkolwiek powściągliwe gesty.
Tę antyczną kulturę retoryczną przybliżyli chrześcijaństwu Ojcowie Kościoła,
natomiast jej plastyczną przekładnię zagwarantowała sztuka. Związek tej
tradycji z plastyką wczesnochrześcijańską, głównie rzeźbą sarkofagową, już
w badaniach podejmowany, jest dowodem świadomych poszukiwań formy po-
staci z ich przesłaniem treściowym, zwłaszcza w obrębie tworzenia podsta-
wowych dla tego czasu motywów, takich jak: pedagog, filozof, poeta-pisarz42.
Znacznie głębsza refleksja nad postacią pisarza-autora miała miejsce tam,
gdzie trzeba było go ukazać w bezpośrednim złączeniu z tekstem o tak donio-
słym znaczeniu, jakie ma Biblia43. Stopniowo wprowadzano podział w obrębie
ilustrowania postaci proroków, jako oratorów-mówców, i ewangelistów, jako
pisarzy. Dwa najstarsze spośród zachowanych kodeksów: Rabuli (Florencja,
Bibl. Laur., połowa VI wieku) i Rossano (rok 586 - skarbiec katedry) są
dowodem na to, jak trudne były owe wybory pomiędzy wypracowanym już
repertuarem form dla ukazania mówcy - myśliciela - nauczyciela, dla których
zasadniczym przedmiotem unaocznienia jest przemawianie, a pisarzem ukaza-
nym w czasie pracy44.
41 M. K o r o 1 k o, Sztuka retoryki. Warszawa 1990, s. 179-182.
42 A. Quacquarelli, Rhetorica e iconologia, [w:] Quaderni di „Vetera Christia-
norum", Bari 1982: tenże, Vogdoade patristica e i suoi riflessi nella liturgia e nei monumenti,
Bari 1973. Obserwacje i badania znawców późnego antyku wskazują na to, że w okresie helle-
nistycznym pojawia się silna tendencja, by uczynić z tradycyjnego, werystycznie pojmowanego
portretu rzymskiego - portret uduchowiony, mistyczny portret człowieka uduchowionego. Zob.
H. P. L’ Orange,// ritratto ellenistico-romano nel trapasso dali’antichità al medioevo,
[w:] Atti del Convegno internazionale sul tema tardo antico e alto medioevo. La forma artistica
nel passaggio dalV antichità al medioevo, Roma 1968, s. 309-313.
4’ T e z m :e n - S i e g e 1, dz. cyt., rozdz. 3, s. 9-25.
44 Gruntowne studia porównawcze w obrębie tych zagadnień podjął jako pierwszy
A. M. Friend. Zob. tegoż autora: The Origin of the Evangelical Portraits in Greek Manuscripts,
„American Journal of Archeology”, 31(1927) oraz The Portraits of the Evangelists in Greek and
Latin Manuscripts, „Art Studies”, 5(1927) i 7(1929). Nowsze prace: G. G a 1 a v a r i s, The
Illustration of the Préfacés in Byzantine Gospels, Wien 1979; S. N e 1 s o n, The Iconography
of Préfacés and Miniature in the Byzantine Gospel Book, New York 1980.
79
zawiłe dystynkcje, ale i praktyczne stosowanie41. Rozwinął w swoim wykła-
dzie np. problem powinowactwa mowy i pisma, które - zdaniem autora - łączy
opracowanie myślowe. Zalecał obmyślanie mowy w każdym czasie, także wśród
codziennych zajęć, przestrzegał przed bezczynnością umysłową. Jednocześnie
podniósł rangę uprawiania długich ćwiczeń pisemnych, które wyrabiają
umiejętność pięknej formy kompozycyjnej. Skuteczność mowy, której celem jest
przekonywanie, łączył ponadto ze starannym wyglądem mówcy, zalecając przy
tym ostrzyżenie, odpowiedni ubiór, postawę, mimikę twarzy oraz wystudiowane
aczkolwiek powściągliwe gesty.
Tę antyczną kulturę retoryczną przybliżyli chrześcijaństwu Ojcowie Kościoła,
natomiast jej plastyczną przekładnię zagwarantowała sztuka. Związek tej
tradycji z plastyką wczesnochrześcijańską, głównie rzeźbą sarkofagową, już
w badaniach podejmowany, jest dowodem świadomych poszukiwań formy po-
staci z ich przesłaniem treściowym, zwłaszcza w obrębie tworzenia podsta-
wowych dla tego czasu motywów, takich jak: pedagog, filozof, poeta-pisarz42.
Znacznie głębsza refleksja nad postacią pisarza-autora miała miejsce tam,
gdzie trzeba było go ukazać w bezpośrednim złączeniu z tekstem o tak donio-
słym znaczeniu, jakie ma Biblia43. Stopniowo wprowadzano podział w obrębie
ilustrowania postaci proroków, jako oratorów-mówców, i ewangelistów, jako
pisarzy. Dwa najstarsze spośród zachowanych kodeksów: Rabuli (Florencja,
Bibl. Laur., połowa VI wieku) i Rossano (rok 586 - skarbiec katedry) są
dowodem na to, jak trudne były owe wybory pomiędzy wypracowanym już
repertuarem form dla ukazania mówcy - myśliciela - nauczyciela, dla których
zasadniczym przedmiotem unaocznienia jest przemawianie, a pisarzem ukaza-
nym w czasie pracy44.
41 M. K o r o 1 k o, Sztuka retoryki. Warszawa 1990, s. 179-182.
42 A. Quacquarelli, Rhetorica e iconologia, [w:] Quaderni di „Vetera Christia-
norum", Bari 1982: tenże, Vogdoade patristica e i suoi riflessi nella liturgia e nei monumenti,
Bari 1973. Obserwacje i badania znawców późnego antyku wskazują na to, że w okresie helle-
nistycznym pojawia się silna tendencja, by uczynić z tradycyjnego, werystycznie pojmowanego
portretu rzymskiego - portret uduchowiony, mistyczny portret człowieka uduchowionego. Zob.
H. P. L’ Orange,// ritratto ellenistico-romano nel trapasso dali’antichità al medioevo,
[w:] Atti del Convegno internazionale sul tema tardo antico e alto medioevo. La forma artistica
nel passaggio dalV antichità al medioevo, Roma 1968, s. 309-313.
4’ T e z m :e n - S i e g e 1, dz. cyt., rozdz. 3, s. 9-25.
44 Gruntowne studia porównawcze w obrębie tych zagadnień podjął jako pierwszy
A. M. Friend. Zob. tegoż autora: The Origin of the Evangelical Portraits in Greek Manuscripts,
„American Journal of Archeology”, 31(1927) oraz The Portraits of the Evangelists in Greek and
Latin Manuscripts, „Art Studies”, 5(1927) i 7(1929). Nowsze prace: G. G a 1 a v a r i s, The
Illustration of the Préfacés in Byzantine Gospels, Wien 1979; S. N e 1 s o n, The Iconography
of Préfacés and Miniature in the Byzantine Gospel Book, New York 1980.