DOI Artikel:
Mazurczak, Urszula M.: Philippus Callimachus experiens-vir doctissimus: w poszukiwaniu genezy portretu z epitafium Filippo Buonaccorsiego w kościele oo. Dominikanów w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0090
86
URSZULA MAZURCZAK
Mimo pewnych różnic stylistycznych - które musiały się pojawić w wize-
runkach z uwagi na długi okres rozwoju tudzież wielość ośrodków, w których
powstawały - bizantyjski model dla portretów ewangelistów oraz innych pisarzy
cechuje niezmiennie klimat rzeczywistej pracy intelektualnej, autentycznego
skupienia wewnętrznego, które maluje się na ich twarzach, czy to w trakcie
pisania, czy też w momencie zamyślenia. Czynność pisania i zasłuchania spaja
myślenie - jako podstawowa kondycja ukazanych postaci. Dlatego eliminuje się
rozwiniętą w obrazach łacińskich alegorykę na rzecz samych postaci. Dobiera
się z ogromną starannością szczegóły w odtworzeniu twarzy, w uczesaniu oraz
w ubiorze. Ich swobodne, ale nie nazbyt ekspresyjne pozycje dobrze korespon-
dują z ich stanem wewnętrznym. Postaci nie przytłacza ich otoczenie - naj-
pierw teatralne, potem z elementami architektury klasztornej, wreszcie zreduko-
wane do rozpiętych kotar bądź złotego tła.
Nie jest sprawą przypadku, iż ten właśnie motyw oplatało w sposób szcze-
gólny teoretyczne przesłanie. W kulturze bizantyjskiej w ciągu całego okresu
średniowiecznego przetrwało greckie rozumienie retoryki. Przenikało ono zarów-
no teoretyczne rozważania np. nad stylistyką literacką, jak i praktyczne zale-
cenia w działaniach pedagogicznych i w polityce. Znamienne jest, że wyróż-
niają się w jej historycznych podziałach te same okresy rozwoju, jakie przysłu-
gują podziałom artystycznym:
okres wczesny: 600-900
okres średni: 900-1300
okres późny: XIV-XV wiek53.
W charakterystyce retoryki bizantyjskiej wyróżniają się, pomimo jej zmien-
nych formacji, takie cechy, które sprawiają, że w porównaniu z retoryką łaciń-
ską zachowuje ona kierunek trwały i niezmienny. Trwałość tę zagwarantowało
przyjęcie jednego wzorca jako podstawy wykładu retoryki, mianowicie trak-
tatów Hermogenesa54. Były one podsumowaniem antycznego, greckiego ma-
teriału teoretycznego, połączonego zwięzłym przekazem do codziennego
stosowania. Tutaj przechowały się przekazane z greckiej tradycji konkretne
pojęcia, jak np. idei stylu - jasnego, klarownego, wykwintnego. W cytowanych
53 H. C i c h o c k a, Historia i funkcja retoryki w Bizancjum, [w:] Retoryka w XV stuleciu.
Studia nad tradycjami, teorią i praktyką retoryki piętnastowiecznej, Praca zbiorowa pod red.
M. Frankowskiej-Terleckiej, Warszawa 1988, s. 73-85.
54 Tamże, s. 75.
URSZULA MAZURCZAK
Mimo pewnych różnic stylistycznych - które musiały się pojawić w wize-
runkach z uwagi na długi okres rozwoju tudzież wielość ośrodków, w których
powstawały - bizantyjski model dla portretów ewangelistów oraz innych pisarzy
cechuje niezmiennie klimat rzeczywistej pracy intelektualnej, autentycznego
skupienia wewnętrznego, które maluje się na ich twarzach, czy to w trakcie
pisania, czy też w momencie zamyślenia. Czynność pisania i zasłuchania spaja
myślenie - jako podstawowa kondycja ukazanych postaci. Dlatego eliminuje się
rozwiniętą w obrazach łacińskich alegorykę na rzecz samych postaci. Dobiera
się z ogromną starannością szczegóły w odtworzeniu twarzy, w uczesaniu oraz
w ubiorze. Ich swobodne, ale nie nazbyt ekspresyjne pozycje dobrze korespon-
dują z ich stanem wewnętrznym. Postaci nie przytłacza ich otoczenie - naj-
pierw teatralne, potem z elementami architektury klasztornej, wreszcie zreduko-
wane do rozpiętych kotar bądź złotego tła.
Nie jest sprawą przypadku, iż ten właśnie motyw oplatało w sposób szcze-
gólny teoretyczne przesłanie. W kulturze bizantyjskiej w ciągu całego okresu
średniowiecznego przetrwało greckie rozumienie retoryki. Przenikało ono zarów-
no teoretyczne rozważania np. nad stylistyką literacką, jak i praktyczne zale-
cenia w działaniach pedagogicznych i w polityce. Znamienne jest, że wyróż-
niają się w jej historycznych podziałach te same okresy rozwoju, jakie przysłu-
gują podziałom artystycznym:
okres wczesny: 600-900
okres średni: 900-1300
okres późny: XIV-XV wiek53.
W charakterystyce retoryki bizantyjskiej wyróżniają się, pomimo jej zmien-
nych formacji, takie cechy, które sprawiają, że w porównaniu z retoryką łaciń-
ską zachowuje ona kierunek trwały i niezmienny. Trwałość tę zagwarantowało
przyjęcie jednego wzorca jako podstawy wykładu retoryki, mianowicie trak-
tatów Hermogenesa54. Były one podsumowaniem antycznego, greckiego ma-
teriału teoretycznego, połączonego zwięzłym przekazem do codziennego
stosowania. Tutaj przechowały się przekazane z greckiej tradycji konkretne
pojęcia, jak np. idei stylu - jasnego, klarownego, wykwintnego. W cytowanych
53 H. C i c h o c k a, Historia i funkcja retoryki w Bizancjum, [w:] Retoryka w XV stuleciu.
Studia nad tradycjami, teorią i praktyką retoryki piętnastowiecznej, Praca zbiorowa pod red.
M. Frankowskiej-Terleckiej, Warszawa 1988, s. 73-85.
54 Tamże, s. 75.