DOI Artikel:
Bernatowicz, Tadeusz: Kosćiół nieświeski z 1581 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0186
182
TADEUSZ BERNATOWICZ
W bliżej nie znanych okolicznościach przed 1580 rokiem kościół „upadł
i obalił się”4.
Przed 1581 rokiem na miejscu świątyni Niemirycza książę Radziwiłł ufundo-
wał nowy kościół parafialny, którego wezwanie zostało określone w akcie prze-
kazania go we władanie jezuitom w 1584 roku: „Ecclesiam novam S. Salvatoris
et Venerabilis Corporis eius, quam modo Niesvisii pro dicta Societate erigimus
a fundamentis”5. Budowę rozpoczęto w 1581 roku. Określa to napis: „Pierzi
kosczoł nieswizki czo go zru[?]ntu [sic!] złamano, założono w roku 1581”, za-
mieszczony w „Zbiorze rysunków architektonicznych”, znajdującym się
w Kijowie6 (il. 1). Fundamenty założono zapewne po powrocie Radziwiłła
„Sierotki” z Italii, w której przebywał między jesienią 1580 i kwiet-
niem 1581 roku, w związku z planowaną pielgrzymką do Ziemi Świętej. Drugą
postacią związaną z fundacją nieświeską był brat Radziwiłła „Sierotki”, Jerzy
Radziwiłł, ówcześnie biskup wileński (1580) i kardynał (od 1583). Musiał on
być zaangażowany w uskutecznienie budowy kościoła, zarówno z racji
administrowania diecezją wileńską, jak i bliskich powiązań rodzinnych
z Radziwiłłem „Sierotką”. Na rysunku wspomnianego planu kościoła nieświes-
kiego widnieje kardynalski kapelusz oraz orzeł z herbami Jerzego Radziwiłła.
Pozwala to datować rysunek na lata między 1583 a 1586. Trudno jednoznacznie
przesądzić, dlaczego rysunek planu opatrzony został herbem kardynała. Być
może miał on służyć jako przykład dla innych kościołów wznoszonych na
terenie diecezji bądź stanowić swoistą dokumentację decyzji biskupa o zbu-
rzeniu świątyni, aby na jej miejscu mogła być wzniesiona nowa budowla.
Prawie ukończony już kościół Radziwiłł „Sierotka” przekazał jezuitom,
sprowadzonym w 1584 roku do Nieświeża7. Świątynia ta została zburzona
w 1586 roku i na jej miejscu wzniesiono, istniejący do dziś, kościół Bożego
Ciała8. Przyczyną takiego postępowania - jak to przekonywająco udowadnia
J. Paszenda - były zarówno ambicje fundatorskie Radziwiłła, jak i nieodpo-
wiedniość świątyni do zakonnej funkcji.
4 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwilłowskie [dalej: AGAD
AR], dz. VIII, nr 406, s. 150.
5 AGAD AR, dz. VIII, nr 406, s. 32.
6 Centralnaja Naukovaja Biblioteka Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie, Otdiel Rukopisov,
nr 721 (589). W katalogu biblioteki figuruje tytuł: „Kniga zaklućajusćaja v sebe plany, fasady,
detalnyje ćerteżi razlićnych zdanij końca XVI v.”. Część rysunków po raz pierwszy opublikowali:
T. Gabruś, G. Galenćanka, Praviernaja algbraj gannonija, „Mastactva Bielarusi”,
1990, nr 5, s. 71, il. na s. 73.
7 P a s z e n d a, dz. cyt., s. 204.
8 Tamże, s. 206.
TADEUSZ BERNATOWICZ
W bliżej nie znanych okolicznościach przed 1580 rokiem kościół „upadł
i obalił się”4.
Przed 1581 rokiem na miejscu świątyni Niemirycza książę Radziwiłł ufundo-
wał nowy kościół parafialny, którego wezwanie zostało określone w akcie prze-
kazania go we władanie jezuitom w 1584 roku: „Ecclesiam novam S. Salvatoris
et Venerabilis Corporis eius, quam modo Niesvisii pro dicta Societate erigimus
a fundamentis”5. Budowę rozpoczęto w 1581 roku. Określa to napis: „Pierzi
kosczoł nieswizki czo go zru[?]ntu [sic!] złamano, założono w roku 1581”, za-
mieszczony w „Zbiorze rysunków architektonicznych”, znajdującym się
w Kijowie6 (il. 1). Fundamenty założono zapewne po powrocie Radziwiłła
„Sierotki” z Italii, w której przebywał między jesienią 1580 i kwiet-
niem 1581 roku, w związku z planowaną pielgrzymką do Ziemi Świętej. Drugą
postacią związaną z fundacją nieświeską był brat Radziwiłła „Sierotki”, Jerzy
Radziwiłł, ówcześnie biskup wileński (1580) i kardynał (od 1583). Musiał on
być zaangażowany w uskutecznienie budowy kościoła, zarówno z racji
administrowania diecezją wileńską, jak i bliskich powiązań rodzinnych
z Radziwiłłem „Sierotką”. Na rysunku wspomnianego planu kościoła nieświes-
kiego widnieje kardynalski kapelusz oraz orzeł z herbami Jerzego Radziwiłła.
Pozwala to datować rysunek na lata między 1583 a 1586. Trudno jednoznacznie
przesądzić, dlaczego rysunek planu opatrzony został herbem kardynała. Być
może miał on służyć jako przykład dla innych kościołów wznoszonych na
terenie diecezji bądź stanowić swoistą dokumentację decyzji biskupa o zbu-
rzeniu świątyni, aby na jej miejscu mogła być wzniesiona nowa budowla.
Prawie ukończony już kościół Radziwiłł „Sierotka” przekazał jezuitom,
sprowadzonym w 1584 roku do Nieświeża7. Świątynia ta została zburzona
w 1586 roku i na jej miejscu wzniesiono, istniejący do dziś, kościół Bożego
Ciała8. Przyczyną takiego postępowania - jak to przekonywająco udowadnia
J. Paszenda - były zarówno ambicje fundatorskie Radziwiłła, jak i nieodpo-
wiedniość świątyni do zakonnej funkcji.
4 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwilłowskie [dalej: AGAD
AR], dz. VIII, nr 406, s. 150.
5 AGAD AR, dz. VIII, nr 406, s. 32.
6 Centralnaja Naukovaja Biblioteka Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie, Otdiel Rukopisov,
nr 721 (589). W katalogu biblioteki figuruje tytuł: „Kniga zaklućajusćaja v sebe plany, fasady,
detalnyje ćerteżi razlićnych zdanij końca XVI v.”. Część rysunków po raz pierwszy opublikowali:
T. Gabruś, G. Galenćanka, Praviernaja algbraj gannonija, „Mastactva Bielarusi”,
1990, nr 5, s. 71, il. na s. 73.
7 P a s z e n d a, dz. cyt., s. 204.
8 Tamże, s. 206.