DOI Artikel:
Lileyko, Jerzy: Apoteoza króla czy krzyża na warszawskiej Kolumnie Zygmunta III?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0120
116
JERZY LILEYKO
płaszcz koronacyjny i koronę”2. Ten pogląd został przyjęty w literaturze.
M. Karpowicz płaszcz na posągu określił jako kapę koronacyjną „identyczną jak
liturgiczne kapy kościelne”, a jej zestawienie z koroną i zbroją uznał za symbo-
liczne zaakcentowanie dwojakich cech wyróżniających naturę godności królew-
skiej - sakralną i świecką3. Podobne symboliczne znaczenie dostrzega
w „kapie królewskiej” J. A. Chrościcki4.
Wydaje się, że nie jest najważniejsze, czy strój Zygmunta III jest „realny”
w znaczeniu historycznym, gdyż zastosowany w posągu zespół szat, uzbrojenia
i insygniów stanowi składniki archetypu godności królewskiej, ikonologicznie
rozumianej jako rex armatus - król zbrojny, obrońca wiary i poddanych, Ko-
ścioła i państwa. Ikonograficznie rex armatus jest przedstawiany w zbroi,
z mieczem u pasa, w płaszczu na ramionach i w koronie na głowie, dzierżąc
w prawej ręce berło, a w lewej jabłko5. Zygmunt III jako rex armatus wystę-
puje na wykonanym przez Georga Brucknera drzeworytniczym frontispisie
Statutów y Metrik Stanisława Samickiego z 1594 roku (il. 2). Przekaz ten,
zauważony przez B. Szymanowską i poddany pogłębionej interpretacji przez
M. Karpowicza i J. A. Chrościckiego6, niewątpliwie był ikonograficznym wzo-
rem dla posągu Zygmunta III. Natomiast takim wzorem nie był monachijski
portret króla w stroju koronacyjnym, ukazujący go in modo sacerdotis i demon-
strujący drugą, sakralną cechę godności królewskiej7. Zdaniem wymienionych
badaczy w posągu Zygmunta III dwa archetypy - króla rycerza i króla kapłana
- zostały połączone w jedną ideowo spójną całość: pierwszą określa korona,
zbroja i szabla, drugą - kapłańska kapa koronacyjna i krzyż8. Czy rzeczywiś-
cie nastąpiło tu świadome połączenie dwóch odrębnych wzorców ikonologicz-
nych i ikonograficznych, dodatkowo uzupełnionych o nowe atrybuty - szablę
i krzyż? Takie połączenie nie było zamysłem fundatora, a nowe atrybuty poja-
wiły się już w trakcie budowy Kolumny. Zaciemniły one pierwotną koncepcję,
2 S z y m a n o w s k a, dz. cyt., s. 39.
3 K a r p o w i c z, dz. cyt., s. 12, 20-23.
4 C h r o ś c i c k i, Sztuka i polityka, s. 52-54, 57-58.
5 Ten typ ikonograficzny wiąże się z humanistycznym przekonaniem, że największym
powodem do sławy były czyny wojenne. Zob. J. Kowalczyk, Triumf i sława wojenna
„alTantica” w Polsce w XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, Warszawa 1976, s. 293 nn.
6Szymanowska, dz. cyt., s. 39; K a r p o w i c z, dz. cyt., s. 24-26; Chrości-
cki, Sztuka i polityka, s. 54-55.
7 B. Szymanowska (dz. cyt., s. 39) określa strój króla na portrecie jako „szaty powłóczyste”.
O ikonografii portretu zob. J. L i 1 e y k o, Portrety tzw. koronacyjne Zygmunta III i Konstancji
jako wyraz polityki dynastycznej Wazów, [w:] Portret. Funkcja - forma - symbol. Materiały sesji
Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń 1986, Warszawa 1990, s. 377
8 K a r p o w i c z, dz. cyt., s. 12, 20-22.; Chrościcki, Sztuka i polityka, s. 52-53.
JERZY LILEYKO
płaszcz koronacyjny i koronę”2. Ten pogląd został przyjęty w literaturze.
M. Karpowicz płaszcz na posągu określił jako kapę koronacyjną „identyczną jak
liturgiczne kapy kościelne”, a jej zestawienie z koroną i zbroją uznał za symbo-
liczne zaakcentowanie dwojakich cech wyróżniających naturę godności królew-
skiej - sakralną i świecką3. Podobne symboliczne znaczenie dostrzega
w „kapie królewskiej” J. A. Chrościcki4.
Wydaje się, że nie jest najważniejsze, czy strój Zygmunta III jest „realny”
w znaczeniu historycznym, gdyż zastosowany w posągu zespół szat, uzbrojenia
i insygniów stanowi składniki archetypu godności królewskiej, ikonologicznie
rozumianej jako rex armatus - król zbrojny, obrońca wiary i poddanych, Ko-
ścioła i państwa. Ikonograficznie rex armatus jest przedstawiany w zbroi,
z mieczem u pasa, w płaszczu na ramionach i w koronie na głowie, dzierżąc
w prawej ręce berło, a w lewej jabłko5. Zygmunt III jako rex armatus wystę-
puje na wykonanym przez Georga Brucknera drzeworytniczym frontispisie
Statutów y Metrik Stanisława Samickiego z 1594 roku (il. 2). Przekaz ten,
zauważony przez B. Szymanowską i poddany pogłębionej interpretacji przez
M. Karpowicza i J. A. Chrościckiego6, niewątpliwie był ikonograficznym wzo-
rem dla posągu Zygmunta III. Natomiast takim wzorem nie był monachijski
portret króla w stroju koronacyjnym, ukazujący go in modo sacerdotis i demon-
strujący drugą, sakralną cechę godności królewskiej7. Zdaniem wymienionych
badaczy w posągu Zygmunta III dwa archetypy - króla rycerza i króla kapłana
- zostały połączone w jedną ideowo spójną całość: pierwszą określa korona,
zbroja i szabla, drugą - kapłańska kapa koronacyjna i krzyż8. Czy rzeczywiś-
cie nastąpiło tu świadome połączenie dwóch odrębnych wzorców ikonologicz-
nych i ikonograficznych, dodatkowo uzupełnionych o nowe atrybuty - szablę
i krzyż? Takie połączenie nie było zamysłem fundatora, a nowe atrybuty poja-
wiły się już w trakcie budowy Kolumny. Zaciemniły one pierwotną koncepcję,
2 S z y m a n o w s k a, dz. cyt., s. 39.
3 K a r p o w i c z, dz. cyt., s. 12, 20-23.
4 C h r o ś c i c k i, Sztuka i polityka, s. 52-54, 57-58.
5 Ten typ ikonograficzny wiąże się z humanistycznym przekonaniem, że największym
powodem do sławy były czyny wojenne. Zob. J. Kowalczyk, Triumf i sława wojenna
„alTantica” w Polsce w XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, Warszawa 1976, s. 293 nn.
6Szymanowska, dz. cyt., s. 39; K a r p o w i c z, dz. cyt., s. 24-26; Chrości-
cki, Sztuka i polityka, s. 54-55.
7 B. Szymanowska (dz. cyt., s. 39) określa strój króla na portrecie jako „szaty powłóczyste”.
O ikonografii portretu zob. J. L i 1 e y k o, Portrety tzw. koronacyjne Zygmunta III i Konstancji
jako wyraz polityki dynastycznej Wazów, [w:] Portret. Funkcja - forma - symbol. Materiały sesji
Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń 1986, Warszawa 1990, s. 377
8 K a r p o w i c z, dz. cyt., s. 12, 20-22.; Chrościcki, Sztuka i polityka, s. 52-53.