DOI Artikel:
Szmydki, Ryszard: Brukselskie Triumfy bogów Fransa Geubelsa w kolekcji Władysława IV
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0208
204
RYSZARD SZMYDKI
Zrządzeniem losu spora część Wazowskich tapiserii znalazła się w Paryżu,
gdzie została sprzedana w czasie wiosennej aukcji w 1673 roku celem zaspoko-
jenia roszczeń finansowych wierzycieli i służby dworskiej Jana Kazimierza.
Wśród licznych serii, jakie wtedy poszły pod młotek aukcyjny, należy odno-
tować brukselskie tapiserie w ilości 4 sztuk z przedstawieniem grotesek - Prac
Herkulesa i Triumfu Bachusa5. Wiadomo, że zostały one wykonane w warszta-
cie Fransa Geubelsa, jednego z czołowych tapisierów południowoniderlandz-
kich drugiej połowy XVI wieku6. Pierwszym pytaniem, jakie narzuca się przy
tej sposobności, jest pytanie o okoliczności, w jakich wspomniana seria zna-
lazła się w Wazowskiej kolekcji. W testamencie Władysława IV z 9 czerw-
ca 1647 roku wspomina się o serii opon zakupionych przez tegoż władcę
z przedstawieniem „Labiryntów”7 8. Niezawodnie chodzi tu o francuskie okreś-
lenie najbardziej pamiętnych i bohaterskich czynów antycznego Herkulesa.
Takie określenie weszło w użycie już za pierwszego Burbona na tronie fran-
cuskim, Henryka IV (1589-1610). Władca ten szczególnie lubował się w przed-
miotach uwypuklających herkulejską genealogię królów Francji z domu Na-
warry. W 1600 roku Henryk IV został zaproszony do Awinionu, lecz z powodu
prowadzonej wówczas wojny z Sabaudią jego wizyta nie mogła dojść do
skutku. Niemniej władze miasta, chcąc najwyraźniej sprawić satysfakcję kró-
lowi, przygotowały dokładny opis uroczystości odbytych pod nieobecność
Henryka IV. Licząca sobie 244 stron książka została zatytułowana Labirynthe
royal de VHercule Gaulois triomphant^. Tak więc czyny antycznego Herkulesa,
5 Paris, Archives Nationales, K. K. 534, Procès verbal de vente des meubles du Roy Casimir,
15 février 1673, fol. 397r-398v.
6E. Duverger, Tapijtwerk uit het Atelier van Frans Geubels, [w:] De bloeitijd van de
Vlaamse Tapijtkunst. Internationaal Colloquim, 23-25 mei 1961, Brussel 1969, s. 188.
7 M. Morelowski (Gobeliny wileńskie. Ich pochodzenie, wartość i losy, Wilno 1933, s. LXI-
LXII, przyp. 35) podaje ważną informację o odpisie testamentu Władysława IV, jaki został mu
przedstawiony przez Adama Chmielą. Jak zapewniał wielki znawca flamandzkich tapiserii,
w tekście testamentu pojawia się wzmianka o tapiseriach zakupionych przez Władysława IV, m.in.
o osobliwej serii z przedstawieniem „Labiryntów”. W kilka lat później M. Gębarowicz i T. Mań-
kowski (dz. cyt., s. 171, przyp 5.) wspominają o bezskutecznych poszukiwaniach oryginału testa-
mentu Władysława IV w archiwach warszawskich. Mimo starań nie udało mi odnaleźć tych jakże
ważnych tekstów dla historii sztuki tapisierskiej w Polsce. Niemniej istnieją ślady odpisu testa-
mentu Władysława IV w Archiwum Państwowym m. Krakowa, gdzie A. Chmiel był dyrektorem
przed II wojną światową. Wspomniany odpis figurował pośród dokumentów przekazanych do
Archiwum przez Edmunda Diehla (kopia 4 stron w języku łacińskim, teka 6, dok. 23). Nie wia-
domo, w jakich okolicznościach ten dokument zaginął,
8 M. R. Jung, Hercule dans la littérature française du XVIe siècle. De l’Hercule courtois
à l’Hercule baroque, (Travaux d’Humanisme et Renaissace, 79), Genève 1970, s. 181-185;
F. B a r d o n, Le portrait mythologique à la cour de France sous Henri IV et Louis XIII.
Mythologie et politique, Paris 1974, s. 117-121; J. B a n a c h, Hercules Polonus. Studium
z ikonografii sztuki nowożytnej, Warszawa 1984, s. 69.
RYSZARD SZMYDKI
Zrządzeniem losu spora część Wazowskich tapiserii znalazła się w Paryżu,
gdzie została sprzedana w czasie wiosennej aukcji w 1673 roku celem zaspoko-
jenia roszczeń finansowych wierzycieli i służby dworskiej Jana Kazimierza.
Wśród licznych serii, jakie wtedy poszły pod młotek aukcyjny, należy odno-
tować brukselskie tapiserie w ilości 4 sztuk z przedstawieniem grotesek - Prac
Herkulesa i Triumfu Bachusa5. Wiadomo, że zostały one wykonane w warszta-
cie Fransa Geubelsa, jednego z czołowych tapisierów południowoniderlandz-
kich drugiej połowy XVI wieku6. Pierwszym pytaniem, jakie narzuca się przy
tej sposobności, jest pytanie o okoliczności, w jakich wspomniana seria zna-
lazła się w Wazowskiej kolekcji. W testamencie Władysława IV z 9 czerw-
ca 1647 roku wspomina się o serii opon zakupionych przez tegoż władcę
z przedstawieniem „Labiryntów”7 8. Niezawodnie chodzi tu o francuskie okreś-
lenie najbardziej pamiętnych i bohaterskich czynów antycznego Herkulesa.
Takie określenie weszło w użycie już za pierwszego Burbona na tronie fran-
cuskim, Henryka IV (1589-1610). Władca ten szczególnie lubował się w przed-
miotach uwypuklających herkulejską genealogię królów Francji z domu Na-
warry. W 1600 roku Henryk IV został zaproszony do Awinionu, lecz z powodu
prowadzonej wówczas wojny z Sabaudią jego wizyta nie mogła dojść do
skutku. Niemniej władze miasta, chcąc najwyraźniej sprawić satysfakcję kró-
lowi, przygotowały dokładny opis uroczystości odbytych pod nieobecność
Henryka IV. Licząca sobie 244 stron książka została zatytułowana Labirynthe
royal de VHercule Gaulois triomphant^. Tak więc czyny antycznego Herkulesa,
5 Paris, Archives Nationales, K. K. 534, Procès verbal de vente des meubles du Roy Casimir,
15 février 1673, fol. 397r-398v.
6E. Duverger, Tapijtwerk uit het Atelier van Frans Geubels, [w:] De bloeitijd van de
Vlaamse Tapijtkunst. Internationaal Colloquim, 23-25 mei 1961, Brussel 1969, s. 188.
7 M. Morelowski (Gobeliny wileńskie. Ich pochodzenie, wartość i losy, Wilno 1933, s. LXI-
LXII, przyp. 35) podaje ważną informację o odpisie testamentu Władysława IV, jaki został mu
przedstawiony przez Adama Chmielą. Jak zapewniał wielki znawca flamandzkich tapiserii,
w tekście testamentu pojawia się wzmianka o tapiseriach zakupionych przez Władysława IV, m.in.
o osobliwej serii z przedstawieniem „Labiryntów”. W kilka lat później M. Gębarowicz i T. Mań-
kowski (dz. cyt., s. 171, przyp 5.) wspominają o bezskutecznych poszukiwaniach oryginału testa-
mentu Władysława IV w archiwach warszawskich. Mimo starań nie udało mi odnaleźć tych jakże
ważnych tekstów dla historii sztuki tapisierskiej w Polsce. Niemniej istnieją ślady odpisu testa-
mentu Władysława IV w Archiwum Państwowym m. Krakowa, gdzie A. Chmiel był dyrektorem
przed II wojną światową. Wspomniany odpis figurował pośród dokumentów przekazanych do
Archiwum przez Edmunda Diehla (kopia 4 stron w języku łacińskim, teka 6, dok. 23). Nie wia-
domo, w jakich okolicznościach ten dokument zaginął,
8 M. R. Jung, Hercule dans la littérature française du XVIe siècle. De l’Hercule courtois
à l’Hercule baroque, (Travaux d’Humanisme et Renaissace, 79), Genève 1970, s. 181-185;
F. B a r d o n, Le portrait mythologique à la cour de France sous Henri IV et Louis XIII.
Mythologie et politique, Paris 1974, s. 117-121; J. B a n a c h, Hercules Polonus. Studium
z ikonografii sztuki nowożytnej, Warszawa 1984, s. 69.