DOI Artikel:
Bernatowicz, Tadeusz: Kosćiół nieświeski z 1581 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0185
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XLII, zeszyt 4 - 1994
TADEUSZ BERNATOWICZ
Warszawa
KOŚCIÓŁ NIEŚWIESKI Z 1581 ROKU
W historii architektury XVI wieku szczególne miejsce zajmuje pojezuicki
kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, najwcześniejszy na północ od Alp przykład
recepcji rzymskiego kościoła II Gesù. Świątynia nieświeska wzniesiona została
według projektu Giovanniego Marii Bemardoniego w latach 1586-15931.
Jednakże wcześniej w tym samym miejscu istniał inny kościół, któremu warto
poświęcić oddzielną uwagę.
Pierwszy kościół parafialny w Nieświeżu powstał między 1466 a 1471 ro-
kiem, a jego fundatorem był marszałek króla Kazimierza Jagiellończyka, Miko-
łaj Niemirycz. Kościół nieświeski należał, obok świątyń w Iszkołdzi (1449)
i w Wsielubiu (przed 1471), do największych fundacji sakralnych Niemirycza2.
Świątynia znajdowała się na placu zwanym Ostrów, na terenie później powsta-
łego zespołu jezuickiego (1586-1599). Wzniesiona z drewna świątynia, o nie
znanym obecnie wezwaniu, posiadała bogate uposażenie3. Obiekt mógł być
znacznej wielkości, na co wskazywałoby duże znaczenie Nieświeża jako włości
hospodarskiej, a od 1492 roku dóbr dziedzicznych Piotra Jana Mondygirdowi-
cza. W 1554 roku właściciel Nieświeża, Mikołaj Radziwiłł „Czarny”, zamienił
świątynię na zbór kalwiński. Jego syn i spadkobierca Nieświeża, Mikołaj Ra-
dziwiłł „Sierotka”, w 1574 roku ponownie przywrócił katolickie probostwo.
1 J. Paszenda, Kościół Bożego Ciała (pojezuicki) w Nieświeżu, „Kwartalnik
Architektury i Urbanistyki”, 21(1976), s. 195-216.
2J. Ochmański, Biskupstwo wileńskie w średniowieczu. Ustrój i uposażenie, Po-
znań 1971, s. 66.
3 Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileńskiej, t. 1: 1387-1507, wyd. J. Fijałek,
W. Semkowicz, Kraków 1948, s. 438-440. Por. J. Jakubowski, Czy istnieli kniaziowie
nieświescy?, „Ateneum Wileńskie”, 1929, t. 1, s. 2; M. Malczewska, Latyfundium
Radziwiłłów od XV do połowy XVI wieku, Warszawa-Poznań 1985, s. 127-128.
Tom XLII, zeszyt 4 - 1994
TADEUSZ BERNATOWICZ
Warszawa
KOŚCIÓŁ NIEŚWIESKI Z 1581 ROKU
W historii architektury XVI wieku szczególne miejsce zajmuje pojezuicki
kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, najwcześniejszy na północ od Alp przykład
recepcji rzymskiego kościoła II Gesù. Świątynia nieświeska wzniesiona została
według projektu Giovanniego Marii Bemardoniego w latach 1586-15931.
Jednakże wcześniej w tym samym miejscu istniał inny kościół, któremu warto
poświęcić oddzielną uwagę.
Pierwszy kościół parafialny w Nieświeżu powstał między 1466 a 1471 ro-
kiem, a jego fundatorem był marszałek króla Kazimierza Jagiellończyka, Miko-
łaj Niemirycz. Kościół nieświeski należał, obok świątyń w Iszkołdzi (1449)
i w Wsielubiu (przed 1471), do największych fundacji sakralnych Niemirycza2.
Świątynia znajdowała się na placu zwanym Ostrów, na terenie później powsta-
łego zespołu jezuickiego (1586-1599). Wzniesiona z drewna świątynia, o nie
znanym obecnie wezwaniu, posiadała bogate uposażenie3. Obiekt mógł być
znacznej wielkości, na co wskazywałoby duże znaczenie Nieświeża jako włości
hospodarskiej, a od 1492 roku dóbr dziedzicznych Piotra Jana Mondygirdowi-
cza. W 1554 roku właściciel Nieświeża, Mikołaj Radziwiłł „Czarny”, zamienił
świątynię na zbór kalwiński. Jego syn i spadkobierca Nieświeża, Mikołaj Ra-
dziwiłł „Sierotka”, w 1574 roku ponownie przywrócił katolickie probostwo.
1 J. Paszenda, Kościół Bożego Ciała (pojezuicki) w Nieświeżu, „Kwartalnik
Architektury i Urbanistyki”, 21(1976), s. 195-216.
2J. Ochmański, Biskupstwo wileńskie w średniowieczu. Ustrój i uposażenie, Po-
znań 1971, s. 66.
3 Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileńskiej, t. 1: 1387-1507, wyd. J. Fijałek,
W. Semkowicz, Kraków 1948, s. 438-440. Por. J. Jakubowski, Czy istnieli kniaziowie
nieświescy?, „Ateneum Wileńskie”, 1929, t. 1, s. 2; M. Malczewska, Latyfundium
Radziwiłłów od XV do połowy XVI wieku, Warszawa-Poznań 1985, s. 127-128.